Haški tribunal izreći će 29. novembra konačnu presudu šestorici zvaničnika bosanskih Hrvata, predvođenih Jadrankom Prlićem, koji su prvostepeno bili osuđeni na duge zatvorske kazne zbog zločina nad Muslimanima, 1993-94. godine, u okviru zločinačkog poduhvata koji su tužioci nazvali stvaranjem Velike Hrvatske.
Prvostepenom presudom, izrečenom 2013, Tribunal je Prliću, ratnom premijeru samoproglašene Hrvatske Republike Herceg-Bosna (HRHB), izrekao zatvorsku kaznu od 25 godina.
Ministar odbrane HRHB Bruno Stojić, načelnik Glavnog štaba Hrvatskog veća odbrane (HVO) Slobodan Praljak i zamenik komandanta HVO Milivoj Petković tada su nepravosnažno kažnjeni sa po 20 godina zatvora.
Komandant Vojne policije HVO Valentin Ćorić tada je osuđen na 16 godina zatvora, a predsednik komisije HRHB za razmenu zarobljenika Berislav Pušić na zatvorsku kaznu od 10 godina.
Svi osuđeni, ali i Tužilaštvo na prvostepenu presudu su uložili žalbe.
Tokom rasprave o žalbama, u martu ove godine, Prlić i ostali zatražili su da budu oslobođeni krivce.
Tužilaštvo je, međutim, za njih zatražilo oštrije kazne. Za Prlića, Stojića, Praljka i Petkovića, tužioci su zatražili kaznu od 40 godina zatvora.
Po Tužilaštvu bi Ćoriću kaznu trebalo povećati na 35 godina, a Pušiću na 25 godina zatvora.
Prvostepenom presudom, Prlić i ostali proglašeni su krivim za kampanju progona Muslimana iz osam opština u zapadnoj Hercegovini i srednjoj Bosni od proleća 1993. do proleća 1994.
Ta kampanja uključivala je ubistva, silovanja, deportacije, nečovečno postupanje, protivpravno zatvaranje, nehumana dela, uništavanje i oduzimanje imovine, bezobzirno razaranje naselja i kulturnih i verskih objekata, prinudni rad i protivpravno terorisanje civila.
Ta zlodela - kvalifikovana kao zločini protiv čovečnosti, kršenje zakona i običaja rata i teške povrede ženevskih konvencija - počinjena su u opštinama Mostar, Čapljina, Ljubuški, Prozor, Stolac, Vareš, Gornji Vakuf, Jablanica.
Nepravosnažnom presudom je bilo utvrđeno da su ti zločini počinjeni u okviru udruženog zločinačkog poduhvata čiji je cilj bilo uspostavljanje "hrvatskog entiteta, delimično u granicama Hrvatske banovine iz 1939. godine", nasilnim i trajnim proterivanjem muslimanskog stanovništva iz osam opština u BiH.
Cilj stvaranja tog entiteta - HRHB - po presudi je bilo "ponovno ujedinjavanje hrvatskog naroda", budući da je zločinačkim planom bilo predviđeno da se on "ili ujedini sa Hrvatskom, u slučaju da raspada BiH" ili ostane u BiH "s tesnim vezama s Hrvatskom".
Tužioci su to nazvali uspostavljanjem "Velike Hrvatske".
Tribunal je presudio da je u osmišljavanju tog zločinačkog poduhvata učestvovao tadašnji predsednik Hrvatske Franjo Tuđman, a da ga je u BiH ostvarivala, pored Hrvatskog veća odbrane - oružane formacije bosanskih Hrvata - i vojska Republike Hrvatske.
Kao učesnici u zločinačkom poduhvatu, pored Tuđmana i optuženih, u presudi su navedeni i tadašnji ministar odbrane Hrvatske Gojko Šušak i načelnik Generalštaba HV Janko Bobetko koji su "koordinisali delovanje" sa optuženima.
Prema presudi, HVO je s proleća 1993. napao Muslimane u zapadnoj Hercegovini i srednjoj Bosni, nezakonito pritvarajući civile pod nehumanim uslovima u više logora, gde su muškarci zlostavljani i ubijani, a žene podvrgavane seksualnom nasilju.
Posle nekog vremena, HVO je, po presudi, Muslimane proterivao na teritoriju pod kontrolom Armije BiH ili u treće zemlje, najčešće - preko Hrvatske.
Hrvatske snage "sistematski su proterivale Muslimane iz zapadnog Mostara" iz zapadnog u istočni deo grada, zadržavajući muškarce u logoru Helidrom, bez obzira da li su bili vojnici ili ne, gde su podvrgavani zlostavljanju, a neki su i ubijeni. Kao primer seksualnih zlodela pri progonu muslimanskog stanovništva iz zapadnog Mostara, u presudi je navedeno silovanje jedne 16-godišnje devojke.
Na isti način, HVO je tretirala i Muslimane u logorima Vojno, Dretelj i Gabela u zapadnoj Hercegovini.
Po zatvaranju logora 1994, Muslimani su bili primorani da potpišu da će otići u treće zemlje ili na teritoriju pod kontrolom ABiH.
Istočni Mostar je od leta 1993. do aprila 1994. bio "pod opsadom" HVO, koja ga je intenzivno granatirala, ubijajući civile. Hrvatske snage uskraćivale su muslimanskom stanovništvu humanitarnu pomoć, pogoršavajući životne uslove u istočnom delu grada.
Presudom je utvrđeno da je 8. novembra 1993. jedan tenk HVO ceo dan pucao po Starom mostu u Mostaru, koji je sutradan srušen.
U presudi je, kao posebno brutalan, izdvojen zločin u selu Stupni Do u opštini Vareš, gde je HVO, 23. oktobra 1993. ubila 36 osoba, među kojima je bilo i troje dece, počinivši i silovanja.
Nepravosnažna presuda Prliću i drugima najduža je u istoriji Tribunala i ima 2.620 stranica.
Svi optuženi su se u aprilu 2004. dobrovoljno predali Tribunalu.
Sudjenje Prliću i saoptuženima počelo je u Hagu 26. aprila 2006, a završne reči održane su od 7. februara do 2. marta 2011.
Tokom 465 radnih dana, tužioci su pred sud izveli 249 svedoka, a sve odbrane 56 svedoka.
Prvostepenu presudu, Tribunal im je izrekao 29. marta 2013.
Rasprava o žalbama optuženih i tužilaca na prvostepenu presudu završena je 28. marta ove godine.
Kurir.rs/ Beta
Jadranko Prlic