Beogradska ofanziva, koja je u najužem smislu vođena od 14. do 20. oktobra 1944, jedna je od najvećih i najznačajnijih vojnih operacija vođenih na teritoriji nekadašnje Jugoslavije u čitavom Drugom svetskom ratu. Tih dana na tlu prestonice vođene su neke od najtežih borbi u savremenoj istoriji na ovim prostorima. Jedinice Crvene armije i partizanske NOVJ osvajale su zgradu po zgradu, metar po metar Beograda. Ulice grada su bile neprepoznatljive.
Odvaljene fasade, uništeni i napušteni tenkovi, leševi ljudi i životinja, krv na kaldrmi, sve to je stajalo kao dokaz žestoke upornosti okupatora da zadrži pozicije, a sa druge strane velike želje naroda i vojske da se izbori za slobodu!
- Nemci su odbranu Beograda skoncentrisali u dva odbrambena pojasa. Prvi, spoljašnji, protezao se od Makiša, preko Avale do Ritopeka. Drugi je obuhvatao unutrašnju teritoriju grada i imao je nekoliko jakih uporišta u beogradskim naseljima Čukarica, Žarkovo, Košutnjak, Rakovica, Topčider, Banjički vis, Konjarnik i Vračar. Poseban isturen položaj u odbrani imao je sam centar grada. Izgrađena su posebna uporišta u reonu Kalemegdana, Trga Republike, Terazija, Nemanjine ulice i Savskog trga - priča za Kurir dr Rade Ristanović, naučni saradnik Instituta za savremenu istoriju.
Nemci nisu planirali da Beograd puste bez jakog otpora. Još 1942. počeli su da grade bunkere, a te aktivnosti su intezivirali 1944.
- Bunkeri su postavljeni na svim važnim saobraćajnicama i ispred važnih zgrada. Odbrambeni položaji napravljeni su i unutar samih zgrada, a, nažalost, u izgradnji položaja učestvovali su i sami Beograđani, koji su na to bili primorani - objašnjava Ristanović.
Ceo potez od Savskog mosta do Kalemegdana je bio jako utvrđen. Nemci su na vrhovima zgrada postavili snajperska gnezda i odatle kosili oslobodioce.
- Samo u jednom jurišu je u Ulici admirala Geprata poginulo 28 crvenoarmejaca. Išli su ka tramvajskom mostu i Železničkoj stanici. Prekoputa Vaznesenske crkve se nalazio bunker prilepljen uz zgradu. Jedan rafal ih je sve pokosio. Položeni su u porti crkve nakon bitke - priča za Kurir Branimir Gajić, jedan od autora izložbe "Priča o drugom životu", koja je povodom 70 godina od oslobođenja 2014. bila izložena na Kalemegdanu.
Pokret otpora u Beogradu je bio prethodno razbijen od strane kvislinške specijalne policije i Gestapoa, pa su tokom bitke delovale samo manje grupe koje su organizovale ubačene partizanske diverzantske grupe poput one majora Vučkovića koja je kasnije poslužila kao inspiracija za film "Povratak otpisanih". Međutim, i Beograđani su pojedinačno i neorganizovano prilazili i uzimali oružje u ruke. "Običan" narod je bio u podrumima ili u stanovima. Glad im nije smetala - navikli su.
Do večeri 16. oktobra oslobodioci su stigli do ugla ulica Kralja Milana i Kneza Miloša. Igumanova palata na Terazijama zauzeta je 17. oktobra, a sutradan i Narodno pozorište.
Borbe su trajale, Palati "Albanija", teško se prilazilo, tu je pogođen i zapaljen sovjetski tenk T34. Ginulo se, ali se nije odstupalo. Prilaz zgradi je bio štićen snažnom vatrom Nemaca, sa svih spratova. Borci prve proleterske brigade i osme crnogorske brigade, posle dugih borbi, 20. oktobra, uspeli su da zauzmu zgradu. Na najvišoj zgradi Beograda zavijorila se trobojka. Beograd je bio oslobođen!
Kurir.rs/Ružica Kantar