MAKARIJE SOKOLOVIĆ: Brat Mehmed-paše obnovio Patrijaršiju

Arhimandrit Hilandara iskoristio je moć svog brata, velikog vezira, nad sultanom i 1557. obnovio samostalnost srpske crkve

Posle pada Smedereva 1459. godine Ohridska arhiepiskopija je, uporedo sa širenjem granica Osmanskog carstva, protegla svoju jurisdikciju na celu teritoriju bivše Pećke patrijaršije.

Novo poglavlje

Tek 1557. počinje novo poglavlje u istoriji Srpske pravoslavne crkve. Te godine ponovo je uspostavljena samostalnost Pećke patrijaršije.

Najveću zaslugu za ovo imaju braća Sokolović, Makarije i Bajo. Onu su bili poreklom od male vlastele Sokolovića kod Rudog. Baja su Turci uzeli u ime danka u krvi i on je dostigao visok položaj u turskom carstvu - kao Mehmed-paša dospeo je do mesta velikog vezira, prvog čoveka posle sultana.

O Makariju se malo zna, tek da je pre izbora za patrijarha bio arhimandrit manastira Hilandara. Njegovi savremenici svedoče da je bio „dobar, pravedan i krotak čovek“. Koristeći moć svog brata Mehmed-paše, povratio je samostalnost Pećke patrijaršije i gotovo sve Srbe doveo pod jednu zajedničku crkvenu vlast.

Teritorijalna rasprostranjenost Pećke patrijaršije našla je odraz i u Makarijevoj tituli, u kojoj se pominju četiri teritorijalne celine: Srbija, Bugarska, zapadno Pomorje i gornje Podunavlje, odnosno Ugarska. Prostor Patrijaršije obuhvatao je, pored zemalja cara Dušana i Uroša Nemanjića, još i područja Bačke, Banata, Baranje, Srema, Slavonije, Bosanske Krajine, Bosne, Like, Krbave i Dalmacije i imao je više od četrdeset eparhija, među njima i novoosnovane: Trebinjsku, Požešku i dr.

U njegovo vreme obnovljeni su manastiri Banja kod Priboja, Gračanica, Studenica, Pećka patrijaršija i Budisavci na Kosovu. U manastirima je oživela ikonopisačka, zlatarska i prepisivačka delatnost. Umetnosti, književnost i celokupna srpska kultura doživljavaju tada svojevrsnu renesansu.

Vladarske povlastice

Mudrom politikom, i svakako uz pomoć brata, Makarije je od sultana dobio povlastice kakve su imali vaseljenski patrijarsi: upravljanje crkvenom imovinom, naplaćivanje crkvenih dažbina, nasleđivanje imovine onih koji su umrli bez naslednika i pravo da postavlja mitropolite i episkope, uz prethodnu sultanovu saglasnost. Ali dobio je i neka prava koja nisu imala veze s crkvom, već su ranije pripadala vladaru - potvrđivanje pravila svih esnafskih organizacija, suđenje u bračnim sporovima i predmetima krivične prirode - koja su patrijarha činila i čuvarem državne tradicije.

Makarije se s trona povukao 1570. ili 1571. godine, želeći da za života utvrdi samostalnost Patrijaršije i postavi naslednika.

U Gornjoj crkvi manastira Banja nalazi se freska na kojoj Makarije predaje vlast svom nasledniku, bratancu Antoniju.

Pećka patrijaršija funkcionisala je do 1766, kad je ponovo ukinuta i taj prostor potčinjen Carigradskoj patrijaršiji.

Makarije je umro 1574, a Srpska crkva proslavlja ga 12. septembra.