Pre 99 godina u zloglasnom zatvoru Terezin u Češkoj umro je srpski rodoljub koji je 28. juna 1914. u Sarajevu ubio austougarskog predstolonaskenika Franca Ferdinanda i njegovu ženu Sofiju
Ima već vek kako je ove reči na zidu samice u zloglasnom zatvoru Terezin urezao Gavrilo Princip. Odavno već nisu više vidljive, ali odjekuju i danas u sećanju isto kao što odjekuju pucnji koje su onog 28. juna 1914. godine ispali Mladobosanci usmrtivši nadvojvodu Franca Feridnanda, prestolonaslednika Austrougarske monarhije, i njegovu suprugu Sofiju u Sarajevu.
Svi odreda su pohvatani, izuzev Muhameda Mehmedbašića koji se domogao Srbije, i osuđeni za ubistvo i veleizdaju. Gavrilo je osuđen na 20 godina robije i sa petoricom saučesnika zatočen je u tamnici u Češkoj. Mučen je, prebijan, izgladnjivan, stavljan u okove... Ruku mu povređenu nisu lečili, pa ju je zahvatila sepsa. Kada su napokon odobrili amputaciju bilo je kasno. Umro je 28. aprila 1918. godine.
- Ministar za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja Aleksandar Vulin predvodio je srpsku delegaciju u Terezinu gde je polaganjem venaca odata počast Gavrilu Principu i njegovim saborcima.
Da je tu poslednje četiri godine života tamnovao srpski rodoljub i borac za slobodu svedoči spomen-ploča na zidu malene ćelije, u kojoj je onomad na limenoj porciji Gavrilo zagrebao stih:
"Tromo se vreme vuče
I ničeg novog nema,
Danas sve ko juče
Sutra se isto sprema..."
Aleksandar Mitrović Fis
PRINCIPOVA PESMA
Tromo se vreme vuče...
Pesma koju je Princip napisao 1914. tokom Sarajevskog procesa prvi put je objavljena 17. marta 1919. godine.
Tromo se vreme vuče
I ničeg novog nema,
Danas sve ko juče
Sutra se isto sprema.
I mesto da smo u ratu
Dok bojne trube ječe,
Evo nas u kazamatu,
Na nama lanci zveče.
Svaki dan isti život,
Pogažen, zgnječen i strt.
Ja nijesam idiot –
Pa to je za mene smrt.
Al' pravo je rekao pre
Žerajić soko sivi:
"Ko hoće da živi nek mre,
Ko hoće da mre nek živi!"
ČINJENICE O ZATVORU TEREZIN
OD VOJNOG UTVRĐENJA DO KONC-LOGORA
- Na šezdesetak kilometara od Praga nalazi se grad Terezin u kojem je smeštena ogromna tvrđava sa širokim bedemom
- Izgradnju tvrđave naložio je nemačko-rimski car Josip II 1780. godine, a podigao ju je u čast svoje majke carice Marije Terezije
- U vreme kada je završen Terezin (Terezijin grad) je bio najveće vojno utvrđenje u Habsburškoj monarhiji
- Pošto se promeni način ratovanja, 1888. godine je prestao da bude vojno utvrđenje. Uređeni su parkovi i šetališta
- U blizini glavne tvrđave sagrađena je i jedna manja koja je bila vojni zatvor. U nju je potkraj 1914. doveden Gavrilo Princip. To je bila jedna o najzloglasnijih tamnica u Austro-Ugarskoj
- 1939. godine nacisti su okupirali Češku i dve godine kasnije su glavnu tvrđavu pretvorili u konc-logor za Jevreje. Obmanjivali su javnost prikazujući Terezin kao banju u koju Jevreji odlaze na lečenje
ČINJENICE O GAVRILU PRINCIPU
PREBIJAN I MUČEN
- 25. jula 1894. godine rođen je Gavrilo Princip u mestu Obljaj kod Bosanskog Grahova
- U Sarajevu je pohađao Trgovačku školu, a potom i gimnaziju, ali je izbačen iz škole jer je bio blizak jednoj organizaciji koja je delovala protiv Autsougarske monarhije
- 1912. godine, u maju, preselio se u Beograd, gde je stupio u vezu s organizacijom Crna ruka
- 28. juna 1914. godine u Sarajevu ubio je nadvojvodu Franca Ferdinanda, prestolonsalednika Austo-Ugarske, i njegovu suprugu Sofiju
- Mladobosanci su oružje navodno dobili lično od Dragutina Dimitrijevića Apisa
- 28. jula 1914. Crno-žuta monarhija objavila je rat Srbiji, čime je započeo Prvi svetski rat
- Svi atentatori, osim Muhameda Mehmedbašića koji je pobegao u Srbiju, su uhvaćeni i osuđeni za ubistvo i veleizdaju
- Gavrilo Princip je osuđen na 20 godina robije, a 5. decembra 1914. je poslat na izdržavanje kazne u zatvor Terezin u Češkoj
- Najsurovije je mučen, nisu mu davali da jede, vezivali su mu ruke u okove u samici, prebijali ga... Umro je 28. aprila 1918. godine
- Posmrtni ostaci Gavrila Principa i njegovih drugova koji su izvršili atentat pohranjeni su 1939. godine u kapelu Vidovdanskih heroja na Starom srpskom groblju u sarajevskom naselju Koševo