72 GODINE OD DESANTA NA DRVAR: 25. maj, dan kad je Tito slavio drugi rođendan
Dan mladosti koji je bio veoma važan praznik u nekadašnjoj SFRJ poklapao se inače i sa nemačkom desantom na Drvar koji je počeo takođe 25. maja 1944. kada je Tito je uspeo da se spase prilikom desanta nemačkih padobranskih jedinica u operaciji koja je poznata kako Konjićev skok.
Na današnji dan navršava se 72 godine od početka velike ratne vojne operacije nemačkog Vermahta- Bitka za Drvar. Sam desant je bio operativni deo velike taktičke zamisli Vermahta sa glavnim ciljem da se uništi Vrhovni štab NOV i POJ i njegov Vrhovni komandant - Maršal Jugoslavije Josip Broz Tito- lider Narodno oslobodilačkog pokreta", uhvati živ i prebaci u Nemačku Vrhovnu komandu u Rastenburgu, direktno na noge Hitleru.
Naredbu za izvođenje velike ratne operacije uništenja komande partizanskih jedinica izdao je lično Adolf Hitler, sa zadatkom da se uništi rukovodstvo NOB-a, maršal Tito uhvati živ i paralizuje oslobodilački pokret u celini. Operaciji je dat naziv "Reselšprug" - "Konjićev skok", čija je idejna strateška zamisao formirana 04.02.1944. u Hitlerovom glavnom štabu u Rastenburgu.
Samu operaciju u formi naredbe o njenom izvođenju lično je predstavio Hitleru jedan od najškolovanijih oficira Vermahta, maršal Fon Vajks, koji je u operaciju uključio padobransko desantne jedinice i specijalnu grupu divizije Brandenburg zajedno sa jedinicama Druge oklopne armije i SS padobranskim bataljonom, a sve s tim da se operacija izvede u najvećoj tajnosti, što je bio condicio sine qua non uspeha.
Uloga Oto Skorcenija
U planiranje operacije uključen je bio i legendarni komandant nemačkih komandosa Otto Skorzeny, koji je posle spektakularne akcije spasavanja Musolinija bio na vrhuncu slave. Skorzeny je u proleće 1944. doputovao u Beograd gde je komandantu sektora generalu Lotaru von Rendulicu izneo svoj plan. Skorzeny je nameravao odrediti grupu odabranih i vrhunski obučenih komandosa koji bi se ubacili u partizanske redove i izvršili tihu likvidaciju Tita i neprimetno se povukli. Von Rendulic je smatrao da je taj plan previše fantastičan i teško izvodiv pa ga je odbio.
Savetovanje o realizovanju operacije, u Vrnjačkoj Banji je održano 17. maja savetovanje nemačke komande - Štaba Druge oklopne armije. Naređenje sa izvršnom naredbom za izvođenje operacije izdato je 22. maja, a samo naređenje o početku operacije 23. maja 1944.
Tri meseca ranije pre početka operacije, Josip Broz Tito zajedno sa načelnikom Vrhovnog štaba, generalom Arsom Jovanovićem, strategom i taktičarem odlučujućih bitaka NOV i POJ prebacio je komandu iz grada Drvara u Drvarsku pećinu. U operativnom delu Vrhovnog štaba pored Tita i Arse bili su general Ivo Rukavina, načelnik Operativnog odeljenja, i pukovnik Vjekoslav Klišanić, načelnik Obaveštajnog odjeljenja. Ostali organi Vrhovnog štaba: Odeljenje za vezu, čiji je načelnik bio školovani pilot i radiotelegrafista i osnivač Ratne oficirske škole Vrhovnog štaba, Veljko Dragićević, Ekonomsko odeljenje, Sanitetsko odeljenje, Artiljerijsko, Tehničko, Šifrantsko, OZN-a (Odeljenje za zaštitu naroda), nalazili su se u samom gradu Drvaru.
Obezbeđenje Vrhovnog štaba zajedno sa obezbjeđenjem Anglo-američke i Sovjetske vojne misije bila je dužnost pratećeg bataljona Vrhovnog štaba pod komandom Milorada Jankovića, kapetana i političkog komesara Dragutna Božovića, kapetana, u sastavu 400 boraca i jednim konjičkim eskadronom. Inženjerijska brigada Vrhovnog štaba bila je razmeštena u Drvaru - dva bataljona, dok su ostala dva bila u Bosanskom Petrovcu i Potocima.
U Drvaru se nalazio CK KPJ i CK SKOJ-a, te NKOJ i nekoliko članova AVNOJ-a, Viši vojni sud, zajedno sa slušaocima radiotelegrafskog i šifrantskog kursa, bolnica, štamparija, kao i uredništvo "Nove Jugoslavije", "Tanjuga", Komanda mesta i Komanda područja Drvar, i grupa ratnog pozorišta "Narodno oslobođenje", zajedno sa Oficirskom školom Vrhovnog štaba.
Inače u Drvaru Tito je 24. maja organizovao prijem za pripadnike Anglo-američke i Ruske vojne misije sa sugestijom da prenoći u istom objektu u gradu, ali je Tito naredio da on sa navedenim oficirima noć provede u Drvarskoj pećini, u improvizovanoj baraci na njenom ulazu. Zanimljivo je i to da je veče pred desant u gradu za pripadnike partizanskih jedinica prikazivani filmski žurnali, "Bitka za Staljingrad" i "Desant na Krim". Prethodno je u Drvaru održan Drugi kongres USAOJ-a (2. do 4. maj), koji je pozdravio major Randolf Čerčil, sin predsednika Britanske vlade Vinstona Čerčila, a u ime Ruske vojne misije major Suharov.
Početak operacije
Padobranski desant započeo je 25. maja u 6 časova ujutro, a nemačke padobranske jedinice bile su podeljene u četiri borbene grupe: "Panter" , "Crveni", "Zeleni" i "Jurišnik". Vazdušnim snagama 500. SS padobransko-lovačkog bataljona priključile su se jedinice Druge oklopne armije, prvi puk Brandergurg, 373. pešadijska divizija, Borbene grupe "Vilam" i "Lapac", 92. motorizovani Granedirski puk, tri borbene grupe Sedme SS Brdske divizije, 105. SS izviđački bataljon i 21. Oklopna granedirska divizija, u ukupnom sastavu od 160.000 pripadnika SS.
Celokupnu operaciju strateški i operativno pratio komandant Druge okolopne armije general-pukovnik dr Lotar Rendulic, koji je imao veliko Hitlerovo poverenje.
Operacija "Konjićev skok" započela je snažnim bombardovanjem, a potom spuštanjem vazdušnog desanta na Drvar - 200 letilica i 170 jedrilica sa ukupno 780 padobranaca, i koncentričnim dejstvima nemačkih i kvislinških snaga. U prvom talasu padobranaca iskrcano je 654 vojnika, a paralelno s desantom započela je i kopnena operacija u kojoj su se različite vojne jedinice uputile prema Drvaru iz devet pravaca u čemu su uz nemačke sudjelovale i oružane snage ND Hrvatske, dok su četnici obezbeđivali putni pravac Knin - Bosansko Grahovo.
Procena Vrhovnog štaba je bila da se Maršal Tito odmah izvuče iz pećine i dislocira na drugo bezbednije mesto, ali je to Josip Broz odbio, dobro procenivši operativnu situaciju i izdavši nova naređenja za odbranu Drvarske pećine, pri čemu je izvršena evakuacija svih zatečenih ljudi i arhivske građe u njoj.
U pećini su ostali samo Tito, Arso Jovanović, Aleksandar Ranković, Veljko Dragićević i general Sreten Žujović. U sukobu sa nemačkim padobrancima poginuo je načelnik Odeljenja za vezu Vrhovnog štaba Veljko Dragićević, a sva šifrantska radio-telegrafska baza sa signalima bila je uništena, pa su generali Ranković i Jovanović izdali naredbu da se celokupna komunikacija sa operativnim štabovima NOV i POJ izvodi putem kurira, koji su u tim trenucima, izvršili veliko herojsko delo.
Poslije izvesnog vremena, članovi Vrhovnog štaba napustili su Drvarsku pećinu i sklonili se na bezbednije mesto - u rejon Mandića mosta, zajedno sa Kardeljem, Milentijem Popovićem, Ivanom Milutinovićem, generalom Mirkom Jovanovićem i Titovim ličnim pratiocem Nikolom-Nikicom Prljom.
Velika vazdušna operacija - Desant, zajedno sa pridruženim kopnenim snagama nastavila je svoju ofanzivu u bici za osvajanje Drvara koja je trajala sve do 2. juna, ali koju su jedinice VI Ličke divizije I, V i VIII proleterskog korpusa, oficirski baraljon škole Vrhovnog štaba herojski odbranile.
Spektakularni lov na Josipa Broza doživeo je neuspeh. Operacijom Konjićev skok privremeno je bio uništen partizanski teritorij u zapadnoj Bosni. Nemački padobranci su zarobili veliki broj naoružanja, municija i druge opreme koje su partizanima vazdušnim mostom dopremili saveznici, a nemački vojnici su kasnije ponosno pokazivali i Titovu paradnu uniformu koju ovaj nije uspeo obući za svoj rođendan.
U operaciji su uništene i savezničke vojne misije koje su u Drvaru imali SSSR, SAD i Veika Britanija. U operaciji je poginulo između 213 i 343 pripadnika Vermahta, dok su procene partizanskih gubitaka kreću od 247, pa sve do 1916.
Brigadir Otto Kumm, komandant 7. SS divizije, sastavio je o operaciji „Konjićev skok" izveštaj na dvadeset stranica.
(EPK)