Poreklo Albanaca i dalje je nejasno, a postoje tri teorije o postnku ovog naroda.
Albanci se čvrsto drže teze da su direktni sledbenici Ilira, ali ovu teoriju osporavaju brojni stručnjaci i to sa ubedljivim argumentima. Sem ilirske hipoteze o poreklu Albanaca, koja je najstarija, vremenom su se u svetu afirmisale i dve druge hipoteze. Jedna je da su Albanci mešavina različitih starobalkanskih elemenata, a druga da su poreklom sa Kavkaza, od kavkaskih Albana.
O državi Albaniji na Kavkazu svedoče mape Britanskog kraljevskog geografskog društva iz petnaestog veka, ali i veoma retka Ptolomejeva karta iz drugog veka, objavljena u Bononovom Atlasu u Rimu 1482. godine. Zanimljivo je to da te mape i prateća dokumantacija, u našim krajevima (a i u celoj Evropi), ne samo da nisu privukle pažnju, nego su sistematski skrivane „pod tepih“.
Hipoteza o poreklu Albanaca od kavkaskih Albana je stara. Moguće je njen rodonačelnik papa Pio II Piccolomini (Enea Silvio: Discriptio Europae Orientalis), koga su prosledili Italijani G.A. Magini, A. Mascio i, u XIX veku, francuski konzul u Janini Andri Pukvil, pa i Josif V. Staljin, za koga kažu da je, u razgovoru sa jugoslavenskom delegacijom koja je posle Drugog svetskog rata posetila SSSR, na tvrdnju Milovana Đilasa da su Albanci starosedeoci Balkana, oštro reagovao, tvrdeći da su Albanci poreklom sa Kavkaza.
Po tim tvrdnjama, na istočnim padinama Kavkaza (današnji Azerbejdžan i Dagestan), u VIII veku naše ere živeo je stočarsko-lovački narod, koji je sebe - navodno - nazivao Šćipetarima (Brđani). Taj predeo je u ranom srednjem veku bio poznat kao - Albanija.
Poznati zastupnik alternativne istorije Jovan Deretić tome kaže sledeće:
"Narod koji mi, Srbi, nazivamo Arbanasima... poreklom je sa Kavkaza. U antičkom vremenu bila je poznata jedna zemlja na Kavkazu imenom Albanija... U osmom veku Arapi (misli na Arabljane, prim. KB) zaposeli su zemlje oko Kaspijskog mora i iza Kavkaza. Tamošnje domorodačko stanovništvo preveli su u islam i vodili sa sobom kao pomoćne čete u borbi protiv hrišćana... Arapi su oteli od Romeja veći deo Sicilije... gde su doveli jedan deo stanovništva iz kavkaske Albanije... Vizantinci su uspeli da preotmu od Arapa jedan deo ostrva i tu su zatekli islamizirane Albance. U većini slučajeva vratili su ih ponovo u hrišćanstvo.
Vizantija je 1042. godine napala Srbiju... Tadašnji mladi car Srbije, Vojislav, satro je u dve bitke vizantijsku vojsku. Ovaj težak poraz u ratu sa Srbijom izazvao je nerede u Carigradu. Vizantijski vojni zapovednik na Siciliji, po imenu Đorđe, zvani Manijak, odlučio se na pobunu sa željom da uzme vlast u Carigradu. Ukrcao je svoju vojsku na lađe i jedan deo Albanaca, koje je uzeo sa sobom kao pomoćne čete. Oni su sa sobom vodili i svoje žene i decu. Sa tom šarenom vojskom iskrcao se u Draču marta meseca 1043. godine... Manijak je doveo sa sobom samo jedan mali deo Albanaca, većina njih je ostala na Siciliji i u južnoj Italiji. Svi su vremenom pokršteni i italijanizirani, tako da se kod njih danas zadržalo samo sećanje na njihovo poreklo...
Posle iskrcavanja u Draču, Manijak je krenuo sa svojom vojskom u pravcu Carigrada. Vizantijska vojska je... presrela Manijaka kod Dojranskog jezera i tu je došlo do velike bitke u kojoj je Manijak poginuo. Posle njegove pogibije preostala vojska se predala. Vizantijci su primili Manijakove vizantijske vojnike, ali ne i strance, Albance. Ovi nisu mogli da se vrate natrag, niti su imali kud da idu... Molili su Srbe da im dozvole da se nasele negde u planinama gde bi mogli da žive od stočarstva... Srbi su im dozvolili da se nasele u brdovitom predelu oko Rabana..
Šćiperija i Šćipetari
O Alnacima, ili o Šćiperiji na Kakvazu mogu se pronaći podaci da se ona nalazila se na istočnim padinama prema Kaspijskom moru. Stanovnici su sebe nazivali Šćipetari, baš kao što danas sebe i svoju zemlju nazivaju oni koje poznajemo kao Albance u Albaniji. Sa juga kavkaske Šćipetarije nalazi se Apšeronsko poluostrvo i azarbajdžanska prestonica Baku. Severno od te Albanije živeli su Alani, a zapadno i južno Jermeni. Tu Šćiperiju dele danas Azarbajdžan (jug) i Rusija (sever). Nekada je tu postojao primorski grad Albana, pa je zaleđe dobilo ime Albanija.
U VIII veku Arapi su zaposeli zemlje oko Kaspijskog mora i iza Kavkaza. Halifat je ovim osvajanjem došao u sukob sa Hazarima. Arapi su bili zaštitnici islama, a Hazari Mojsijeve vere, pa je sukob, pored drugih imao i verski karakter.
Hazari su nametali Albancima vrlo težak danak zbog čega su oni stali na stranu Arapa i većim delom prešli u islam. Hazarski vojskovođa u ratovima sa Arapima je bio kaganov sin Bardžil.
Kada je ušao sa vojskom u Albaniju 730. godine naredio je da se samo muslimani pobiju. Ta Bardžilova naredba je naterala Albance da beže i da traže spas kod Arapa. Za to vreme na Sredozemnom moru su vođene teške borbe između Arapa, kao predstavnika islama i Romeja (Vizantijsko carstvo), kao predstavnika hrišćanstva.
Arapi su oteli od Romeja veći deo Sicilije i deo južne Italije, pa da bi ojačali islamsko stanovništvo u ovim zemljama doveli su deo stanovništva iz kavkaske Albanije, koje je izbeglo ispred Hazara.
Borbe između Arapa i Romeja na Siciliji su trajale dugo vremena i u periodu 827 - 878. Sicilija je podeljena na dva dela, islamski i hrišćanski, pa otuda naziv Dve Sicilije. Romeji su uspeli 970. godine da osvoje islamski deo i na tom prostoru su preuzeli Albance. Jedan deo ovog naroda preveli su u hrišćanstvo.
Pisanu istoriju te kavkaske Albanije načinili su arapski i grčki istoričari. Otuda znamo za izvesnog „velikog princa“ Hasana Džalala Mehranida (1215-1261), nazvanog „vladar Albanije“, graditelja hrama Ganjđasar, prominentnog spomenika tadašnje hrišćanske albanske arhitekture, nekoliko stotina kilometara severno od Bakua.
Negde oko 1000. godine i dolazećeg rascepa hrišćanske crkve, mletački trgovci su stanovnike jednog sela Šćiptara prevezli preko gora i mora i naselili na Siciliji. Razlog za to nije poznat, osim ukoliko seoba nije bila posledica dolazeće podele hrišćanstva. Naime, žitelji kavkaske Albanije bili su hrišćani.
Međutim, zna se da su uvek veoma „isključivi“ Sicilijanci, ubrzo proterali pridošle Šćipetare u Kalabriju. Kako ni Kalabrezi nisu bili raspoloženi da ih ugoste, neželjeni su ukrcani u nekoliko brodova i preko Jadrana prebačeni do obala Valone. Priključeni su nekoj pobunjeničkoj vojsci upućenoj protiv carigradskih Vizantinaca. Ta vojska je poražena. Pobunjene sugrađane Vizantija je abolirala i prihvatila, ali nije htela i nepoznate joj Šćipetare. Oni nisu imali gde – ni da se vrate na more, ni da krenu napred. Molili su elbasanske Srbe da ih puste u planine da žive od stočarstva. Tamošnji srpski vladar nije ih oterao na sinje more da se podave, već je dozvolio da se Šćipetari nasele severoistočno od Elbasana, kod mesta Rabana. Od tog imena potekao je srpski naziv Arbanasi. Za Turke koji će doći kasnije, oni su bili Arnauti – „oni koji se nisu vratili“. U Vizantinskim spisima „Albanoi“ su od 11. stoleća.
Srednji vek
Ceo srednji vek Šćipetari su boravili u zabitima Prokletija i gajili stoku. Izlet su napravili 1272. godine, kada su njihovi bogataši iz Dureša ugovorili sa kraljem Šarlom (Karolosom Prvim) Anžujskim, da ovaj postane „vladar Sicilije i Albanije“. Posledica nije bilo nikakvih. Nije ih bilo ni kada su od Srba „ukrali„ Đorđa Kastriotića – Skenderbega. Utom se podelila hrišćanska crkva, pa je severnim delom balkanskog priobalja ovladao katolicizam, a na južnom ortodoksija, odnosno pravoslavlje.
Inače, u prošlom milenijumu Albanci su pomenuti nekoliko puta. Mihail Dokeianos, vojni lider Vizantinaca na jugu Italije, pribeležio je pobunjene Latine i Albance sa kojima je ratovao u Kalabriji pred dolazak osvajača Normana u te krajeve (1045-1050). Laonikos Halkokondil (1423 - 1490), vizantinski istoričar, tvorac je teorije o dolasku Albanaca u Italiju. Pozivao se na zapise iz jedanaestog veka, koje je ostavio Mihail Ataliates (1022 – 1080) istoričar iz Konstantinopolja. Najstariji dokaz o Šiptarima u Epiru je mletački dokument iz 1210. godine, o Albancima na ostrvvu Krf. Nešto mlađi (1285) je zapis iz Raguze (stari Dubrovnik) u kojem se kaže: „čuo sam plač u planinama na albanskom jeziku“ (Audivi unam vocem clamantem in monte in lingua albanesca).
O kavkaskoj Albaniji pišu i savremeni Azarbajdžanci. Navode da je narod „njihove“ Albanije činilo 26 hrišćanskih plemena, da su postojali od kraja prvog milenijuma pre Hrista do sedmog veka naše ere, a da su nestali oko 10 veka. Danas ih ima nekoliko hiljada, zovu se Udins i žive u uglavnom u selu Nij, kod Kerbale u Azarbajdžanu.
Iako reč „Šćiperija“ može da se prevede kao „brđani“, Austrougari su krajem 19. veka, tobož preveli njihovo ime kao „zemlja orlova“, ne bi li ih pred svetom učinili plemenitijeg porekla. Očito je Beč imao neke planove sa njima. Dalje je sve manje više poznato.
Iako se gro naših istoričara pravi da o svemu ovome nema pojma, valja ih podsetiti da su o ovde rečenom pisali od njih daleko poznatiji Marin Bici, Ami Bue, Aleksandar Fjodorović, Georg fon Han, Viktor Berar, Meri Edit Darham i mnogi, mnogi drugi.
(Kurir.rs)