STALAĆ: Obnova tvrđave i kompleksa Mojsinjske Svete gore, da se povrati izgled od pre šest vekova
Počele su pripreme za kompletnu obnovu tvrđave srednjovekovnog grada Stalaća sa ciljem da u potpunosti povrati izgled kakav je imao pre šest vekova.
Radi se o kulturnom dobru od velikog značaja a obnova tvrđave će biti u skladu sa konzervatorskim uslovima Zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Kraljeva. Zajedno sa ovim ambicioznim projektom nastaviće se sa obnovom velikog broja crkava Mojsinjske Svete gore na istom lokalitetu.
Utvrđeni grad Stalać podignut je na ogranku Mojsinjske planine, 2,5 km južno od sastava Zapadne i Južne Morave. Stalać je imao strateški značaj, usmeren prvenstveno na kontrolu i odbranu prilaza srpske srednjovekovne prestonice. Podignut kad i Kruševac, sedamdesetih godina XIV veka, prvi put se pominje u ravaničkoj povelji Kneza Lazara 1377, potom 1395. u povelji knjeginje Milice manastiru Sv. Pantelejmonu u Svetoj Gori. Prema Konstantinu Filozofu, Stalać je razorio turski sultan Musa 1413. u svom pohodu prema Kruševcu.
- Veliki grad Stalać utvrđen je masivnim bedemom sa hodnom stazom, zupcima i strelnicama i monumentalnom četvorospratnom donžon kulom, poznatom pod imenom Todorova kula. Ona je štitila Mali grad, najuže gradsko jezgro, naknadno formirano pregrađivanjem južnog dela Velikog grada. Centralno mesto u Malom gradu zauzima palata sa tremom. Na suprotnoj strani od palate, uz same bedeme, razmeštene su zgrade čija je namena bila različita. Mali grad zaštićen je nižim zidom i suvim rovom ispred donžon kule. Tvrđava ima elipsasto romboidni oblik dužine 350m ,širine 200m.Komunikacija između gradova odvijala se kroz kapiju na koju je kasnije postavljena rampa za pokretan most. Od 1971. do 1979. vršena su arheološka istraživanja i konzervacija zatečenih i otkrivenih objekata. Pokretan arheološki materijal kao zatvoren nalaz, značajan je za proučavanje srednjovekovne materijalne kulture - kaže predsednik Udruženja "Todor od Stalaća" dr Ljubiša Popović.
Smatra se da je kulu podigao knez Lazar Hrebeljanović na ostacima antičkog grada, kao i crkvu u blizini, od koje je danas ostalo samo zvono u crkvenoj porti na kojem piše da je napravljeno 1384. godine u Milanu. Sama Todorova kula se nalazi na obroncima Mojsinjskih planina, na kojoj se nekad nalazilo 70 srpskih manastira i crkava.
(Kurir.rs/Ž.M.)