REFORMATOR SRPSKOG JEZIKA: Vek i po od smrti Vuka Karadžića
BEOGRAD - Reformator srpskog jezika i pisma Vuk Stefanović Karadžić umro je pre tačno vek i po, 7. februara 1864. godine u Beču. Februar je i mesec u kojem je Vuk, pre dva veka, 1814. godine objavio prvu zbirku sakupljenih pesama, pod nazivom "Mala prostonarodnja slaveno-serpska pesmarica".
"Mala prostonarodnja slaveno-serpska pesmarica" je zbirka oko 100 lirskih i nekoliko junačkih pesama. Verovatno, ona je oblikovana po uzoru na "Pesmaricu" koju je sastavio Avram Miletić negde na izmaku 18. veka. Miletić je bio trgovac i literata, rođen u Bačkoj, koji je, pored svega, sakupljao i narodne pesme.I prva verzija Vukove gramatike "Pismenica serbskoga jezika po govoru prostoga naroda pisana" štampana je pre dva veka, 1814. godine.
Objavljena je, uglavnom, reformisanom ćirilicom Save Mrkalja, a ustrojena po ugleda na dela Avrama Mrazovića, srpskog prosvetitelja, publikovna krajem 18. veka. Mrazović je bio carski školski nadzornik, literata, pedagog, prevodilac, čak i senator, rodom takođe Bačvanin. Autor je prve retorike na srpskom jeziku.
Vuk Stefanović Karadžić rođen je 1787. godine u Tršiću kod Loznice. Bio je samouk, kao 17-godišnjak istorijske 1804. kada je izbio ustanak vožda Đorđa Petrovića Karađorđa, odnosno započela Srpska revolucija, postao je pisar jadarskog ustaničkog prvaka Đorđa Ćurčije. Pošto je Ćurčija stradao, Vuk je prešao u Sremske Karlovce, ali u tamošnjoj gimnaziji zahtevali su da nastavu pohađa od prvog razreda, koji je uveliko prerastao. Već u proleće 1807. godine vratio se u Karađorđevu Srbiju, gde je ponovo pisar Jakova Nenadovića i potom Praviteljstvujušćeg sovjeta, odnosno vlade, u Beogradu.
U beogradskoj Velikoj školi, koju je Dositej Obradović osnovao 1808. godine, bio je jedan od prvih, ali i najstariji đak. Nekako u to vreme pojavljuju se i prvi znaci kostobolje koja će ga odrediti zanavek. Početkom 1810. na lečenju u Pešti, upoznaje se sa Savom Mrkaljem i Lukom Milovanovim, koji su prethodo nastojali da reformišu, odnosno pojednostave srpski pravopis.
Izvesno vreme bio je upravnik carinarnice u Kladovu i neka vrsta lokalnog predstavnika centralnih vlasti. Tu je, u Krajini, dočekao i slom Prvog srpskog ustanka 1813. godine.Nakon obaveznog boravka, s mnoštvom naroda u zbegu, u karantinu nedaleko od Pančeva, negde u jesen 1813. odlazi u Beč.
Vuk je, posle pesmarice i prve gramatike, 1818. godine u Beču objavio "Srbski rječnik", sa "serbskom gramatikom". Rečnik je nastao kao plod nastojanja, i pomoći, Jerneja Kopitara, dvorskog cenzora. Reč je o trojezičnom srpsko-nemačko-latinskom rečniku, pri čemu je latinsku treminologiju oblikovao isključivo Kopitar.U Vukovom rečniku našlo se oko 26.000 reči.
Štampan je Vukovim pravopisom, uz obilje etnografskih i istoriografskih podataka.U Lajpcigu je 1823. i 1824. godine štampao nova izdanje narodnih pesama, a septembra 1823. godine, zaslugom njegovih nemačkih poštovalaca, Univezitet u Jeni promovisao ga je u počasnog doktora nauka. Ali materijalno je odahnuo tek pošto mu je ruski dvor dodelio redovnu penziju 1826. godine. Od 1834. do 1838. godine putovao je po zemljama koje je su nastanjivali Srbi, vredno beležeći jezik, običaje, verovanja i predanja...
Vukov književni i naučni rad podržali su i pojedni znameniti evropski intelektualci njegovog vremena, poput braće Jakoba i Vilhelma Grima, Johana Volfganga Getea, ali su njegove ideje vezane za reformu jezika i pisma teško prihvatane među Srbima. Tako je Mitropolit karlovački Stefan Stratimirović, retko učen čovek, s gnušanjem gledao na njegov rad, posebno, Vukov prevod Novog zaveta smatrao je skandaloznim. Tokom većeg dela vladavine Knjaz Miloš Obrenović ograničavao je upotrebu Vukovog pravopisa. U to vreme gotovo da nije bilo važnijeg srpskog intelektualca koji se potpuno slagao s njegovom pravopisnom reformom. Uzima se da je do pobede Vukove reforme došlo 1847. godine, kada su na objavljene "Pesme" Branka Radičevića, čime je pokazano da se jezikom Vuka Karadžića mogu pisati i umetnička dela.
Iste godine Đura Daničić je tekstom "Rat za srpski jezik i pravopis" dokazao opravdanost Vukove reforme.Vuk Karadžić umro je 7. februara 1864. godine u Beču, gde je i sahranjen, a njegovi posmrtni ostaci preneti su, u sklopu velike nacionalne manifestacije, u Beograd 1897. godine, gde su sahranjeni u porti Saborne crkve, nasuprot Dositeju Obradoviću.