BEOGRAD - Na aerodromu Batajnica u petak je u prisustvu pilota i ljubitelja avijacije obeleženo 40 godina od poletanja prvog prototipa aviona „orao“ J-22. Tog prohladnog jesenjeg dana 31.oktobra 1974 poleteo je naš prvi prototip za čijim komandama je bio major Vladislav Slavujević.
Paraleno sa njim poleteo je tada i rumunski prototip orao IAR- 93.
Na 40. godišnjicu poletanja, „orao“ srpskog vojnog vazduhoplovstva sa serijskim brojem 25103 obeležen je prigodnim amblemom.
Nastanak orla
Jugoslovensko ratno vazduhoplovstvo krajem 1960- tih godina prošlog veka razmatralo je mogućnost da se konstruiše jurišni avion visokih podzvučnih brzina koji bi zamenio tada jurišni avion J-21 Jastreb.
Jugoslovenski stručnjaci su od 1968. godine radili na razvoju dvomotornog jurišnika visokih podzvučnih brzina. S obzirom da su samostalni razvoj i izrada takvog aviona bili veoma skupi, odlučeno je da se on projektuje u saradnji sa rumunskom avioindustrijom, čime bi se podelili troškovi. Od 1970. godine u posao su ušli Rumuni i od tada program razvoja nosi naziv JUROM (Jugoslavija–Rumunija). Pod oznakom J-22 Orao avion je projektovan u VTI Žarkovo i u Vazduhoplovnom institutu u Bukureštu, a proizvodnja je podeljena između fabrika aviona „Soko” u Mostaru, „Utva” u Pančevu i IAR u Rumuniji.
Sa britanskom firmom „Rols-Rojs“ ugovorena je licencna proizvodnja motora. Dva prototipa poletela su 1974. godine. Tako je JRV i PVO preuzelo od fabrike „Soko“ prototip dvoseda i od 1981. do 1984. godine 25 izviđača jednoseda IJ-22 i devet dvoseda INJ-22, sa baznim motorom Vajper Mk 632-41. U izviđačkim kontejnerima su aero-foto kamere A-39, AŠČAFA-5M i vinten 880, te infracrveni linijski skener ILS 401.
Prvo javno prikazivanje našeg prototipa bilo je na paradi povodom Dana pobede 9. maja 1975. godine u Beogradu, kada je njime na čelu vazdušnog ešalona leteo pukovnik Franc Rupnik.
Za prenaoružavanje lovačko-bombarderske avijacije od 1983. do 1992. godine izrađeno je 57 primeraka jednoseda J-22 i 21 dvosed NJ-22.
Na prototipu varijante J-22 serijskog broja 25101 probni pilot Marjan Jelen je iznad Batajnice 22. novembra 1984. u poniranju, pod uglom od 15 stepeni probio zvučni zid, tako da je to prvi naš avion brži od zvuka. Ipak, kako u horizontalnom letu nije mogao da leti brže od Mah 1, ostao je u kategoriji podzvučnog aviona. Sve varijante Orla mogu za sletanje i poletanje da koriste pripremljene travnate terene.
Ukupno je proizvedeno 103 primerka Orla u svim varijantama. Kao deo naoružanja Orla kod nas je razvijena i raketa V-Z tipa Grom čija osnovna verzija se navodila na cilj vizuelno pomoću radio veze. Pored Groma, Orao može da ispaljuje i američke rakete V-Z tipa AGM-65 Meverik.
Poslednje serije jednoseda i svi dvosedi imali su motore Mk 633-41, sa komorom za dopunsko sagorevanje goriva.
U ViPVO Vojske Srbije preostala su 31 orla, od toga 14 J-22, 7 NJ-22, 8 IJ-22 i 2 INJ-22. Avioni koji su u letnom stanju koncentrisani su na aerodromu Lađevci u 241. lovačko-bombarderskoj avijacijskoj eskadrili.