PODGORICA/NOVI SAD - Od održavanja Velike narodne skupštine srpskog naroda u Crnoj Gori 1918, poznatije kao Podgorička skupština, navršio se jedan vek, a zvanična Crna Gora ovaj veliki događaj koji je važio kao dan narodnog oslobođenja i ujedinjenja, danas vidi kao zatiranje crnogorskog istorijsko-kulturnog identiteta.
Kada je reč o suštini Podgoričke skupštine i o tome koje bi njene odluke danas mogle biti sporne, po oceni sagovornika Tanjuga, sigurno je da to nije većinsko, gotovo plebiscitarno raspoloženje naroda u Crnoj Gori 1918. godine za ujedinjenje.
"Čak je raspoloženje za srpsko ujedinjenje starije dva veka od Podgoričke skupštine. Od prvih u dinastiji Petrovića pa sve do kralja Nikole. Podsetiću na onu čuvenu pesmu kralja Nikole iz 1867. 'Onamo, 'namo', koja je bila neka vrsta nezvanične srpske himne svih srpskih teritorija - srpske marseljeze", kaže za Tanjug istoričar iz Crne Gore Aleksandar Stamatović.
On dodaje da to jesu bile dve države, dve dinastije koje su imale i svoje dinastičke interese, ali pri tome je jedna od njih bila teritorijalno mala, maloljudna i pasivna Crna Gora, koja sa plemenski organizovanom vojskom, bez industrije, bez univerziteta, nije mogla na sebe preuzeti ulogu srpskog ujedinitelja.
Što se tiče samog legaliteta Podgoričke skupstine, on kaže da je činjenica da ona nema utemeljenje u Ustavu Crne Gore iz 1905. godine, jer taj ustav ne poznaje instituciju Velike narodne skupstine.
Međutim, podseća da pri donošenju tog Ustava nisu održani izbori za ustavotvornu skupštinu, vlade nisu proisticale iz slobodno izražene volje naroda, već je svaki akt i zakon knez, kasnije kralj Nikola, 'sankcionisao'.
To je, napominje, bio oktroisani, odnosno "podareni" ustav.
"Poslednji parlamentarni izbori u Crnoj Gori održani su januara 1914. godine, i mandat te skupštine istekao je u januaru 1918, pa s tog stanovišta ni skupština Crne Gore po važećem Ustavu takođe nije imala legitimitet, niti demokratski kapacitet", smatra Stamatović.
On ukazuje na činjenicu da je Podgorička skupština imala multipolitički, ali i multikonfesionalni karakter.
"Poslanici se posle Skupštine razilaze u razne stranke, 14 sveštenika je prisutno, nekoliko muslimanskih poslanika, jedan rimokatolički sveštenik. Glavni delegat skupštine koji vodi delegaciju u Beograd je mitropolit Gavrilo (Dožić), mitropolit pećki", podseća Stamataović.
Pored pravno-politickog stanovišta, on naglašava da je Podgoricka skupstina bila i svojevrsna "buržoaska revolucija", jer je decenijama i decenijama jedan, kako je kazao, "glavarski sloj" opterećivao Crnu Goru i imao ogromna imanja, velike količine novca i privatni kapital.
"Mlada crnogorska buržoazija je s početka 20. veka želela promenu tog sistema, ustavno-pravne promene, političke slobode i ona je želela opšte ujedinjenje srpskog naroda", kaže Stamatović i objasnjava da značaj skupštine u Podgorici treba posmatrati i sa ovog aspekta.
Takva Crna Gora, zaključuje, kasnije je dobila priliku da proširi svoja tržišta, da mladi ljudi iz Crne Gore lako, brzo i jeftino odu na studije u Beograd i postanu državni činovnici u drugoj polovini 20-ih i 30-ih godina...
S druge strane, srpski istoričar Milivoj Bešlin iz Novog Sada smatra da je Podgorička skupština neosporno bila nelegalni politički skup, a Crna Gora u trenutku njenog održavanja institucionalno zaokružena država, i ravnopravna kao politički subjekt.
"U trenutku kada se neformalna grupa ljudi okuplja, Crna Gora je međunarodno priznata, saveznička država koja pripada krugu pobednica u ratu, ali što je mnogo važnije, ona u tom trenutku ima svoj Ustav, ima svoj parlament, ima kralja, ima Vladu, zakone...", kaže Bešlin za Tanjug.
On se slaže da je nesumnjivo većina tadašnjih stanovnika Crne Gore želela ujedinjenje sa Srbijom, ali i ostalim južnoslovenskim pokrajinama.
Ali, dodaje, velika je razlika da li do tog ujedinjenja dolazi uz, napominje, "imperativ o bezuslovnom utapanju" i "nestanku jednog državotvornog subjekta kakva je Crna Gora", ili uz očuvanje integriteta i dostojanstva.
Bešlin kaže da obe ključne političke frakcije u Crnoj Gori tog doba žele ujedinjenje, ali jedni kao bezuslovno ujedinjenje "uz trenutni nestanak Crne Gore", dok su drugi želeli očuvanje istorijskog identiteta Crne Gore unutar novostvorene države.
"Odsustvo razumevanja da se saslušaju obe ove frakcije, insistiranje na bezuslovnom utapanju Crne Gore u Kraljevinu Srbiju i metodi koji su tom prilikom korišćeni kreirali su lošu atmosferu, koja će ubrzo dovesti do širokog pokreta otpora poznatog kao Božićna pobuna", ističe Bešlin.
Oštre represivne mere, kaže, stvorile su podlogu za konstituisanje crnogorskog nacionalnog identiteta.
On smatra da su odluke Podgoričke skupštine poništene povratkom državnosti Crne Gore u novoj, federativnoj Jugoslaviji tokom narodnooslobodilačkog rata na platformi antifašističke borbe.
Podsetimo, u Crnoj Gori se trenutno vodi kampanja za poništavanje odluka Podgoričke skupštine, a u tome prednjači aktuelna crnogorska vlast predvođena vladajućom Demokratskom partijom socijalista predsednika Mila Đukanovića, koji je i sam izjavio da je Podgorička skupština velika izdaja Crne Gore i da "svako ko poziva da se slavi taj dan, poziva da se slavi izdaja i propast Crne Gore".
(Kurir.rs/Tanjug)
POGLEDAJTE BONUS VIDEO: