U OVOM SRPSKOM GRADU PRE 90 GODINA PROIZVODILI SU AVIONE: Plata radnika bile u rangu današnjih 7.000 evra!
Aeroplanska radionica Vazduhoplovnog tehničkog zavoda bio je naziv za državnu fabriku aviona u Kraljevini Jugoslaviji koja je osnovana u Kraljevu 1927. godine. Proizvodila je, po licenci, avione tipa Brege 19 i Dornije Do 17. U toku svog postojanja, osim naziva Aeroplanska radionica Vazduhoplovnog tehničkog zavoda, fabrika je još i nazivana Fabrika aviona Kraljevo i Državna Fabrika aviona u Kraljevu.
- Kada je počela proizvodnja, a to je bilo 1927. godine, objavljen je konkurs i iz cele države su došli radnici da rade u toj fabrici. A došli su zato što su plate bile neverovatne: običan radnik je mogao da lako zaradi 3.000 ondašnjih dinara mesečno, a za taj novac je mogao da kupi stado od 100 jaganjaca. Današnji ekvivalent tome je između pet i sedam hiljada evra, navodi novinar Miroslav Filipović u svojoj knjizi „Kraljevski avioni: Fabrika aviona u Kraljevu 1927 - 1942“, objavljenoj 1995. godine.
Po njegovim rečima, inženjeri su tada zarađivali i mnogo više novca, pravo bogatstvo, satnica se kretala od 10 do 20 dinara, dok je kod tadašnjih majstora u Kraljevu ona iznosila svega dinar ili dva.
- Čak i prema ekološkim standardima, Fabrika aviona u Kraljevu bila je tehnološki naprednija od mnogih današnjih fabrika. Radnici su tada u upotrebi imali električna kolica, kojima se kroz fabriku vozio materijal, toplu vodu i toalete. Kod farbanja i upotrebe boja postojali su strogi standardi, skraćeno radno vreme za te ljude, upotrebu mleka i obaveznu kontrolu od strane fabričkog doktora, piše Filipović i dodaje da je za radnike postojao čak i restoran gde su se na meniju svakoga dana nalazili beli hleb, meso i kolači.
Fabrika aviona u Kraljevu do 1941. godine, kako je zabeležio autor knjige, proizvela je 425 primeraka aviona tipa Brege 19 i 36 primeraka aviona tipa Dornije Do 17. Jugoslovenska vojska pri povlačenju iz Kraljeva, aprila 1941. godine, minirala je vitalne delove fabrike, tako da nemački okupator nije mogao da je osposobi za proizvodnju aviona.
Povremeno su u ovoj fabrici tokom rata vršene samo popravke aviona Brege i Dornije. Ono malo preostalih mašina je demontirano i preneto u Nemačku 1942. godine. Nakon oslobođenja, fabrika nije nastavila sa radom, a ono što je preostalo od nje priključeno je Fabrici vagona Kraljevo.
J. S.
FOTO: Privatna arhiva