NEPROBOJNI SRPSKI BEDEM Kako je propala HRVATSKA OPERACIJA operacija UNA 95! Desant se pretvorio u pakao! 70 mrtvih i 250 ranjenih
Operacija Una je bio naziv vojne operacije u kojoj je Hrvatska vojska sa teritorije Republike Hrvatske napala četiri zapadnokrajiške opštine Republike Srpske (Novi Grad, Kostajnica, Kozarska Dubica, Gradiška). Cilj akcije je bio zauzimanje Prijedora i okupacija cele teritorije istočno od puta Gradiška – Prijedor. Operacija je počela 18. septembra 1995. a završila se već idućeg dana (19. septembra) teškim porazom Hrvatske vojske.
Zbog agresije Hrvatske na Republiku Srpsku i teškog poraza, u hrvatskoj javnosti se veoma malo zna o ovoj neuspešnoj operaciji.
Na nagovor američkog predstavnika za Balkan Ričarda Holbruka, Hrvatska na čelu sa svojim predsednikom Franjom Tuđmanom, odlučuju da situaciju u Pounju reše u svoju korist.
Naime, Ričard Holbruk je Tuđmanu još 14. septembra predlagao da hrvatske snage napadnu RS iz pravca Banije i Pounja, forsiraju reku Unu i zauzmu Novi Grad, Kozarsku Dubicu, Srpsku Kostajnicu i Gradišku i tako izbiju pred sam Prijedor i preseku Banja Luku od ostatka RS.
U hrvatskom „Glavnom stožeru“, smatrali su da postoje realni uslovi za uspešnu operaciju na potezu od Novog Grada do Kozarske Dubice i dalje prema Gradiškoj. Operacija je nazvana „Una-95“ i cilj joj je bio zauzimanje celokupne Banjalučke krajine i proterivanje srpskog stanovništva sa tog područja.
Iz hrvatske perspektive činilo se da je situacija povoljna. Operacija „Maestral“ bila je veliki uspeh, VRS je pretrpela niz poraza i bila je u nepovoljnijem položaju. Uz to izbeglički talas kretao se ka Banja Luci, otežavajući tako manevar srpskoj vojsci čiji 2. krajiški korpus nije kontrolisao situaciju u zoni svoje odgovornosti.
Procenjuje se kako je u operaciji „Una-95” bilo angažovano 1.500 hrvatskih vojnika iz sastava gardijskih brigada i još toliko iz tri domobranske pukovnije. Ne znajući da se srpska vojska konsolidovala i da ih je spremno čekala, u Hrvatskoj je doneta pre svega politička a ne vojna odluka o napadu na četiri zapadnokrajiške opštine u RS.
Na osnovu Holbrukovih predloga i navodno povoljnih obaveštajnih procena o slabostima srpskih snaga doneta je odluka o angažovanju HV u zapadnoj Bosni. Direktiva za napad GS HV napisana je 17. septembra 1995. godine i dobila je kodno ime „Una-95“. Direktivu je potpisao general bojnik Vinko Vrbanac.
Zamisao operacije
Zamisao operacije bila je nasilan prelaz reke Une kod Novog Grada i Kozarske Dubice, kao i reke Save u području Jasenovca, uspostavljanje mostobrana, ovladavanje planinom Prosarom i stvaranje povoljnih uslova za prodor prema Prijedoru.
Za napad su angažovane snage zbornih područja Zagreb i Bjelovar, 1. Gardijske brigada „Tigrovi“, 2. Gardijske brigade „Gromovi“ i delovi 52. domobranske pukovnije, 121. domobranska pukovnija, 125. domobranska pukovnija, 202. brigade PZO (PVO) i delovi 303. LoB-PRS. Sa 5. Korpusom ABiH odlučeno je da se sadejstvuje na pravcu Ključ-Sanski Most-Prijedor i Bosanska Krupa-Novi Grad. Na težišnom pravcu napada na reci Uni napadalo je Zborno područje Zagreb a na pomoćnom pravcu na reci Savi, Zborno područje Bjelovar.
Zadatak Zbornog područja Zagreb bio je stavljanje reke Une i Unske pruge pod kontrolu HV i ABiH, odbacivanje snaga VRS prema Prijedoru i Banja Luci i sprečavanje da snage 5. Korpusa ABiH izbiju na reku Savu.
Zadatak Zbornog područja Bjelovar bio je da spremnim snagama uz artiljerijsku podršku 16. topničko-raketne brigade HV izvede odlučan napad na širem području Jasenovca u zoni Gradine i u sadejstvu sa Zbornim područjem Zagreb ovlada planinom Prosarom, zaštiti bok Zbornog područja Zagreb i stvori uslove za razvoj i napredovanje HV prema Banja Luci.
Gotovost za početak napada bila je u 10 časova 18. septembra 1995. godine. Snage predviđene za napad imale su na raspolaganju desetak sati tokom kojih su trebale izraditi sva potrebna borbena dokumenta i pripremiti jedinice za nasilan prelazak reka.
Napad HV otpočeo je u tačno navedeno vreme uz jaku artiljerijsku vatru. Zadatak da naprave mostobran u Kozarskoj Dubici dobile su zloglasne „Crne mambe“. Početnu prednost snage HV, pod komandom generala Vrbanca, iskoristile su za pogrom nad civilnim delom stanovništva ovog dela Pounja. Najveći zločin brigada „Tigrovi“ napravila je prvog dana operacije u naselju Tunjice kod Novog Grada, na putu Novi Grad-Srpska Kostajnica. Tu su ubili 23 civila srpske nacionalnosti. Napad na Srpsku Kostajnicu VRS je relativno lako zaustavila. U Kozarskoj Dubici „Crne mambe“ i Gromovi ubijaju 26, a ranjavaju 19 civila. Čim su borci VRS saznali da na topografskim kartama nađenim kod poginulih hrvatskih vojnika stoji naziv „Drina-95“, odmah se znalo da odstupanje ne dolazi u obzir. Odlučeno je da se prihvati borba prsa u prsa sa snagama HV. Iz Mahovljana su poleteli borbeni avioni kako bi pomogli jedinicama VRS u odbrani.
DEJSTVO AVIJACIJE VRS U OPERACIJI UNA
Avijacija VRS je odigrala važnu ulogu tokom slamanja hrvatske ofanzivne operacije „Una-95″. Naime, žestok otpor srpske odbrane podržane borbenim avionima i helikopterima VRS, osujetiće hrvatske planove na tom delu fronta.
Prvo je po mostobranu hrvatskih snaga dejstvovao jedan helikopter „Gama“ borbena verzija helikoptera SA-342 “ Gazela“ , koji se vešto skrivao posle dejstva. Da bi oko 17:30 časova 18. septembra po snagama protivnika na mostobranu dejstvovala i dva aviona (jedan Jastreb J-21 i jedan J-22 Orao ). Avioni su poleteli sa aerodroma Mahovljani, pravcem Prijedor-Knežica-Kozarska Dubica do mostobrana. Let do Kozare izveden je letom iznad oblaka, potom se par aviona spustio kroz „rupu” ispod oblaka i u niskom letu produžio do ciljeva na koje je dejstvovano nevođenim zrnima S-8-16. Oduševljenje u redovima 11. Dubičke pešadijske brigade koja je branila taj pravac, a koja je bila podržana i slušaocima Centra vojnih škola VRS bilo je veliko. Pojava avijacije odjednom je popravila poljuljani moral srpskim snagama.
Sledećeg dana 19. septembra na pravcu odbrane kod Novog Grada izvedena su presudna dejstva za stabilizaciju fronta i zaustavljanje hrvatskih snaga. U dejstvima kod Novog Grada, takođe po oblačnom danu, srpska avijacija je uspela da zaustavi i poremeti mostobran hrvatskih snaga. Po mostobranu su delovala dva aviona Jastreb, pri čemu je jedan pogođen od strane hrvatskih snaga. Pogođen je vođa u avionu ev. br. 24453. Pilot je osetio udarac. Jastreb je odjednom izgubio upravljivost. Komande su postale neupravljive. Avion je pao na srpsku stranu, na uzvišenje Kula kod Novog Grada, dok se pilot katapultirao i pao 50 metara od mesta pada aviona.
Veliki problem odbrani VRS činila je artiljerijska vatra HV, samo na područje Kozarske Dubice palo je približno 3000 granata, a na Novi Grad tada je palo oko 2000 granata. Hrvatska artiljerija gađala je i kolonu izbeglica na magistralnom putu Novi Grad-Prijedor kod sela Svodna. U pomoć snagama VRS kod Kozarske Dubice upućeni su slušaoci Centra vojnih škola VRS. U borbe sa srpske strane uveden je i manji broj tenkova.
Planirani prelazak reka Une i Save od strane HV sa većim snagama nije uspeo. Reke su prešle samo manje snage, koje su počinile zločine nad civilima, ali usred protivudara srpskih snaga nisu uspele da zadrže mostobraneHrvatske snage su u nekoliko navrata pokušale da pređu reke i uspostave mostobrane, ali ih je srpska vojska uvek uspešno osujetila. Tokom noći snage HV su pokušavale nasilno izviđanje, kao i pokušaj da se pomogne opkoljenim snagama. Međutim, sve planirane pokušaje osujetile su srpske snage. Posle ponoći snagama HV je naređeno da prestanu sa borbenim aktivnostima i da pređu u odbranu.
U jutarnjim časovima 19. septembra izviđački vod 34. inženjerijske bojne HV, pronašao je mesto za novi prelaz preko Save. U 10.30 časova, sprovedena je artiljerijska priprema HV. Osam izviđača iz sastava 52. domobranske pukovnije u 10.50 časova prebačeno je u područje Ciperne, ali su ih srpske snage osujetile u planiranom iskrcavanju. Nakon toga VRS otvara snažnu artiljerijsku vatru po snagama HV koje su pokušale ponovno da nasilno pređu Savu. U tim borbama srpska vojska uništava nekoliko čamaca i dva PTS transportera, dok su hrvatske snage pretrpele katastrofalne gubitke.
Prelazak hrvatskih jedinica preko Une odvijao se u vrlo nepovoljnim uslovima kad je reč o prirodnoj prepreci kao što je reka. Mostobran preko Une hrvatske jedinice su radile pri brzini reke od 4 m/s što je vrlo rizično, nekoliko čamaca se prevrnulo, ali uprkos tome i 1. i 2. Gardijska brigada uspele su ući u Kozarsku Dubicu i Novi Grad zauzimajući delove naselja. Za prelaz preko Une bili su spremni i hrvatski tenkovi. Međutim, s druge strane Une dočekala ih je dobro ukopana srpska vojska koja je po snagama HV počela dejstvovati iz sveg naoružanja. Mostobran nije bio kvalitetno uspostavljen u takvim uslovima rečnog toka, nije bilo dovoljno snaga da se slomi takav srpski otpor.
Dan posle početka operacije 19. septembra 1995. godine, donesena je naredba o prekidu operacije i to ne zbog američkih pretnji kako se nakon toga pričalo, već zbog promašenih odluka i krivih obaveštajnih procena o stanju u srpskoj vojsci. Posle neuspele operacije, pričalo se, da je jedan deo hrvatskih snaga stradao pri samom povlačenju.
Operacija „Una-95“ završava se u kasnim poslepodnevnim satima 19. septembra 1995. godine, porazom hrvatskih snaga. Zbog velikih žrtava ova operacija smatra se jednom od najtragičnijih akcija HV, a hrvatska javnost još ne zna potpunu istinu o tome zbog čega je, prema službenim podacima, stradalo 49 pripadnika HV, a prema neslužbenim između 60 i 80.
Hrvatska verzija operacije UNA 95
O hrvatskoj priči o operaciji UNA 95 najdetaljniji prikaz dao je general Janko Bobetko u svojoj knjizi pod naslovom Sve moje bitke. Bobetko navodi:
"Zadnja vežba koja je izvršena bio je zapravo tatni zadatak posle "Oluje" forsiranje reke "Une". Bez svih tih elemenata ne poštujući dakle elemnte komandovanja, pripreme i prostornih principa, doživeli smo katastrofu koja je mogla biti i nacionalnih razmera, da na vreme nisu stigla prevozna sredstva iz policije Sisak i specijalne policije, kompletna 17, brigada ostala bi na drugoj obali reke Une i jasno, bila bi apsolutno uništena.Tako se veliki deo snaga izvukao. Mi smo po mnogim podacima ilami veliki broj mrtvih više od 70 i preko 250 ranjenih bez ikakve ozbiljne dokumentacije, osim direktive u kojoj je naznačeno da se četničke snage povlače, bacaju oružje, pa da je stigao trenutak kada treba brzo delovati. Jasno, to se uvek u ratu koristi ako je tačno, međutim praksa je pokazala da je to bilo netačno i da se oni nisu povukli, da su ona onoj strani imali idealnu priliku izviđanja, osmatranja i pripreme, i da su čekali da se naše snage približe, kao bi tačno mogli tući ciljeve koje ne mogu braniti. Bez obzira kako su se neke naše snage iskrcale, čitava metoda ili sistem nije dao nikave rezultate. Kada je doneta odluka o izvlačenju, tad su gubici bili sigurno najveći" piše Bobetko u svojoj knjizi.
Bobetko se pita da li je trebalo sve tako raditi, da li se tako frosira reka i da li se odgovara za takvu katastrofu?
"Međutim sve je prošlo inkognito, smenivanjem jednog generala koji je preašo svoje nadležnosti.. Kako se uopšte sme voditi operacija u kojoj učestvuju dva oklopna bataljona koji su poslati na drugu stranu obale Une, čiji je vodostaj bio maksimalan, brzina reke 4 metra u sekundi, pod Kozarom čiju konfiguraciju tla znamo. Dakle, ni jedan elemnt nije uočen što me je zaprepastilo... Kada danas neki izjavljuju da su rukovodili Bljeskom i Olujom, a s njima nemaju blage veze ja im kažem" Vi ste gospodo vodili forsiranje reke Une, ali ne sa rezultatima kao u Bljesku i Oluji nego sa rezultatima zbog kojih ste morali biti pzvani na odgovornost", piše ovaj već sad pokojni general.
Kurir.rs/A. Mlakar