Stana Arnaut (1909-1941) bila je učiteljica u Osnovnoj školi "Kralj Milutin" u Prebilovcima i njena jedina "krivica" bila je što nije želela da se odvoji od svojih đaka kada su je ustaše tog avgusta, 1941. godine na stolici, mučili, iživljavali se nad njom i na kraju je ispred škole i ubili.
Drvena stolica, koja i dan-danas svedoči o strašnom zločinu izložena je do 15. avgusta u obnovljenom Muzeju Slobodište u Kruševcu. Deo je potresne postavke kustosa Muzeja žrtava genocida "Sećanje koje traje Prebilovci" o jednom od najstradalnijih srpskih sela u kojem su ustaše na najstrašnije načine poubijale i žive u jamu pobacale 850 meštana, od čega više od 600 žena i dece.
Selo Prebilovci spaljeno je i u junu 1992. godine kada su tokom ofanzive "Čagalj" pripadnici HOS-a i HVO-a, pod komandom generala Janka Bobetka, upale u selo, pri čemu je spomen- kripta sa ekshumiranim ostacima nevinih žrtava iz Drugog svetskog rata minirana i razorena.
Inače, izložbu u Kruševcu čine i fotografije kostiju mučenih i ubijenih Srba, ekshumacije i sahrane posmrtnih ostataka mučenika prebilovačkih 1990-1991. godine, kao i zapisnik sa saslušanja jednog od zlikovaca - ustaše, označenog kao "pripadnik zločinačke grupe", zatim spiskovi žrtava, članova čitavih porodica... Nijedan eksponat, međutim, bez reči i slike, ne pogađa koliko stolica, to parče drveta, gde je mučena učiteljica Stana. Ispod stolice, forenzičari su našli tragove zločina, krvi i lepka.
Stanino telo, unakaženo, sahranjeno je na mesnom groblju. Jedna je od 800 prebilovačkih žrtava. Kanonizovana, kao i drugi mučenici iz ovog malog hercegovačkog mesta, koje je doživalo užasnu sudbinu u NDH.
- Posle velikih pokolja Srba u junu i početkom avgusta u čapljinskom i stolačkom srezu, ustaše su noću, između 3. i 4. avgusta 1941. godine, opkolile i srpsko selo Prebilovce - podseća viši kustos Jasmina Tutunović Trifunov, autorka potresne izložbe.
- Posle bestijalnog mučenja u prebilovačkoj školi i silosu za žito u selu Tasovčiću, meštani su bačeni u jamu Golubinka kod sela Šurmanci. Tokom avgusta 1941. godine, Prebilovčani su ubijeni na više od 40 stratišta. Uništene su 52 srpske porodice, zauvek ugašeno 36 ognjišta... Od više od 1.000 predratnih stanovnika Prebilovaca, ostalo je njih 172. Od generacija, rođenih između 1925. i 1941, preživelo je samo nekoliko dečaka.
Strašni zločin iz Drugog svetskog rata u bivšoj Jugoslaviji je prikrivan, a 1961. godine jame u koje su bačeni Srbi bile su zabetonirane. Otkopavanje 13 jama na području donje Hercegovine počelo je 1990. godine, a kosti više od 4.000 Srba 4. avgusta 1991. godine su sahranjene u spomen-kosturnicu u Prebilovcima.
Kosti ubijenih raspoređene su u 108 sanduka i prenesene u kriptu buduće spomen-kosturnice. Temelje crkve osveštao je tadašnji poglavar SPC patrijarh Pavle. Bila je to jedna od tri posete Njegove svetosti, koji je na tada temeljima započetog hrama, služio svetu arhijerejsku liturgiju, a onda držao opelo, na koje se čekalo pola veka.
Samo godinu dana kasnije, Srbi iz Prebilovaca ponovo su morali sa svojih ognjišta, a tek po povratku, nakon 2000. godine, ostaci kostiju prebilovačkih novomučenika su ponovo sakupljene. Stale su u sedam kovčega i one su 2015. godine po drugi put sahranjene u kripti Hrama Vaskrsenja Hristovog koji je urađen po uzoru na Crkvu Hristovog groba u Jerusalimu, koja je simbol vaskrsenja i simbol života.
Tadašnji patrijarh srpski Irinej te 2015. osveštao je obnovljeni hram Vaskrsenja Hristovog, sasluživalo je 20 vladika i 200 sveštenika. Srpska pravoslavna crkva iste godine je kanonizovala žrtve Prebilovaca i donje Hercegovine u Drugom svetskom ratu, a 6. avgusta u ovom mestu svake godine okuplja se veliki broj vernika. U selu se i danas obeležava praznik Svetih novomučenika prebilovačkih i svehercegovačkih.
Masakrirali i bebe
Ustaše su masakr u Prebilovcima počinile između 6. i 11. avgusta 1941, pod komandom Ivana Jovanovića Crnog, nad 826 od ukupno 994 Srba sela Prebilovci, uglavnom žena, dece i staraca. Većina je živa bačena u jamu Golubinku, dok su ostali ubijani na licu mesta.
Jedina osoba koja se spasla i živa izašla iz škole u Prebilovcima bila je Mara Bulut.
Prema njenim rečima, ustaše su vadile bebe iz kolevki i razbijale dečje glave o zid škole pred očima majki.
Biblioteka i bista
Bibloteka u Prebilovcima danas nosi ime po mučki ubijenoj učiteljici Stani Arnaut. Pre osam godina, otrivena je bista stradale učiteljice ispred Duhovnog i kulturnog centra kralj Milutin.
Pismo generala Luzana
Užasne razmere ustaške bestijalnosti navele su italijanskog generala Alesandra Luzana da pošalje detaljan izveštaj o ovom zločinu Musoliniju. U ovom pismu Luzano ističe da je učiteljica Stana silovana pred njenim đacima i da su čak i devojčice od osam godina bile silovane. Luzano je bio zgražen činjenicom i da je u zločinu učestvovao i jedan sveštenik Rimokatoličke crkve
Kurir.rs/Novosti