Prvi studijski album Bijelog dugmeta, koga kritičari često proglašavaju početkom razdoblja "pravog" savremenog roka u Jugoslaviji, izašao je pre četrdeset godina.
Album "Kad bi bio bijelo dugme" pojavio se 1974. godine, a njegova naslovna od ukupno šest numera dala je ime bendu koji se do tada nazivao Jutro. Prema podacima koje je Hina dobila u kompaniji Croatia Records, album se pojavio tačno 18. februara 1974. godine, premda je obeležavanje godišnjice marketinški određeno za 13. decembar u Zagrebu te 14. decembra u Beogradu i Sarajevu. Tih dana će biti predstavljen prigodni luksuzni paket od 10 vinil ploča, od kojih devet "remasterovanih" albuma i monografija "Bijelo dugme" dobrih poznavalaca benda Siniše Škarice i Dušana Vesića.
Bijelo dugme aktivno radi od 1974. do 1989. godine, premda su članovi i pre bili zajedno u raznim sastavima, a veliki broj svirača i pevača koji je prošao kroz bend ostvario je petnaestak albuma, nekoliko kompilacija i niz singlova. Album prvenac se od samog početka prodavao odlično. Hronike kažu da je usledila iscrpljujuća turneja koja je pomakla Bijelo dugme u najpopularniji jugoslavenski sastav.
Sledeći album "Šta bi dao da si na mom mjestu" sniman je 1975. godine u Londonu, s hitovima poput "Tako ti je, mala moja, kad ljubi Bosanac" koji je za kratko vreme prodat u više od 200 hiljada primeraka, zbog čega je Jugoton morao da ustanovi kategoriju dijamantske ploče. Bijelo dugme ostavilo je sliku benda koji je pomerao granice shvatanja muzike te otvorio vrata mnogim mladim autorima, izvođačima i muzičkim pristupima, ističu kritičari. Dugogodišnji urednik u Jugotonu i kritičar Siniša Škarica kaže u najavljenoj knjizi da je Bijelo dugme bilo posebno i odabrano da menja postojeće i uspostavlja nove standarde, da piše istoriju pop muzike na ovim prostorima jednako kao što su to činili Elvis Prisli i Bitlsi u globalnim razmerama.
Prvi su u bivšoj državi snimali u Londonu, prvi su napravili turneju po sportskim dvoranama, prvi označili puteve muzičkoj industriji, prvi zaradili novac od svoje muzike, napisao je koautor knjige Dušan Vesić i dodao da su 'Dugmići' imali sve što čini jednu rok biografiju: skandale, drogu, seks, alkohol, zatvor, na kraju jednu zagonetnu smrt. Neke kontroverze poput masovnosti, političnosti banda, originalnosti numera, odnosa prema folku ili, primera radi, uloge lidera Gorana Bregovića, i danas zabavljaju fanove Bijelog dugmeta.
Prema kritičarima, Goran Bregović vešto je stvarao marketinške okvire za popularizaciju Bijelog dugmeta, bockajući tabue povezane sa seksualnošću ili politikom uz pojave novih ploča ili puštajući priče o odnosima u bendu.
U kontroverze spada i apolitičnost benda – budući su, po Bregoviću, sve pesme pre svega ljubavne - njegov subverzivan odnos prema politici kao i podrška režimu kroz učestvovanje na omladinskim radnim akcijama. Premda je Bregović u jednom intervjuu kritičaru Draženu Vrdoljaku na pitanje o masovnosti tvrdio da Dugme "nije bend za tako veliku žvaku", ono je krajem sedamdesetih organizovalo koncerte čija se posećenost ne pamti u Jugoslaviji.
Besplatan Koncert kod Hajdučke česme u leto 1977. u Beogradu okupio je između 70 i 100 hiljada ljudi , za narednu turneju u Beogradu su prodali pet puta zaredom dvoranu Pionir - a ceo prihod uplatili nastradalima od potresa u Crnoj Gori – a zatim na stadionu JNA u Beogradu organizovali "Rock spektakl 79" na kom su okupili oko 70 hiljada ljudi.
Govoreći o autorstvu pesama, Bregović je jednom kazao da je "beba čoporativno delo", a ne delo jednog autora koji bi bio poznat, premda su hroničari benda tvrdili da je od svih brojnih muzičara koji su prošli kroz bend "samo jedan od njih bog". Na zamerke da se često primicao, a po nekima i više puta prelazio granicu plagijatorstva, Bregović je odgovarao da je uzimao ono što mu se sviđa, kao u prirodi izlazak sunca, i da to ne smatra plagijatima.Bijelo dugme celu njegovu istoriju pratio je glas benda koji vešto koristi elemente folklora.
Kritičar Dražen Vrdoljak nazvao je njihovu muziku pastirskim rokom, što ih je pratilo veliki deo karijere. Etnomuzikologinja i radijska voditeljka iz Beograda Marija Vitas deli karijeru Dugmeta na dvoje. Prvi deo traje do 1980. i uglavnom se poklapa s nastupom pevača Željka Bebeka. U njemu se upotrebljavaju arhaizmi u tekstu i primenjuje pevanje "na bas", a pesme su sa stanovišta aranžmana jednostavnije, s prisutnošću narodskog i seoskog u tekstu.
U drugoj fazi pesme su složenije, u kojima se težište premešta na muzičku komponentu. Ona se dotiče i termina "sevdah rok", koji nije tako često dovođen u vezu s njihovom muzikom, ali se može odnositi na sve one pesme iz opusa grupe Bijelo dugme koje su prožete sevdahom i rokom. To su pesme koje povezuju rok miziku i tekstove pune ljubavne čežnje i strasti, na "bosanski", narodni način – uplitanjem muzičkog ili jezičnog folklornog materijala, zaključuje Marija Vitas.
Premda je od raspada benda prošla takođe okrugla brojka od četvrt veka, a od prestanka kreativnog razdoblja kojim su bitno oblikovali istoriju domaćeg roka i znatno više, produkcija Bijelog dugmeta i danas ima energiju kojom je u stanju da podstakne zapažene događaje u muzičkoj javnosti sada već odvojenih država.
(Jutarnji.hr)