Krajem avgusta, turski predsednik Redžep Tajip Erdogan proslavio je islamsku novu godinu. Sveže od preuređenja monumentalne Aje Sofije u džamiju, preuredio je još jednu bivšu vizantijsku crkvu, crkvu Hora iz četvrtog veka, jednu od najstarijih vizantijskih građevina u Istanbulu. Dan nakon toga objavio je najveće ikada nalazište depozitorij prirodnog gasa u Crnom moru. Ovo je usledilo nakon još jednog nedavnog otkrića polja prirodnog gasa u istočnom Mediteranu.
Obe ove oblasti su žestoko osporavane zone zbog međunarodne konkurencije između sila oko ovih mora. Kasnije te nedelje pozdravio je delegaciju Hamasa u Ankari, gde je izrazio podršku Palestincima nakon nedavne najave sporazuma između Izraela i UAE.
Svi ovi potezi projektuju Erdoganovu viziju islamističke snage u svet. Zalaganje za islam kod kuće ide paralelno sa obezbeđivanjem prirodnih resursa i nametanjem turske moći u inostranstvu. Takođe ide paralelno sa domaćom represijom. U islamskoj Novoj godini Erdogan je dodatno stegnuo slobodu društvenih medija i razmotrio mogućnost izvlačenja Turske iz onoga što je sada farsično poznato kao Istanbulska konvencija iz 2011. godine, ugovor Saveta Evrope kojim se države obavezuju da zaštite žene od nasilja u porodici. Demokratski narodi u Turskoj, na Bliskom Istoku i širom sveta trebalo bi da brinu.
Mnogo je napisano o Erdoganovim pokušajima da „vaskrsne“ Osmansko carstvo ili da sebe uobliči za sultana. Ovde ima istine. Ali da bismo razumeli Erdoganovu političku agendu i horizont, moramo biti precizni u pogledu toga koji osmanski sultan Erdogan nastoji da bude. To je deveti sultan carstva, Selim I.
Selim je umro pre 500 godina 1520. Osmansko carstvo je tokom njegovog života preraslo iz jake regionalne sile u ogromno globalno carstvo. Za Erdogana, ovaj sultan od pre pola milenijuma služi njegovim savremenim potrebama. Selim na mnogo načina funkcioniše kao Erdoganov Endru Džekson, lik iz prošlosti simboličke upotrebe u sadašnjosti. Selim nudi obrazac za Tursku da postane globalna politička i ekonomska sila, sa uticajem od Vašingtona do Pekinga, slamajući strane i domaće izazivače. Pomaže i Erdoganu da zagovara islam kao kulturni i politički rezervoar snage, vitalnu komponentu slave osmanske prošlosti, koju u savremenoj Turskoj pokušava oponašati protiv dominantnog elitnog sekularizma koji vlada od njenog osnivanja.
Trebali bismo biti oprezni u pogledu Erdoganovog zagrljaja Selimove isključive vizije turske političke moći. Predstavlja istorijski primer politike moćnika koja je dovela do regionalnih ratova, pokušaja uništenja verskih manjina i monopolizacije globalnih ekonomskih resursa. Pored njegovih pokušaja da monopolizuje rezerve prirodnog gasa oko Turske, ovo danas ima oblik Erdoganovih stranih vojnih poduhvata u Libiji, Siriji i Jemenu. Kod kuće je krenuo za turskom šiitskom zajednicom, Kurdima, intelektualcima, hrišćanima, novinarima, ženama i levičarima. Erdogan neguje sopstvenu sunitsku religioznost kako bi islam postavio u središte unutrašnjeg dnevnog reda Turske, a crkvena preobraćenja su najmoćniji nedavni simboli ovoga. Erdoganov predstavlja političku logiku konkurencije sa nultom sumom koja Tursku suprotstavlja Saudijskoj Arabiji i Iranu za kontrolu nad regionom i za pretenzije globalnog islamskog vođstva.
Erdoganu se Selim sviđa jer je omogućio tursku globalnu političku moć. Od 1517. do kraja Prvog svetskog rata, Osmansko carstvo je zadržalo geografski oblik koji je Selim za njega stekao, dominirajući Bliskim istokom i istočnim Mediteranom. 1517. godine Osmanlije su pobedile svog glavnog rivala u regionu, Mamlučko carstvo sa sedištem u Kairu, zauzevši svu njegovu teritoriju na Bliskom Istoku i u Severnoj Africi. Ovo je više nego udvostručilo veličinu carstva. Ova eksplozija Osmanskog carstva na Bliski istok pretvorila ga je u najvažniju vojnu i političku moć u regionu i jednu od najvećih država na svetu. Osmanlije su sada kontrolisale čitavu istočnu polovinu Sredozemnog mora i tako dominirale na najvažnijim trgovinskim putevima zemaljske kupe kopnom između Evrope i Azije i morem kroz Perzijski zaliv i Crveno more. Turska Republika nasledila je veći deo te moći nakon propasti carstva i uspona republike 1923. godine.
Iako se svaki moderni turski vladar distancirao od nasleđa Otomanskog carstva i islama, pokušavajući da projektuje „zapadnije“, „sekularnije“ i „modernije“ lice republike, Erdogan je prvi koji se aktivno prihvatio osmansku prošlost i islamsko nasleđe carstva. I ovde Selim dokazuje ključ Erdoganove slike o svojoj vladavini. Selimov poraz od Mameluka učinio je Osmansko carstvo većinski muslimanskom državom prvi put u svojoj istoriji, nakon što je preko dve stotine godina bilo država čije je stanovništvo uglavnom bilo grčko pravoslavno. Ovom pobedom Selim je postao prvi osmanski sultan koji je vladao Mekom ca i Medina, najsvetiji gradovi islama, stekavši tako titulu kalifa i zacementirajući globalni islamski identitet carstva. Ako je Selim bio prvi Osmanlija koji je bio i sultan i kalif, Erdogan je prvi republički lider koji je priznao da poseduje obe titule.
Poput svrhovitog razmeštanja portreta Endrua Džeksona i istaknutog prikazivanja njegovog portreta u Ovalnom kabinetu i odbrane njegovih statua - Erdogan je trgovao javno i posebno u simboličnoj politici Selima u Turskoj. Njegov najupečatljiviji čin bio je imenovanje nedavno izgrađenog trećeg mosta preko čuvenog Bosforskog moreuza po Selimu. Erdogan je takođe uložio ogromna sredstva u Selimovu grobnicu i druge spomen-obeležja njegove vladavine. Nakon pobede na ustavnom referendumu 2017. godine koji je u velikoj meri proširio njegova ovlašćenja - proces popraćen nepravilnostima - Erdogan se prvi put pojavio u javnosti kod Selimove grobnice. Uređen kao svojevrsno hodočašće, tamo je Erdogan vratio davno umrlom suverenu svoj kaftan i turban koji su ukradeni godinama ranije. Ovaj daleko suptilni prvi čin nakon pobede na referendumu koji mu je dao gotovo neograničenu moć jasno je pokazao ko je Erdoganov uzor.
Erdogan i njegove kolege iz islamističke stranke redovno se opisuju kao „unuci“ Osmanlija. U ovoj vrlo istaknutoj genealogiji, Erdogan namerno preskače generaciju - onu turskih republikanskih otaca od 1923. godine - da bi skočili unazad u vreme kada su Osmanlije vladali zemljom zemljom sa svojim posebnim brendom turske sunitske politike, do Selimovog dana kada su ratovi i domaća represija vodile bogatstvu i teritorijalnoj moći. Ponovno kreiranje političkog programa srodnog Selimovom opasna je perspektiva za Tursku i Bliski Istok, pa i svet. Da bi Turska ponovo postala otomanska, potrebna je vrsta nasilja, cenzure i vitriola za koje se Erdogan zaista pokazao spremnim za upotrebu. Univerzalna lekcija ovde je da pozivi na povratak opažene veličine, bilo u Turskoj ili u Sjedinjenim Državama, selektivno prihvataju kontroverzne istorijske ličnosti, uništavaju njihovu istoriju i podižu mržnju i podele.
Kurir.rs/Time