Proteklih dana razduvala se košava i rasterala smog koji je danima pritiskao Srbiju, ali to ne znači i da je bitka protiv njega dobijena. Odrasla osoba svakodnevno udahne 15 kubnih metara vazduha, a uz kiseonik, koji život znači, i dalje su u njemu prisutni brojni zagađivači koji sve više uzrokuju posledice po zdravlje naših disajnih organa.
- Posebno ometaju pravilan razvoj dečjih pluća, a naučno je dokazano da i prenatalna izloženost zagađenom vazduhu uzrokuje ozbiljne posledice po zdravlje disajnih organa odojčadi - upozorava prof. dr Branislava Milenković, pulmolog, ekspert Instituta za plućne bolesti i tuberkulozu u Kliničkom centru Srbije.
Pušači se na to baš ne osvrću. -Trebalo bi da postanu svesni da je i (pasivno) pušenje takođe život u intenzivnom aerozagađenju. Trudnice koje puše rađaju decu sa slabije razvijenim disajnim putevima. Ona zato češće imaju respiratorne infekcije, astmu i druge plućne bolesti.
SIGNALI SU JASNI Koji signali na to ukazuju? - Ključni pokazatelj zapaljenja/inflamacije u disajnim putevima jeste gas azot-monoksid. Njega stvaraju ćelije koje učestvuju u zapaljenju. Relativno lako se detektuje u izdahnutom vazduhu, pa može bez problema da se izmeri i kod najmlađih, tokom spavanja. Kod beba koje su iz sredine sa većim aerozagađenjem, a bile su mu izložene i u utrobi majke, registruje se povišen nivo azot-monoksida.
Koliko je to opasno? - Disanje je preduslov za život, a vazduh koji ulazi u ljudsko telo i krv u količinama je većim od bilo koje druge supstance! Zato u periodima aerozagađenja raste smrtnost najmlađeg, ali i najstarijeg stanovništva, kao i osoba sa hroničnim bolestima bez obzira na njihovu prirodu.
Kako se odražava na decu? - Bebe čije su majke trudnoću provele u većem aerozagađenju imaju veći broj respiracija, tj. disajnih ciklusa u minuti. To praktično znači da su prinuđene da brže dišu, a to je jedan od pokazatelja da su im disajni putevi nedovoljno razvijeni.
UDAR NA CEO ORGANIZAM Koje su posledice? - Zbog oštećenja, disajni put im je uži od normalnog, slabije se razvija. Iz toga proizlazi smanjena ili nedovoljna respiracija, koja neminovno ostavlja negativan trag na razmenu gasova u plućima. Ujedno, smanjen unos kiseonika nepovoljno utiče na svaku ćeliju organizma.
Drugim rečima, čist vazduh produžava život. -To su pokazale i studije. Recimo, kontinuirano smanjenje aerozagađenja u 51 gradu u SAD tokom 20 godina, uključujući i Vašington, očekivani životni vek je produžilo za pet meseci.
U suprotnom? - Dolazi do zapaljenja, koje je prirodna reakcija organizma na neki nadražaj. Kada se, recimo, opečemo ili smo izloženi nekom hemijskom nadražaju, naš organizam na ugroženo mesto šalje odbrambene ćelije. One treba da spreče dalje širenje oštećenja. Dakle, zapaljenje je važan odbrambeni mehanizam, ali samo do određene mere. Aktiviranjem prevelikog broja ćelija inače korisni medijatori postaju štetni po organizam.
Kako još dolazi do oštećenja disajnih puteva? - Nisu poznati svi mehanizmi kojima aerozagađivači izazivaju oštećenja disajnih puteva. Većinom su identifikovani samo oni koji deluju direktno na sluzokožu: javljaju se kašalj, grebanje u grlu, curenje iz nosa, zapaljenja i trajna oštećenja disajnih puteva.
NEOPHODNA JE PREVENTIVA Ovi slučajevi upućuju na neophodnost preventivnog delovanja. - Mere za očuvanje prirodnog čovekovog okruženja i ekološki održiv razvoj zajednice, posebno prevencija delovanja najopasnijih aerozagađivača, način su da se spreče opasne posledice.
Mogu li se oštećenja sanirati? - Ne, ali se napredovanje bolesti može zaustaviti ako pacijent ne bude više izložen iritansima.
Šta se savetuje? - Za osobe koje boluju od hroničnih plućnih oboljenja krucijalno je izbegavanje aerozagađenja. Astma je učestala, manifestuje se povremenim tegobama, ali kako u oboljenju dominira zapaljenje, aerozagađenje će pogoršati prognozu bolesti, pacijent će češće biti hospitalizovan, brže će doći do trajnog oštećenja plućne funkcije. Kada nije bilo odgovarajućih medikamenata, astma je lečena isključivo izbegavanjem aerozagađenja - klimatskom terapijom i preseljenjem na selo ili na more - udaljavanje iz nepovoljne sredine pogoduje održavanju postojećeg stanja i sprečavanju progresije bolesti. Astmatična deca kasnije ne treba da biraju poslove koji bi ih dovodili u dodir sa aerozagađenjem.
NAJOPASNIJI ZAGAĐIVAČI - ugljovodonici (metan, etan, propan, butan, metil, etil...) - emituju ih uređaji za zagrevanje/rashlađivanje, razni sprejovi, zapaljena guma - prizemni ozon (O3 ) - nastaje hemijskom reakcijom između sunčevih zraka i organskih gasova i oksida azota iz izduvnih gasova, rafinerija, hemijske industrije - ugljen-monoksid - glavni izvori motorna vozila, sagorevanje čvrstih, tečnih i gasovitih goriva, industrijski procesi - azot-dioksid - iz energetskih postrojenja, kod proizvodnje najlona, izduvnih gasova automobila, u otpadnim materijama i vodama - sumpor-dioksid - produkt sagorevanja fosilnog goriva (ugalj) - čvrste čestice (dim, čađ, prašina)
OVDE MOŽETE DA SE INFORMIŠETE: Na internet adresi Agencije za zaštitu životne sredine (pri Ministarstvu životne sredine i prostornog planiranja RS) www.sepa.gov.rs su informacije o monitoringu vazduha u Srbiji, dnevni registar kvaliteta vazduha u realnom vremenu sa mernih stanica u Boru, Smederevu, Pančevu, Beogradu, Nišu, Valjevu, Kragujevcu, Užicu, Vranju, Čačku, Kruševcu, Sremskoj Mitrovici, Šapcu, Novom Sadu, Zaječaru i Beočinu; plan otvaranja novih mernih stanica. Na adresi Evropske federacije udruženja pacijenata sa alergijom i bolestima disajnih puteva (EFA) www.efanet.org/air-quality su podaci i saveti o prevenciji bolesti koje nastaju kao posledica udisanja zagađenog vazduha.
OŠTEĆENJE SE NE MOŽE IZBRISATI Nastalo oštećenje, u obliku formiranja vezivnog tkiva (ožiljka u disajnim putevima), trajno ostaje, ne može se izbrisati. Dalje napredovanje bolesti se ipak može zaustaviti ukoliko pacijent više nije pod dejstvom iritansa.
SHVATITE OZBILJNO! Vrlo je važno da roditelji astmatične dece ne puše, da deca borave u sredini oslobođenoj od aerozagađenja (ne odlaze u kafiće i druge zadimljene prostore). Duvanski dim zagađuje vazduh sa više od 2.000 različitih supstanci, većina njih je štetna, dodatna opasnost je u tome što se unosi direktno u disajne puteve i zagreva ih. Uz direktno oštećivanje disajnih puteva, dim putem ometene krvne cirkulacije povećava i učestalost drugih oboljenja, među kojima i karcinoma bešike. Takozvano pasivno pušenje jednako je opasno kao i aktivno pušenje.
(Branka Mitrović, Foto: Profimedia)