Trenutna dešavanja na severoistoku Ukrajine bila su odliačn povod da se podsetimo ovog teksta. Često se misli da je o sovjetskoj intervenciji u Avganistanu sve rečeno. A da li je to baš tako? O tome priču je ponovo podstakao i rat u Ukrajini, da li se neke lekcije ponovo pojavljuju.
Za Sovjetsku vojsku Avganistan je bio velika lekcija. Vojna intervencija je zapravo imala tri faze.
Prva faza (1979-1980) koja je usledila odmah posle početka intervencije. Sovjeti su pokušali sa mekim pristupom proširiti ideju da vlast na čelu sa Barbarkom karmalom drugačija od prethodnih. Pošto u tome nisu uspele, sovjetske jedinice bile su prisiljene na rat sa gerilcima i pružanje podrške oružanim snagama kabulskog režima.
U drugoj fazi (april 1980- maj 1984) Sovjeti su pokušali da na osnovu pridobijenih iskustava pokušali da ograniče svoj kontingent u toj državi. Kontingent je uspešno manje ili više čuvao status kvo, ali nikada nisu mogli u potpunosti da unište gerilce. U toj drugoj fazi istina o krvavom ratu u Avganistanu počela je da isplivava uprkos strogoj sovjetskoj cenzuri.
Iz Avganistana se počeo vraćati sve veći broj mrtvih. Veterane ovog rata nisu dočekivali kao one iz Drugog svetskog rata, a veliki broj regruta uspeo je uz pomoć veza da se spasi odlaska u Avganistan. Rat u Avganistanu je postao krvav i prljav. nijedna strana nije poštovala načela humanitarnog prava. Brojne sovjetske vojnike koji su bili zarobljeni mudžaheinski komandanti su ponekad surovo likvidirali bez ikakovg povoda. Obrazloženje gerilaca je bilo, da je to osveta za sovjetske neselektivne napade na gerilska sela, civilno stanovništvo. Sve ratne operacije Sovjetske vojske i snaga DRA imale su ograsničen učinak.
U trećoj fazi rata sovjetske jedinice i DRA su većinu svojih akicja usmerili na bezbednosne operacije u urbanom okruženju. Tu su doživeli veoma veliki uspeh jer su se gerilski komandanti počeli da razilaze po plemenskoj i ideološkoj liniji. Specijalne sovjetske jedinice usmerile su se na lov na gerilske komandante i ličnosti koje su sve više iskazivale politilke ambicije. U ovoj fazi tadašnjem komandatu Ahamadu Šahu Masudu uspelo je da reši nesuglasice među mudžahedinima i da na severu napravi jedinsrvenu komandu gerilaca. Ova faza za gerilce je bila važna jer su prvi put počeli da dobijaju i moderno oružje.
Prelomeni trenutak rata z Avganistanu usledio je kada je vlast preuzeo Mihail Gorbačov. Tad je došlo do preokreta u sovjetskoj politici do Avganistana, jer je Gorbačov najavio povlačenje iz te države. Godine 1986. vlast u Kabulu preuzeo je bio Mohamed nadžibulah, Sovjetsko povlačenje započelo je maja 1988, a završilo februara 1989. Ali ni to povlačenje nije donelo mir jer su usledile godine krvavih obračuna.
U deset godina koliko je trajala sovjetska vojna intervencija u Avganistanu neposredno na frontu angažovano je bilo 642.000 vojnika ( kako vojnih obveznika tako i pripadnika rezervnog sastava) i oficira (oko 80.000) i to po sistemu rotacije jednica. Vojnici su služili vojni rok od 6 do 18 meseci, a oficir do dve godine. Među nepovratne gubitke ubraja se cifra od 13-15.000 sovjetskih vojnika i oficira koji su umrli u sukobu ili su nestali. To je bilo 2 do 2,3 posto svih sovjetskih gubitaka među vojnicima koji su učestvovali u vojnim operacijama u Avganistanu. U povratne gubitke ubraja se 469.685 ili 73 posto pripadnika sovjetske vojske koji su bili ranjeni ili su se razboleli od ukupno 642.000 pripadnika, koliko ih je bilo u devet godina rata u Avganistanu.
Pored brojnih borbenih rana i drugih povreda sovjetske vojnike su napadale i različite bolesti, meningitis, upala pluća, toplotni udari, srčani problemi. Delimično zbog surovih uslova koje su postojale u zonama gde su se odvijale borbene operacije, delimično zbog nepripremljenosti vojnika, ali i zbog slabih higijenskih uslova i loše odnosno neuravnotežene ishrane i životnih uslova. Mnog sovjetske vojnike stresno okruženje gurnulo je u alkoholizam i uživanje narkotika. A sve to je dodatno uz borbene operacije slabilo moral sovjetske vojske.
Sovjetski gubici u tehnici nisu do danas dati precizno ali neki približni podaci govore da je izgubljeno 118 borbenih i transportnih aviona, preko 300 helikoptera, 147 tenkova, više od 900 oklopnih vozila, oko 400 komada artiljerijskog naoružanja, uključujući minobacače i 400 inženjerijskih vozila, kao i nekoliko hiljada transportnih vozila koji su se koristili u konvojskom načinu snabdevanja jedinica.
Na drugoj strani rat je doveo do stradanja više od milion Avganistanaca, među kojima je bilo najviše civila. Oko 4 do 4,5 miliona izbeglica otišlo je u susedni Pakistan i Iran, a posle povlačenja sovjetskih jednica u Sovjetski Savez otišlo je i 150.000 Avganistanaca.
Osnovna sovjetska iskustva u ratu
Gerilski način rata poništio je sovjetsku premoć u tehnici. Savremene konvencionalne jedinice sa formacijom i taktikom namenjeni za rat sa sebi ravnim protivnikom pokazale su se slabe u ratu sa gerlicima, zbog čega su morale da budu preoblikovane (formirane su modularne jedinice).
Pokazala se potreba za večim brojem pešadijskih jedinica, jer motorizovane i oklopne jedinice nisu bile sposbne za efikasno izvođenje operacija i borbenih zadataka po brojnim bespućima Avganistana, a posebno u planinskim predelima. Čuvanje strateških objekata vezivalo je veliki broj vojnika, tako da nisu mogli biti angažovani u borbenim operacijama.
Gubici, nesreće, povrede i bolesti su snažno smanjile borbenu pripremljenost jednica, jer us jedinice bile delimično popunjene sa potrebnim kadorvima. Previše centralizovano vođenje i komandovanje i kontorla nad pojedniačnim akcijama uništile su bile potencijalnu motivosanost i inicjativu na terenu i onemogućili dalji uspeh.Određeni borbeni sistemi u ekstremnim uslovima nisu delovali pouzdano, pojavili su se i problemi sa održavanjem, posebno kod kompleksnih sistema.
Od ključnog značaja bila je medicinska briga jednica, obezebeđivanjem osnovinih higijenskih uslova. Na teško prohodnom terenu ključna je bila uloga helikoptera. Logisitka na takvom terenu bila je najveći problem i pretvorila se brzo u pravu noćnu moru. Svaka vatrena podrška nije imala efekat ako nije bila precizna. Trajno zauzimanje pojedinih delova jei malo ograničeni učinak, posebno kao je u pitanju bio pust prostor bez ekonomskih i drugih potencijala. Bez podrške lokalnog stanovništva nije se mogao osigurati uspeh, a lojalnost lokalnih jednica bila je pod zankom pitanja.
Kurir.rs/A.Mlakar