BEOGRAD PRESTONICA DRŽAVE KOJA SPAJA BLISKI ISTOK I EVROPU: On je meta osvajača i mamac za doseljenike
Glavni grad Srbije je grad istorije i grad datuma. Neki od
najznačajnijih u njegovoj istoriji su 10. jun, Spasovdan, kada je 1405. prvi put postao srpska prestonica, i 15. jun, kada se 1862. „dogodila Čukur-česma” i kada je cela Evropa stala uz njega.Iako je napadan više od Londona, Pariza, Berlina, on i dalje ponosito stoji na ušću Save u Dunav i pruža ljubav svim svojim građanima i onima što svrate
Ko je imao sreće da se jutros probudi u Beogradu, može se smatrati da je za danas dovoljno postigao u životu. Svako dalje insistiranje na još nečemu bilo bi neskromno”, napisao je Duško Radović.
„Beograd je najružniji grad na najlepšem mestu na svetu”, izjavio je svojevremeno čuveni francuski arhitekta Le Korbizje, poznat i kao otac moderne arhitekture.
Istorijske brojke
Beograd je u četvrtak, 10. juna, proslavio Spasovdan, slavu Grada, a u utorak, 15. juna, obeležiće i godišnjicu tragičnog događaja na Čukur-česmi 1862. godine, kada je praktično počela moderna istorija grada, inače nastalog pre oko 2.300 godina na ušću Save u Dunav.
Beograd je grad datuma i grad istorije. Od nastanka do danas napadan je, bombardovan i rušen više nego ijedna evropska prestonica. Neki podaci govore da je razaran - još od dolaska Kelta, pa sve do kraja 20. veka - najmanje četrdeset puta.
Predrag J. Marković, doktor istorijskih nauka, međutim, kaže da je Beograd od svog osnivanja napadnut ili bombardovan najmanje 12 puta, pa se, bez obzira na to što se ove brojke ne poklapaju, može reći da je Beograd prestonica koja je najviše puta napadana i razarana u Evropi.
- U 20. veku bio je prva i poslednja bombardovana evropska prestonica. Prvi svetski rat je započeo bombardovanjem Beograda, a u tom ratu je bombardovan još i 1915. godine. U Drugom svetskom ratu su ga bombardovali i nacisti i saveznici, a i sam 20. vek završen je bombardovanjem Beograda 1999. godine - kaže dr Marković.
No, krenimo redom. Dokaz da je prostor današnjeg Beograda bio naseljen još u praistoriji jesu skeleti pronađeni 1938. godine prilikom izgradnje Palate Albanija. Ispod mesta na kom se ona i danas nalazi pronađen je skelet neandertalca.
Međutim, prvo organizovano naselje na teritoriji današnjeg glavnog grada Srbije pojavljuje se u trećem veku pre nove ere, kada ovaj prostor naseljavaju Kelti, nakon čega grad iza zidina dospeva u ruke Rimljana i postaje rimski grad Singidunum, a posle podele Rimskog carstva ostaje pod Vizantijom.
Da je još tada tle današnjeg Beograda bilo primamljivo za osvajanje, govori i činjenica da su na njega jurišali i osvajali ga svi, počev od Huna, pa do Avara, sve do 630. godine nove ere, kada na njega dolaze Sloveni. Godine 876. prvi put se u zapisima spominje ime Beograd, odnosno po slovenskom Bjelgrad, za vreme Prvog bugarskog carstva, kada je papa Jovan VIII poslao pismo bugarskom knezu Borisu Mihajlu, u kom se pominje Beli Grad, a ne Singidunum. Smatra se da je ime nastalo zbog pogleda na tvrđavu sagrađenu od belog kamena, odnosno današnji Kalemegdan.
Vizantija, Mađarska, Bugarska
Naredna četiri veka Beograd je bio razlog za konflikte između Vizantije, Mađarske i Bugarske, sve dok 1284. godine nije dospeo pod srpsku vlast, kada ga je kralj Stefan Dragutin (vladao je od 1276. do 1282) dobio kao deo Srema od svog tasta Ladislava, mađarskog kralja.
Beograd je proglašen prestonicom 1405. godine, a proglasio ga je despot Stefan Lazarević. Turcima je jedan od glavnih ciljeva bio taj da pokore Beograd, jer im je smetao u daljem osvajanju ka srednjoj Evropi. Zbog toga je došlo i do čuvene opsade Beograda, koja se dogodila 1456. godine, kada je uspešno odbranjen pod vođstvom tamiškog župana Sibinjanin Janka.
- Ono što malo ko zna jeste da su 1739. godine Turci naterali Austrijance da sruše sve zgrade koje su podigli za 20 godina svoje vlasti i da je od tog beogradskog kamenja podignut nemački grad Regenzburg u Bavarskoj - kaže istoričar Marković.
Konačan odlazak Turaka
Turci su se u Beogradu zadržali zvanično do 1867. godine. Tada su ga definitivno napustili, a sve je počelo pet godina ranije, 15. juna 1862, kada je, prema jednoj od priča, gazda Aleksa svog šegrta, trinaestogodišnjeg Savu Petrovića, poslao na Čukur-česmu po vodu...
Priča o čitavom događaju je kontradiktorna i puna kontroverzi - navodno se ne može sa sigurnošću tvrditi da je šegrt toga dana ubijen - ali je činjenica da su turski vojnici napali malog Savu, zbog čega je srpsko stanovništvo u gradu krenulo na turske vojnike, a da su im ovi žestoko uzvratili.
Dva dana kasnije, u utorak, 17. juna, Turci su zapucali sa Kalemegdana iz 56 tvrđavskih topova. U tom bombardovanju ubijeno je oko 50 građana i vojnika, do temelja je izgorelo 20 kuća i uništeno još oko 357, što je dovelo do toga da knez Mihailo proglasi vanredno stanje i okupi vojsku od 15.000 vojnika.
- Pored toga što je incident koji se, nažalost, dogodio izazvao bombardovanje Beograda, moramo uzeti u obzir da je on izazvao i reakciju međunarodne zajednice u korist Srba, što je na kraju rezultiralo time da se Turci povuku iz Srbije možda i pre nego što im je to bila namera - objašnjava Predrag J. Marković.
Spomen-česma na kojoj se nalazi i bronzana statua dečaka Save Petkovića i čiji je zvaničan naziv „Dečak s razbijenim krčagom” podignuta je 1931. godine, koristeći sredstva zadužbine trgovca Tome Vanđela, a autor joj je bio srpski akademik i skulptor Simeon Roksandić. Model za skulpturu bio je Vlastimir Petković Kepa, nekadašnji telefonista Radio Beograda i poznati fudbaler BSK (Beogradski sport klub), koji se danas zove OFK (Omladinski fudbalski klub) Beograd. Status spomenika kulture česma je dobila 5. februara 1965.
Dva svetska rata
Prvi svetski rat objavljen je 28. jula 1914. godine, a već u noći između 28. i 29. jula bombardovan je Beograd. Grad je napadan tri puta dnevno i bio urušen topovskim granatama, a Austrougarska je zasipala Kalemegdan i Dunavski kej artiljerijskom vatrom. Jedan od najpoznatijih napada na Beograd svakako je onaj koji se dešavao na mestu današnjeg Starog železničkog mosta, koji je 25. jula 1914. godine bio miniran sa 600 kilograma eksploziva po naređenju Vrhovne komande.
Srpska strana je 3. avgusta naredila da se most digne u vazduh kako bi se sprečio ulazak autrougarske vojske u grad. Zbog konstantnih napada veliki broj stanovništva je iz centra grada prešlo na Topčidersko brdo i Čuburu, dok su neki otišli i van grada.
Pod komandom generala Mihaila Živkovića organizovana je jedinica Odbrana Beograda, koja je uspešno branila prestonicu sve do 2. decembra 1914, kada je pad Beograda odjeknuo čitavim svetom. Oslobođen je 15. decembra te godine.
Početkom 1915. godine Beograd je ponovo meta napada, ovog puta od strane Nemačke, Austrougarske i Bugarske. Te godine 6. oktobra nemačke i austrougarske snage napadaju Beograd sa 390 artiljerijskih oruđa. Toga dana je na već razrušeni grad palo još 30.000 granata, a beli grad postaje siv, prekriven pepelom i gustim dimom. Grad je ponovo pao 16. oktobra 1915. godine, a okupacija je trajala do 1. novembra 1918.
Za vreme Drugog svetskog rata Beograd je prvi put bombardovan od strane nemačkih snaga 6. i 7. aprila 1941, a procenjuje se da je od strane saveznika prestonica bombardovana 11 puta. Prvo savezničko bombardovanje dogodilo se na pravoslavni Uskrs 16. i 17. aprila te godine, kada je poginulo najviše civila.
Kako profesor Marković kaže, ono što Beograd čini glavnom metom napada svakako je njegov položaj.
- Beograd je prestonica države koja spaja Bliski istok i Evropu, pa samim tim svi osvajači i useljenici prelaze tim putem, a, nažalost, nisu svi oni tako miroljubivi. A čini ga posebnim i to što se nalazi na samoj raskrsnici zapadne i istočne evropske kulture - zaključuje profesor Marković.
Bombardovanje 1999.
Pored raznih napada i bombardovanja, Beograd je doživeo i razne demonstracije kao što su bile studentske demonstracije 1968. Velike demonstracije na ulicama Beograda doneo je i raspad sada bivše SFRJ (Savezna Federativna Republika Jugoslavija) 1991. godine. Raspad Jugoslavije, kao i sukob na Kosovu i Metohiji, doneo je bombardovanje od strane NATO tadašnjoj Saveznoj Republici Jugoslaviji, a Beograd je, pored ostalih gradova, pretrpeo još jedno rušenje. Bombardovanje je počelo 24. marta 1999. i trajalo je do 8. juna iste godine, tačno 78 dana. Iako je na meti trebalo da budu samo vojni ciljevi, velika šteta je načinjena civilnoj infrastrukturi: gađana je zgrada poslovnog centra „Ušće”, zgrada RTS, Generalštab, Savezno ministarstvo unutrašnjih poslova, Kliničko-bolnički centar‚ „Dr Dragiša Mišović“, termoelektrane, trafostanice i još mnogi drugi objekti. Neki objekti do dan-danas nisu obnovljeni.
- Beograd smo svaki put iznova dizali i obavljali, ali ostaju ožiljci. Pogledajte ruševine Narodne biblioteke na Kosančićevom vencu ili Generalštaba u Kneza Miloša, oni su podsetnik šta smo samo poslednji put sve preživeli - podseća dr Marković.