KOŠARKO, SREĆAN TI ROĐENDAN: Pre više od 100 godina prvi put je prikazana igra koja je osvojila planetu! Ovo joj je prethodilo...
Na današnji dan, 21. decembra 1891, odigrana je prva košarkaška utakmica u istoriji. U američkom gradiću Springfildu, u Masačusetsu, na tamošnjem koledžu. Bila je to prva prezentacija novog sporta koji je izumeo kanadski doktor Džejms Nejsmit.
U početku košarka se igrala ramenima i laktovima gurajući se, bez korišćenja dlanova!? Da je bilo tako svedoči i podatak da u blizini Meksiko Sitija u naselju Teotiurakan koje se smatra postojbinom starih Asteka na zidovima ima većih kamenih kvadrata kroz koje je, u toku igre trebalo postići poen. Ali prema dostupnim podacima, igra u kojoj su pobednici spaljivani, jer se verovalo da time postaju bliži Bogu, nije nešto što je inspirisalo Džejmsa Nejsmita.
Taj Kanađanin koji je iz Montreala prešao u Springfild (Masačusets), inspiraciju za stvaranje košarke pronašao je u zimi koja preovlađuje u Kanadi i koja ga je sprečavala da kao profesor fiskulture veći deo godine svoje đake uči fudbalu, kojim se i sam bavio. U vreme kada je otkrivao košarku, Nejsmitova ideja nije bila inspirisana igrama Inka, kao ni kanadskim nadmetanjem u kojem je prepariranu gusku postavljenju na steni trebalo pogoditi kamenom.
Glavna želja ovog luteranskog sveštenika je bila da nađe sport kojim se može baviti u zatvorenom prostoru, kako bi učenici imali fizičku aktivnost i onda kada nije moguće izaći na teren ispred škole u Saveznoj državi Masačusets.Tamo se danas nalazi košarkaška „Kuća slavnih“, posvećena najvećim igračima, trenerima, ali i uticajnim funkcionerima, kojima se na taj način odaje priznanje za sve što su uradili za igru koja je sve nas osvojila.
Zato je na ogradu balkona dvorane u školi za studente Hrišćanske zajednice mladih ljudi, koja je bila visoka 3,5 jardi, odnosno tri metra i pet centimetara, što je i današnja visina obruča krajem 1891. godine postavio dve korpe za breskve (njih je našao nije o izgledu obruča mislio), kroz koje su igrači, odnosno 18 članova fudbalskog tima ustanove u kojoj je radio pokušavali da postignu poen, a kojoj je vremenom isečeno dno kako bi se lopta posle koša vraćala na pod.
Otkrivanjem nove zabave za studente pojavio se niz manjih problema. Prvi je bio, kako sprečiti studente sa balkona, da rukama hvataju loptu upućenu ka košu. Tada je izmišljena košarkaška tabla zakucana za ogradu balkona, sa zadatkom da spreči fizičko zaustavljanje i skretanje lopte upućene ka obruču.
Širenje košarke se dogodilo sa Prvim svetskim ratom, kada su se studenti sa univerziteta u Springfildu, koji su bili u sklopu američkih vojnih trupa, raširili po svetu. Oni su, u trenucima odmora, promovisali novu igru, koja se tako već dvadesetih godina dvadesetog veka igrala u Rusiji, Francuskoj, drugim delovima Evrope, ali i u ostatku sveta, a 1923. godine, zahvaljujući Vilijamu Vilandu stiže i u Srbiju.
Razlog popularizacije košarke, što će se sa pojavom televizije potvrditi leži u njenim pravilima koja favorizuju dinamiku i neizvesnost, a u osnovi predstavljaju igru bez dodira, jer se svaki kontakt teorijski smatrao faulom. Amerikanci, kao u ostalom i čitav svet ne vole sportove u kojima su retke promene rezultata, pa se zato teži usavršavanju pravila, koje ima za cilj da omogući čestu promenu rezultata i neizvesnost do poslednje sekunde.
Prve utakmice
Govoreći o utakmicama i prvim koracima košarke ne smemo da izostavimo nekoliko detalja. Prva košarkaška utakmica, odigrana je 20. januara 1892. u Springfildu, a učestvovalo je 18 košarkaša Nejsmitove škole. Tri godine kasnije 9. februara 1895. odigrana je prva utakmica između dva univerziteta: Minesota Stejt – Hemlajn 9:3.
Čuvši za novu igru, Nejsmitova koleginica Senda Berenson je prilagodila postojeća pravila igre ženama i počela i među devojkama da promoviše košarku. Univerzitet Kalifornija i Škola Mis Hed, odigrali su prvu žensku utakmicu 1892. da bi prva međunarodna utakmica košarkašica bila odigrana 4. aprila 1896. kada je Stenford savladao Berkli sa 2:1. Košarka je 1924. godine postala međunarodno priznat sport u obe kategorije.
Američki student Mel Rideut je 1905. posetio Evropu. Nastojanje da i na našem kontinentu promoviše košarku dovelo je do toga da 1919. godine u Parizu bude odigran prvi međunarodni turnir, na kome su Amerikanci porazili Italiju i domaćina Francusku.
Košarka je kao sport promovisana na Olimpijskim igrama 1924. u Parizu, da bi 12 godina kasnije postala jedan od najprestižnijih muških sportova (žene se takmiče od 1976. godine), na najvećim planetarnim nadmetanjima.
Pre nego je debitovala na Igrama, košarka je imala prvo Prvenstvo Evrope 1935. u Ženevi gde je Letonija sa 24:18 u finalu savladala Španiju.
Poslednji korak u potpunoj afirmaciji košarkaškog sporta bilo je Prvenstvo sveta. Prvo muško nadmetanje najboljih košarkaša bilo je 1950. godine u Argentini, dok su se dame nadmetale tri godine kasnije u Čileu.
Košarka u Srbiji
Prva košarkaška lopta stigla je u Srbiju 1923. godine, doneo ju je Amerikanac Vilijam Viland pripadnik humanitarne organizacije „Vojska spasa“, koji je imao zadatak da učitelje, nastavnike i profesore upozna sa pravilima nove igre. On je uz pomoć Dragice Popović iz Crvenog krsta, koja je velikom broju zainteresovanih građana prevodila njegove reči, održao seminar na kom je pokazao kako izgleda košarkaška igra.
Veruje se da je lopta koju je Viland tada poklonio Popovićevoj prva košarkaška lopta u našoj zemlji.
Godinu dana kasnije, u Beogradu su štampana pravila košarkaške igre, a čak 12 godina kasnije u sklopu Sokolskog sleta u Skoplju je uz učešće ekipa iz Zagreba i Štipa odigran prvi turnir.
Kraljevina Jugoslavija je 1936. godine postala član FIBA, a dve godine kasnije u Pragu je u okviru Desetog svesokolskog sleta odigrala prvu međunarodnu utakmicu u kojoj je Čehoslovačka slavila 76:28.
Rat je doneo probleme, ali nije sprečio poklonike košarkaške igre da je razvijaju. Tako je u vreme okupacije nedaleko od beogradske Kalenića pijace, u jednoj trošnoj kući osnovan Srpski savez košarke. Tri godine po završetku rata (1948) osnovan je i Košarkaški savez Jugoslavije.
Prvo državno prvenstvo odigrano je na terenima subotičke Sokolane na današnjem Stadionu malih sportova. U prvih 10 godina pobeđivala je samo Crvena zvezda.
Ligaški deo takmičenja primenjuje se od 1949. godine, četiri godine po završetku prvog šampionata.
Na prvoj utakmici košarkašica u Kraljevini SHS, 1940. godine u Borovu, između Beograda i Zagreba jedini koš postigla je Ružica Radovanović, kasnije sekretar Jugoslovenskog olimpijskog komiteta. Ona je 1968. godine na Igre u Meksiku olimpijcima donela pitu sa višnjama koju je iz Beograda poslala Zaga Žeravica supruga Ranka, tada trenera muške reprezentacije. Isto se desilo i 1980 u Moskvi. Oba puta osvojene su medalje (68 srebrna, ’80 zlatna, do sada jedina), zbog čega je pita u šali nazvana dopingom.
Prva utakmica seniorki Jugoslavije bila je na Prvom Balkanskom šampionatu održanom u Bukureštu od 21. do 25. septembra 1946. godine. Jugoslovenske reprezentativke pobedile su 21. septembra1946., reprezentaciju Rumunije sa 23:6.
Plave su igrale u sastavu: Mladenović, Ful, Aksentijević, Petrović, Radovanović, Dakić (Crvena zvezda), Madera (Zadar), Smilović, Soldo i Punter (Kvarner). Selektor selekcije bio je Bora Jovanović, profesor na DIF-u, istaknuti košarkaški radnik i sudija, od 1948. prvi predsednik Košarkaškog saveza Srbije.
Prvi košarkaški članak, pojavio se sasvim logično u Americi, pod nazivom „Pronađena nova igra“, nedugo pošto je 18 studenata Nejsmitove škole odigralo prvu utakmicu. Ekipe su imale po devet članova, igralo se po 13 pravila, dokumentu koji je 2010. godine, aukcijski prodat za 4.3 miliona dolara. Utakmica je igrana 20. januara 1892. godine, prvi koš postigao je Vilijam R. Čejs.
Kada već pominjemo prvi meč, bitno je napomenuti da je u pravilima po kojima je nova igra prezentovana američkim studentima, stajalo da lopta ne može, kao u ragbiju da se nosi, već mora da se vodi (dribla). Zatim, košarka je činjenicom da se koš, odnosno prostor koji treba pogoditi da bi se postigao poen, nalazi na visini (gleda se gore, a ne pravo), privukla veliki broj znatiželjnika koji su hteli da vide nešto potpuno nepoznato.
Još jedan detalj govori u prilog različitosti košarkaškog od bilo kog drugog sporta. U košarci se, za razliku od fudbala (američkog ili ovog koji praktikuje ostatak sveta), rukometa ili odbojke, lopta ne udara ili baca jako, već u vis, laganim pokretom zgloba, koji obezbeđuje luk prilikom leta lopte i pogoci se broje različito, u zavisnosti od udaljenosti sa koje se šutira.
Širom sveta, još s početka košarkaške igre, naročito osnivanjem Svetske košarkaške federacije (FIBA) 18. juna 1932. (zemlje osnivači: Argentina, Čehoslovačka, Grčka, Italija, Portugal, Rumunija i Švajcarska - predsednik Leon Bufard, Švajcarska, generalni sekretar Renato Vilijam Džons, Velika Britanija), koja je proistekla iz Škole za fizičku kulturu u Ženevi osnovana sa ciljem da objedini pravila koja su se u začetku razlikovala od zemlje do zemlje, igrači su dobili na značaju. Pojava Svetske košarkaške organizacije sprečila je i odvajanje muške i ženske košarke.
Danas se košarka igra na svim koninentima, čak je u vidi basketa 3 na 3 dobila modifikovan oblik, a igraju je i ljudi u kolicima. Košarka u kolicima i u Srbiji poslednjih godina sve više, napreduje, dok smo u basketu najbolji na planeti.
Kurir sport / Nenad Kiš