SKUPŠTINA SRBIJE: Usvojen zakon o javnom informisanju i medijima

BEOGRAD - Posalnici Skupštine Srbije sa 182 glasa "za" usvojili su danas Zakon o javnom informisanju i medijima, koji predviđa da se postupak privatizacije medija završi do 1. jula naredne godine.

Zakon stvara uslove za slobodan razvoj nezavisnih, profesionalnih medija i medijskog sistema koji treba da omogući najšire zadovoljavanje potreba građana, bez diskriminacije, za informacijama i sadržajima iz svih oblasti društvenog života.

Propisan je i izlazak države iz medija, osim u za to posebno utvrđenim slučajevima, kao i jasno definisan javni interes u oblasti javnog informisanja.

Zakonom se reguliše položaj urednika, zaštita prava novinara i podsticanje novinarskog udruživanja, zatim transparentnost vlasništva u medijima, uspostavljanje Registra medija i zaštita medijskog pluralizma kroz sprečavanje nedozvoljenog objedinjavanja u oblasti javnog informisanja.

Predviđen je prelazak sa direktnog budžetskog finansiranja pojedinih medija na sistem projektnog, konkursnog sufinasiranja, za sve medije, odnosno izdavače medija koji su upisani u registar medija, pravna lica, odnosno preduzetnike koji su registrovani za proizvodnju medijskih sadržaja, kao i druga pravnih lica odnosno preduzetnika.

Projektno sufinasiranje otvoreno je i za nezavisne produkcije, udruženja građana kao i drugi subjekti koji nisu osnivači medija.

U budžetima Republike, autonomne pokrajine i jedinica lokalne samouprave obezbeđuje se deo sredstava za oblast javnog informisanja i ta sredstva se raspoređuju raspisivanjem javnih konkursa i pojedinačnim davanjima, na osnovu primene principa nediskriminacije i pravila o dodeli državne pomoći i zaštiti konkurencije.

Sredstva namenjena za pojedinačna davanja ograničena su na pet odsto od ukupno opredeljenih sredstava za ostvarivanje javnog interesa u oblasti javnog informisanja putem javnih konkursa.

Iznos pojedinačnog davanja ne može biti veći od 20 odsto iznosa koji je propisan za javne nabavke male vrednosti.

Ministarstvo nadležno za poslove javnog informisanja donosi podzakonska akta kojima se bliže uređuje način, uslovi i kriterujumi za dodelu sredstava putem sufinansiranja i propisuje formu potrebnih obrazaca.

Zakon precizira da je napušten pojam javno glasilo, a usvojen medij, a to su dnevne i periodične novine, servisi novinskih agencija, radio program i televizijski program i elektronska izdanje tih medija, kao i samostalno elektronsko izdanje, pod kojima se podrazumevaju uređivački oblikovane internet stranice ili internet portali, koji su registrovani u Registru medija.

Medij nema svojstvo pravnog lica. Zakonaom je utvrđeno i šta medij nije - knjiga, film, nosač audio i audio-vizuelnog sadržaja, naučni i stručni časopis, internet pretraživači i agregatori čime se sprečava potencijalna mogućnost da se u praksi pojave njegova različita tumačenja.

Izdavač medija može biti svako fizičko i pravno lice, oni moraju biti registrovani kod nadležnog republičkog organa za obavljanje delatnosti, a medij može osnovati svako domaće ili starno pravno ili fizičko lice, u skladu sa zakonom.

Promena izdavača upisuje se u Registar medija.

Zakonom je navedeno šta je Impresum, ustanovljen Registar medija koji vodi Agencija za privredne registre, pruža se radnopravna zaštita novinaru, u skladu sa propisima iz oblasti radnog prava, a kojom se pojačava osnov za zaštitu profesionalnog novinarskog integriteta od zloupotreba zakona i šikaniranja u cilju sprečavanja slobode javnog informisanja.

Zaštićeno je i pravo novinara na objavljivanje tvrdnji i iznošenje stavova i mišljenja, njegovo pravo na iznošenje stavova, odnosno mišljenja van javnog glasila kao lični stav, pravo da odbije izvršenje naloga kojim bi se kršila pravna pravila i etika novinarske profesije, kao i pravo na autentičnost priloga koje podrazumeva da se novinarov prilog čiji je smisao izmenjen u uređivačkom postupku ne sme objaviti pod imenom novinara bez njegovog pristanka.

Zakon takođe sadrži i odredbu o novinarskoj tajni kojom se garantuje novinaru da ne mora otkriti podatke koji se odnose na izvor informacije, osim ako se ti podaci odnose na krivično delo, odnosno učinioca krivičnog dela, za koje je zakonom zaprećena kazna zatvora od najmanje pet godina, i ako se podaci na mogu pribaviti na drugi način.

Garantuje se sloboda osnivanja novinarskih udruženja, a uređen je i položaj predstavnika inostranih medija i dopisništava. Zakon predviđa da oni imaju ista prava i obaveze kao i domaći urednici, novinari i ostali saradnici.

Zakonom su uređena posebna pitanja iz oblasti javnog informisanja i to pretpostavka nevinosti, objavljivanje informacija u vezi sa krivičnim postupkom, zabrana govora mržnje, zaštita maloletnika i zabrana javnog izlaganja pornografiji…

Tim zakonskim rešenjem se takođe uređuje zaštita dostojanstva ličnosti lica na koje se odnosi informacija pa tako nije dozvoljeno objavljivanje informacija kojima se povređuje čast, ugled ili pijetet, kojima se lice prikazuje u lažnom svetlu, ukoliko interes za objavljivanjem informacijama ne preteže nad interesom zaštite dostojanstva i prava na autentičnost.

Zakonom se prvi put daje zaštita i žrtvama nasilja, uređeno je objavljivanje informacija iz privatnog života i ličnih zapisa, kao i pravila koja se odnose na uslove kada je dopušteno objavljivanje informacija iz privatnog života i ličnih pisanih zapisa.

Značajna novina predviđena je u odredbi koja propisuje kada nije potreban pristanak za objavljivanje informacije iz privatnog života, ako u konkretnom slučaju interes javnosti da se upozna sa informacijom, odnosno zapisom, preteže u odnosu na interes da se spreči njeno objavljivanje. Ti slučajevi su pecizno predviđeni zakonom.

Kada je reč o objavljivanju ispravke informacije, reč je o mehanizmima za otklanjanje posledica, objavljivanja neistinitih, nepotpunih ili netačno prenetih informacija, prema licu čije je pravo odnosno pravni interes povređen objavljivanjem informacije.

Dok sa jedne strane odgovor predstavlja pravni mehanizam koji garantuje pravo licu koje je pogođeno objavljivanjem informacije da na tu informaciju javno reaguje tako što će izneti svoje činjenične tvrdnje, pravo na ispravku garantuje pojedincu da može da zahteva od suda meritorno utvrđivanje da je objavljena informacija neistinita, nepotpuna ili netačno preneta.

To lice može da zahteva da sud odgovornom uredniku naredi, da bez naknade, objavi ispravku te informacije kao neistinite, nepotpune ili netačno prenete.

Zakon je definisao i da su za rad javnih predluzeća Tanjug, Panorama i Radio Jugoslavija u 2014. godini obezbeđena sredstva u iznosu od 268.125.000 dinara.

Sredstava su obezbeđena Zakonom o budžetu Republike Srbije za 2014. godinu i Rešenjem o upotrebi sredstava tekuće budžetske rezerve od 12. jula ove godine.

Do kraja godine potrebno je obezbediti dodatna sredstva u iznosu od 89.375.000 dinara, piše u tekstu, dok je za prvu polovinu naredne godine, tačnije do 1. jula 2015. godine, potrebno obezbediti u budžetu Srbije, sredstva za funkcionisanje tih medijskih kuća u iznosu od 178.750.000 dinara.

Zakonom se uređuje i način ostvarivanja slobode javnog informisanja, a posebno prikupljanja, objavljivanja i primanja informacija, slobodu formiranja i izražavanja stavova i mišljenja, štampanja i distribucije novina i sloboda proizvodnje, pružanja i emitovanja audio i audio-vizuelnih medijskih usluga…

Zakonska rešenja obuhvataju i slobodu širenja informacija putem interneta i na drugim platformama, kao i slobodu izdavanja medija i obavljanja delatnosti javnog informisanja in a taj način pokriveni su svi pojedinačno određeni aspekti slobode javnog informisanja - od slobode stvaranja i distribucije medijskih sadržaja, do obezbeđivanja uslova za slobodno izdavanje javnih glasila.

Precizirana su i načela na kojima se zasniva sloboda javnog informisanja, a to su garantovana sloboda javnog informisanja i zabrana cenzure, diksriminacije novinara, vršenje pritiska, pretnje ili ucenjivanje urednika, novinara i izvora informacije.

Drugo načelo je ostvarivanje prava javnosti da bude obaveštena o pitanjima od interesa za javnost, zatim načelo zaštite medijskog pluralizma i zabrane monopola u oblasti javnog informisanja.

Navedeno je i načelo koje se tiče omogućavanja dostupnosti javnosti podataka o medijima radi formiranja sopstvenog mišljenja o verodostojnosti i pouzdanosti informacija, stavova i mišljenja objavljenih u medijima kao i radi sagledavanja mogućeg uticaja medija na javno mnjenje i zaštite medijskog pluralizma.

Peto načelo govori o položaju nosioca javnih, odnosno političkih funkcija, da bi se osigurala nesmetana komunikacija građana i političara, kao i onih na državnim funkcijama, odnosno funkcijama vlasti, zakonskim odredbama je predviđeno da su te ličnosti dužne da trpe iznošenje kritičkih mišljenja koja se odnose na rezultate njihovog rada i politiku koju vode.

Zakonska rešenja predviđaju obavezu novinarske pažnje, koja se odnosi na urednike i novinare.

Ona podrazumevaju posebne obaveze urednika i novinara u procesu prenošenja informacija, odnosno dužnost da preuzete informacije, stavove i mišljenja prenesu verodostojno i potpuno, kao i dužnost da navedu naziv drugog javnog glasila iz koga preuzimaju informacije koje objavljuju.

Javni medijski servisi imaju obavezu da o pojavama, događajima i ličnostima izveštavaju pravovremeno i nepristrasno, da omoguće izražavanje svih stavova i mišljenja koja su zastupljena u zajednici, da u duhu tolerancije, podstiču raspravu o svim temama od interesa za javnost, da proizvode raznovrsne programske sadržaje i teže najvišem nivou kvaliteta usluga.

Utvrđen je javni interes u oblasti javnog informisanja, koji predstavlja ostvarivanje prava javnosti da bude informisana, i on se ostvaruje putem medija.

Slobodan razvoj nezavisnih, profesionalnih medija i medijskog sistema treba da omogući najšire zadovoljavanje potrebe građana, bez diskriminacije, za informacijama i sadržajima iz svih oblasti života - politike, privrede, kulture, umetnosti, obrazovanja, ekologije, sporta, razonode…