Ko smo i iz kojih plemena su nam koreni, čije „krvi“ teku kroz naše vene, ovo su pitanja koja su većinu nas bar ponekad kopkala. Savremena nauka daje odgovore na mnogo toga, a ove i slične teme okupile su i više od 400 članova Društva srpskih rodoslovaca „Poreklo“. Jedan od njih je Ninoslav Kuzmanović. Ovaj mladi čovek, pravnik po struci, jedan od urednika velikog „Srpskog DNK projekta“, već duži period istražuje rodoslovlja. On u intervjuu za Čačanski glas kaže da je krenuo od svog, a onda su se interesovanja proširila… Pre rodoslova koji je on napravio, postoje dva ranije napisana, što donekle govori da je u toj familiji i interesovanje za ovu temu nasledno.
GENETIČKI TEST
Još kao dete, raspitivao se o svojim precima, a onda je jedan slučaj hteo da upozna Kuzmanoviće, za koje se prvo mislilo da nisu u nikakvom srodstvu. Imao je 12 godina i kod njih je prvi put i video rodoslovno stablo Kuzmanovića, ali na njemu tada nije bilo njegove porodice… Ipak, posle jedne decenije, utvrdilo se da imaju isto poreklo.
– „Srpski DNK projekat“, započeo je 2012. godine, kada i portal „Poreklo“. Do sada je testirano više od 5.000 ljudi sa ovih prostora i svi rezultati se čuvaju u bazi, koja je osnova za mnoga pojedinačna, ali i ona stručna istraživanja. Cilj celog projekta je da se uz pomoć genetičke genealogije odgonetne poreklo stanovništva Srbije, ali i Srba i svih drugih na ovim prostorima – započinje ovu po mnogo čemu neiscrpnu priču za Čačanski glas.
Kako objašnjava Kuzmanović, osnovni genetički test, koji se radi u Srbiji, obuhvata 23 markera, na osnovu kojih se utvrđuje pripadnost haplogrupi i preko koje se može mnogo toga saznati o svom poreklu, o zajedničkim korenima sa drugim porodicama, koje mogu nositi i drugo prezime. Ono što je karakteristično, da osim Y-hromozoma koji se nasleđuje po muškoj liniji, kod Srba porodice sa istim poreklom najčešće slave istu krsnu slavu, a nasleđuje se često i kumstvo.
– Što je veći broj testiranih, a svaki rezultat se unosi u tabelu „Srpskog DNK projekta“ (istovremeno i na portalu „Poreklo“ i istoimenom forumu), imamo veću bazu za poređenje, tako da se mogu doneti precizniji zaključci – navodi Kuzmanović i dodaje da postoje i napredniji testovi, koji analiziraju ceo genom, sve mutacije na hromozomu, koji se prvenstveno koriste za medicinske svrhe, ali i za genetičku genealogiju, koja je kod nas, kao i u svetu sve popularnija.
I drugi narodi imaju slične projekte, ali Kuzmanović smatra da je naš među najopsežnijim. Sarađuje se i sa drugima, a naš projekat nalazi se u okviru velike baze podataka laboratorije „Family Tree DNA“ u Hjustonu.
IZ PLEMENA DROBNJAKA
Ninoslav se testirao 2014, kada i još oko 80 Čačana. Testiranje je bilo u organizaciji Etnografskog instituta Srpske akademije nauka i umetnosti, koje je radio dr Ivica Todorović, a koji je o delu ovih rezultata objavio knjigu „Etnologija i genetika“. Na osnovu DNK analize utvrđeno je da Kuzmanović pripada haplogrupi I1 P109 – FGC22045… Svi pripadnici grane P109, objašnjava on, vode poreklo od zajedničkog pretka, koji je živeo pre nešto više od 3.000 godina.
– Ta grana je u osnovi skandinavska, jer je haplogrupa karakteristična za severne narode. Kod nas je došla verovatno preko Vikinga… Po mom mišljenju verovatno sa Varjazima i preko slovenskih uticaja, odnosno preko varjaške garde Vizantije, ali je moguće da je došla i direktno iz Sicilije… Verovatno su se iskrcali kod Skadra, jer u tom delu postoje neki udaljeniji haplo tipovi. Taj srpski ogranak FGC 22 045 star je kod nas „svega“ 750 godina i u Srbiji je zastupljen kod oko tri procenta svih do sada testiranih u našoj bazi… Pokazalo se da je to haplotip hercegovačkog plemena Drobnjaka. Testirano je skoro celokupno stanovništvo koje živi na teritoriji tog drobnjačkog plemena (na Durmitoru, u Šavniku). To su različita bratstva i prezimena, ali gotovo svi pripadaju istoj haplogrupi… Kod Srba najzastupljenija haplogrupa je I2, koje ima oko 35 odsto. To je po poreklu staroevropska haplogrupa, a grana koja je najprisutnija, koja se zove Dinarska, kod nas se može vezati za migraciju Slovena. To se poklapa i sa zvaničnom teorijom o doseljavanju Slovena na ove prostore. Ova grupa stara je oko 1.800 godina i najbliže grane prisutne su u Poljskoj, Ukrajini, Moldaviji, Rumuniji…
Na često pitanje koliko na osnovu tih podataka u našoj „ima“ turske krvi, on odgovara:
– Turske genetike gotovo da nema, jer na više od 5.000 rezultata, koliko ima u bazi, postoje samo dva rezultata sa haplogrupom koja se vezuje za centalnoazijsko područje.
POREKLO OSTROVACA
Iako njegovi preci ne žive tamo već više od 130 godina, sebe poreklom smatra Ostrovcem jer, kako je došao do podataka, ovo selo njegovi preci naselili su još u 18. veku. Već dugo godina izučava i prikuplja dokumente, popise i deftere iz raznih perioda, koji se odnose na jedan deo čačanske teritorije, pre svega Ostru i Donju Gorevnicu. Imao je uvid u deftere čibuka (popis domaćina koji poseduju sitnu stoku) iz perioda 1823, 1824. i 1825, a koji su prvi pisani dokumenti i tragovi o poreklu stanovništva čačanskog kraja iz 19. veka, pisani na srpskom za vreme kneza Miloša. Tako je saznao da je Radoje Kuzmanović njegov prvi poznati predak.
– Za Ostru i ljubićka sela hroniku je pisao Radomir Ilić. I on je zabeležio da su Kuzmanovići starosedeoci u Ostri i da slavimo Đurđevdan. Po tim matičnim knjigama, u Ostri je pet porodica starosedelačkih: Srnići sa svim svojim ograncima, Kuzmanovići, Čegovići (za koje je sam utvrdio da su kasnije dobili druga prezimena) Stojanovići i Talovići. Iz matičnih knjiga uspeo sam da uhvatim trag sa današnjim porodicama i da na osnovu toga napravim rodoslove za mnoge porodice iz tog kraja, koji su mi bili zanimljivi i iz razloga koji se može proveriti genetičkom genealogijom. Na osnovu testova DNK pokazalo se da su Belići od Kriča iz Potarja, Glišići iz brdskog plemena Morače, a Tresači od Bratonožića… – samo su neki od zanimljivih podataka koje nam iznosi Kuzmanović, a koji je došao i do jednog popisa iz 18. veka (tačnije iz 1741.) i do podataka koji još nigde nisu zvanično objavljeni. Prema tom popisu Ostra je imala šest kuća, popisano je osam muškaraca, koji su plaćali porez, a u Gorevnici tri kuće…
Ninoslav Kuzmanović svoje interesovanje poredi sa nekom igrom, poput slaganja pazli, gde se svaki deo mora uklopiti u neki širi sklop, da bi se dobila potpunija slika.
– Još ima mnogo toga što nije otkriveno, a novim otkrićima doprinosi veći broj testiranih u okviru „Srpskog DNK projekta“ – zaključuje on.
Jovan Cvijić i njegovi učenici su razlikovali starince (porodice koje su bile u ovim krajevima i pre prve seobe 1690. ili došle u Srbiju do druge seobe Srba, odnosno do 1739.) i starosedeoce (koji su se doseljavali do kraja 18. veka). Prvih je veoma malo, posebno u krajevima severno od Morave.
– Primera radi, starosedelaca bi moglo da ima u Dragačevu, i to se negde pokazalo genetičkom genealogijom, odnosno DNK analizama. To su, na primer, familije Šipetića iz Graba, Protića iz Guče… Ovakve „oaze“ starog stanovništva postoje u delovima koji su nepristupačni, kao na primer, na Rudniku… DNK analize su pokazale da su ove familije jedinstvene, ali su sigurno srpskog porekla, možda iz poznog srednjeg veka. To znači ili da su „oduvek“ bili tu ili da, ako su se i selili, to je bilo negde u blizini – smatra Kuzmanović.
JAVOR „VRATA“ NAŠIH SEOBA
Članovi Društva „Poreklo“ radili su od 2016. do 2019. jedno veliko istraživanje o genetičkom poreklu Hercegovaca. Do kraja godine o tome bi trebalo da bude štampana i knjiga. Takođe, urađeno je i istraživanje stanovništva Kosova i Metohije, sa oko 450 uzoraka, tako da se planira i objavljivanje knjige o tome. Organizovano je testiranje stanovništva Makedonije i poreklo tog stanovništva takođe će biti predmet istraživanja, a zatim i knjige.
– U toku je istraživanje porekla stanovništva područja koje se zvalo Stara Srbija (Polimlje, Stari Vlah), koje je bilo deo Osmanske države do 1912. To je svakako važno za čačanski kraj, budući da obuhvata područje do Javora, koji je u svim našim migracijama bio „vrata naroda“, odnosno kroz ovaj kraj su prolazile sve seobe prema centralnoj Srbiji. Zainteresovani za ovo testiranje, a poreklom iz Nove Varoši, Sjenice, Priboja…, mogu se javiti na portal „Porekla“. Za one koji odgovaraju profilu koji se istražuje, a koji je dat na spisku portala, ova akcija je besplatna – kaže Kuzmanović.
kurir.rs/Čačanski glas/ V. Trtović