Nekoliko puta sam u javnosti govorio i pisao o Mili Budaku, dugogodišnem članu ustaškog pokreta, zameniku šefa i ministru u vladi NDH, jednom od vodećih ustaških ideologa i potpisniku rasnih zakona, piše u svom komentrau hrvatski istoričar Hrvoje Klasić.
Često sam spominjao Juliiju Makanac, koji je ubrzo nakon osnivanja NDH postavljen za visokog zvaničnika u ustaškom štabu u Bilogori, i šefa duhovnog obrazovanja u Komandi ustaške omladine i na kraju ministra prosvete u Vladi NDH. Mogao bih spomenuti i Vilima Cecelja, katoličkog sveštenika koji je imao čin ustaškog potpukovnika.
Cecelja je ostao poznat kao vojni vikar Poglavnikovog fizičkog udruženja i zamenik vojnog vikara oružanih snaga NDH, ali i kao lični ispovednik Ante Pavelića. Po završetku rata učestvovao je u organizaciji leta nekih zvaničnika NDH i drugih političkih izbeglica iz Evrope u Južnu Ameriku i Sjedinjene Države. U nekoliko navrata spomenuo sam i velikog simpatizera ustaškog pokreta, sarajevskog nadbiskupa Josipa Šarića. Osim što je podržao prevođenje srpskog stanovništva na katoličanstvo i zalagao se za podelu oduzete jevrejske imovine onima koji su „dugovali našu hrvatsku stvar“, nadbiskup nije prestajao da se divi poglavici u svojim pesmama sve do kraja rata.
Međutim, ne sećam se da sam ikada spomenuo Josipa Astaloša, katoličkog sveštenika i ustaškog izviđača koji je, između ostalog, učestvovao u proterivanju i prevođenju Srba iz Slavonije u katoličanstvo. Ili, Petar Bakić, pripadnik ustaškog pokreta od 1941. godine, koji je učestvovao u sprovođenju terora nad Srbima i Jevrejima iz Dubrovnika i okoline. Poput Antuna Bonifačića, koji je od 1941. zaposlen u Odeljenju za kulturne odnose u Ministarstvu spoljnih poslova NDH, a sedamdesetih godina preuzeo je vođenje Hrvatskog oslobodilačkog pokreta, organizacije koju je u egzilu osnovao Ante Pavelić.
Nikada nisam spomenuo Šimu Debelića, koji je u aprilu 1941. godine učestvovao u pregovorima s nacistima oko proglašenja nezavisne Hrvatske pod nemačkom zaštitom i koji će kao član ustaškog pokreta zauzimati visoke funkcije u vladi NDH. Ni Vladimir Jurčić, koji je tokom Drugog svetskog rata promovisao ustašku ideologiju, indoktrinirao ustašku omladinu i pisao pesme u kojima je slavio ustaške heroje poput Jure Francetića i Ante Pavelića. Ili Branko Klarić, saradnik ustaških novina Hrvatski narod, koji je takođe pesmom slavio ustašku ideju, NDH, Pavelić i Francetić.
Do sada nisam imao priliku da spomenem Peru Kojakovića iz Župe dubrovačke, koji je odmah po osnivanju NDH postao član ustaškog pokreta, a kao dobrovoljac ustaške hrvatske legije poginuo u bici kod Staljingrada. Ili general Vladimir Kren, komandant vazduhoplovstva NDH, koji se mogao pohvaliti posetom Adolfa Hitlera u društvu svog šefa, ali i naredbama za bombardovanje civilnih ciljeva i likvidaciju ratnih zarobljenika.
Prvi put spominjem Filipa Lukaša, jednog od predratnih ideologa hrvatskog nacionalizma, poznatog po antisrpskim i antijevrejskim pogledima, koji je kao predsednik Matice hrvatske zdušno pozdravio osnivanje Nezavisne Države Hrvatske, pojava vođa i ustaškog pokreta. Poput Franje Nevistića, koji je nakon osnivanja Nezavisne Države Hrvatske radio kao sekretar u kabinetu ministra pravde, a od januara 1945. bio je glavni urednik lista "Spremnost", lista ustaškog pokreta.
Na kraju bih spomenuo Vinka Nikolića, službenika u propagandnim službama ustaškog pokreta, oružanih snaga Nezavisne Države Hrvatske i ustaške omladine, koji je bio u Buenos Airesu 1962. godine na sahrani Eugena Dide Kvaternika, koji je branio+ represivne i genocidne mere ustaške vlade, pokojnika je nazvao „prvim borcem“ koji se „založio i izložio za dobro svog naroda“ zbog čega će jednog dana „u oslobođenoj Hrvatskoj ... doživeti zasluženu čast“ .
Ivan Oršanić, jedan od najaktivnijih članova ustaške grupe u Hrvatskoj pre rata, koji će zauzimati niz visokih funkcija u državnim institucijama Nezavisne Države Hrvatske, Glavnom ustaškom stanu i ustaškoj omladini, verovatno nije poznat široj javnosti. Oršanić će nastaviti svoj politički angažman i nakon rata u proustaškim organizacijama u emigraciji. Siguran sam da su Ante Sugja, član ustaškog pokreta i na brojnim funkcijama u diplomaciji i Ministarstvu spoljnih poslova NDH, i Josip Šprljan, koji je gradonačelnik Vodica postao nakon kapitulacije fašističke Italije, su još manje poznati.
Šta je zajedničko svim pomenutim ljudima? Iz citiranja kratkih redova iz njihovih biografija očigledno je da su u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj zauzimali visoke političke, vojne, verske i društvene položaje i na razne načine podržavali ustašku ideologiju i sprovodili je u delo. I samo da vas podsetim, pored činjenice da je antisrpska od osnivanja ustaškog pokreta, ta ideologija je od sredine tridesetih godina otvoreno antisemitska. Na nesreću, krvavi epilog ustaškog antisemitaIsm je bio holokaust u kojem je umrlo gotovo 80% Jevreja iz Hrvatske i Bosne i Hercegovine.
A šta je još zajedničko ovim ljudima? Po njima su nazvane ulice širom Hrvatske, od Dubrovnika, Vodica, Pakoštana, Zadra, Paga, Svetog Roka i Svetog Ilije, preko Zagreba, Petrinje, Bjelovara, Davora, Pleternice, Slavonskog Broda, Vinkovaca pa sve do Erduta.
Zašto sve ovo pominjem. Jer nedavno je hrvatski premijer i predsednik HDZ-a javno osudio antisemitsku izjavu novoizabranog dogradonačelnika Splita, koju je objavio na društvenim mrežama pre nekoliko godina. Drago mi je što Hrvatska ima premijera kojem smeta antisemitizam i koji to treba objaviti u javnosti.
Međutim, žao mi je što premijer prepoznaje antisemitizam među političkim protivnicima, posebno onima koji na izborima pobede kandidate njegove stranke, ali ne, na primer, u slučajevima koje sam pomenuo u ovom tekstu. Jer, kako imenovati, ili još bolje opravdati, imenovanje ulica po ljudima koji su vodili ili podržavali antisemitsku i genocidnu politiku? Tim više što je u svim gore pomenutim mjestima i gradovima HDZ imao svoje članove u predstavničkim tijelima i vrlo često su predlagali nova imena.
Možda premijer nije čuo za ove ulice. Ili jeste, ali nije znao ko su ljudi. Evo, sad zna i jedno i drugo. Zato očekujem da bi, dok je osuđivao izjavu političara koji se osramotio, još glasnije osudio imena dvadesetak ulica koje već 30 godina sramote Hrvatsku.
Kurir.rs/24sata.hr