Smrt u tuđini! Ovo je priča o viđenim Srbima sahranjenim van otadžbine...
DIMITRIJE KARADŽIĆ
Od trinaestoro dece, koliko su ih izrodili Vuk Karadžić i Ana Kraus, roditelje je nadživelo samo dvoje: Mina, rođena 1828, i osam godina od nje mlađi Dimitrije
Mina je brzo stekla ugled u umetničkim krugovima. Uz nemački, maternji, i srpski, očev, govorila je i pisala na francuskom, italijanskom, engleskom i ruskom jeziku.
Kao slikarka, ostavila je za sobom portrete oca, brata i Branka Radičevića, kao i autoportret.
Dimitrije se školovao u najuglednijim vojnim akademijama u Austriji, Nemačkoj i u Holandiji. S visokim ocenama završio je u vojnoj struci sa specijalizacijama koje su ga učinile jednim od najobrazovanijih oficira u svojoj klasi. Za ovo ima najviše da zahvali ocu Vuku, koji je poniznim moljakanjem kod Miloša Obrenovića sinu izdejstvovao stipendiju.
Po završetku školovanja 1855. godine, Dimitrije je postao oficir srpske vojske, i odmah zatim poslat u Berlin da dovrši svoje obrazovanje kao inžinjerijski i đeneralštabni oficir.
U Beograd se vraća tri godine kasnije, donevši iz inostranstva znanje i ugled, ali i poroke - kockarsku strast i alkoholizam. Vrlo brzo počeće da propada. Najveći skandal izazvao je kada je prodao imanje Lagator kod Loznice. Tu mu je zemlju Vuk ostavio u nasledstvo, ali da prihode od njega daje majci Ani i sestri Mini dok su žive. Iako ima veliku platu kao oficir, Dimitrije krši odredbe testamenta, jer mora da vrati kockarski dug.
Bolesna majka i sestra mu, udovica s malim sinom Jankom, od tada žive u siromaštvu, a Dimitrije se ne stidi da od njih, kad potroši sav novac od imanja, traži pozajmice.
Zbog pijanstva, 1865. izgubio je mesto profesora na Artiljerijskoj školi, a dve godine kasnije, za nekoliko dana je na kartama potrošio miraz svoje verenice Ljubice, ćerke uglednog pančevačkog trgovca. Knez Mihailo ga je zbog te bruke isterao iz vojske. Dimitrije onda odlazi u Rusiju, gde je, zahvaljujući ljudima koji su cenili njegovog oca, postao carski oficir. Ubrzo za njim, u Rusiju je došao i Minin sin Janko, da se školuje na vojnoj akademiji u Petrogradu. A kada je izbio Prvi srpsko-turski rat 1876. godine, ujak i sestrić vratili su se u Srbiju kao dobrovoljci.
Rat je završen 1877. godine. Janko Vukomanović, sa Ordenom za hrabrost, vraća se u Rusiju da nastavi vojno školovanje. Tamo će umreti od galopirajuće tuberkuloze, mada neki podaci govore da je stradao u dvoboju, igrajući ruski rulet.
Dimitrije Karadžić od povratka iz rata nije odlazio iz Rusije. Nastavio je da pije i da se kocka. Umro je u novembru 1883. godine od tuberkuloze, a možda i od raka.
Sahranjen je u tadašnjem Petrogradu.
SVETI KRALJ MILUTIN
Kralj Stefan Uroš II Milutin, najveći zadužbinar od svih Nemanjića, podigao je 42 crkve u Srbiji, a gradio je svetinje i na Svetoj Gori, u Solunu, Carigradu, Sofiji i Jerusalimu. Vladao je od 1282. do smrti, koja je došla 29. oktobra 1321. godine
Smrt ga je zadesila u njegovom dvoru u Nerodimlju, na Kosovu, i to samo nedelju dana posle završetka i osvećenja njegovog manastira Gračanice.
Prvobitno je sahranjen u svojoj grobnoj crkvi u manastiru Banjska kod Kosovske Mitrovice, koji je izgradio upravo za tu namenu 1317. godine.
Pred nadolazećim Kosovskim bojem 1389. godine, telo kralja Milutina premešteno je iz Banjske u manastir Trepču zbog bezbednosti. Nakon osmanske najezde 1460. godine, telo ovog vladara preneto je u Bugarsku. Prvo je smešteno u manastir Svetih Ćirila i Metodija, a kasnije u Crkvu Svete Nedelje u Sofiji, gde se i danas nalazi. Crkva Svete Nedelje naziva se i Crkvom Svetog kralja u čast Milutinovih moštiju.
Moštima kralja Milutina danas nedostaju glava i desna ruka, a njihova sudbina je nepoznata. Kult ovog srpskog kralja u Bugarskoj traje još od 16. veka, a u Kraljevoj crkvi u Sofiji se svakodnevno održava služba posvećena Milutinu, privlačeći veliki broj vernika koji dolaze da celivaju njegove mošti i pripisuju im veliku moć.
Bugarski istoričari navode da je prvi zahtev za povraćaj moštiju kralja Milutina iz Sofije u obnovljenu Pećku patrijaršiju podneo sam ruski car Ivan IV Grozni (1533-1584). On je bio duboko vezan za srpsku tradiciju, jer ga je posle smrti roditelja u kosovskom i svetosavskom duhu odgajala baka Ana Jakšić (posle udaje Glinska) iz čuvene srpske plemićke porodice Jakšića. Međutim, Turci i Carigradska patrijaršija, koja je bila pod njihovom kontrolom, nisu dozvolili da se Milutin čak ni mrtav vrati u Srbiju, jer je bio suviše snažan simbol srpske državnosti, moći i samostalnosti.
Mošti kralja Milutina su tako, ostavši u Sofiji, pretrpele pljačke, požare, nepogode, zemljotrese, napade ustanika i Turaka, kao i terorističku akciju bugarskih komunista koji su 1925. godine digli u vazduh Crkvu Svete nedelje i ubili više od 190 nedužnih ljudi.
U Bugarskoj se sveti srpski kralj Milutin smatra zaštitnikom Sofije, dok je u svojoj zemlji Srbiji on praktično zaboravljen. Neverovatno je da kralj koji je od Srbije stvorio vodeću regionalnu silu svog doba, učinio Nemanjiće delom romejske carske porodice i utro put za stvaranje srpskog carstva ima danas jači kult u Bugarskoj nego u svojoj otadžbini.
U Crkvi Svete nedelje svakog 29. oktobra, što je datum smrti kralja Milutina, služi se obred sa svetim moštima, uoči praznika Svetog kralja, koji pada dan kasnije, 30. oktobra. Mošti se iznose iz postolja i prenose se uz povorku kroz čitavu crkvu, a vernici imaju priliku da ih dotaknu i celivaju, kao i da prisustvuju ceremoniji presvlačenja moštiju.
Svake godine srpski manastiri u Bugarsku šalju novu odeždu izrađenu posebno za mošti. Delove stare nošnje, koja se posle godinu dana skida s moštiju, sveštenici Svete nedelje šalju nazad u Srbiju, kao relikvije, dok belo platno, u koje su mošti umotane ispod odežde, seku na komadiće i dele vernicima uz blagoslov.
STANISLAV KRAKOV
Stanislav Krakov rođen je 1895. godine u Kragujevcu, od oca Sigismunda, lekara iz Poljske, i Perside iz porodice koja je dala vojskovođe još u Prvom srpskom ustanku.
U vreme Prvog balkanskog rata 1912. imao je tek 17 godina, pa nije primljen u vojsku
Zato se javio u jedinicu komite vojvode Vuka, i s njim ratovao protiv Turaka.
Naredne godine, kad je počeo Drugi balkanski rat, već je punoletan, u regularnim jedinicama bori se protiv Bugara i zadobija ranu na ratištu kod Krive Palanke. A kad počne Prvi svetski rat, Stanislav Krakov će sa 1.300 ostalih kaplara napustiti učionice vojne akademije i poći na front. Učestvovao je u mnogim bitkama, prešao Albaniju, jedan je od prvih naših vojnika koji su zauzeli Kajmakčalan... Bio je ranjavan sedamnaest i odlikovan osamnaest puta, od toga devet puta u ratu.
U miru, završava studije prava i postaje novinar. Urednik je vazduhoplovnog časopisa Naša krila, a od 1932. godine glavni je urednik dnevnog lista Vreme, pa direktor, a zatim urednik Politike. Kao novinar, prati kralja Aleksandra I Karađorđevića tokom posete Francuskoj u oktobru 1934. godine. Kralj je tada ubijen u Marselju, a Krakov javlja da su atentat organizovali ustaški teroristi podržani od Italije, što je izazvalo diplomatski incident sa Italijom.
Pred Drugi svetski rat je pristupio pokretu Zbor Dimitrija Ljotića, kao šef odseka za propagandu, a zatim je direktor Radio Beograda od 19. jula 1940. do 1941. godine.
U Drugom svetskom ratu Stanislav Krakov podržava Nemce i Milana Nedića, koji mu je bio ujak. Uređuje okupatorske novine sve do 1944. godine, kada pred partizanima beži u Austriju. U Jugoslaviji je zbog kolaboracije u odsustvu osuđen na smrt. Živeo je u Evropi, najduže u Parizu.
Do 1944. godine stanovao je na beogradskom Neimaru, a u stanu je imao najveći privatni muzej u staroj Jugoslaviji: zbirke knjiga, starog novca i poštanskih maraka neprocenjive vrednosti. Ništa od toga pri begu, u brzini, nije poneo sa sobom. Pričalo se da je te zbirke kao ratni plen prisvojio čuveni partizanski komandant crnogorskog porekla.
Smatran je dobrim piscem, a najpoznatija dela su mu roman „Krila”, putopis „Kroz južnu Srbiju” i autobiografsko delo „Život čoveka na Balkanu”, završeno u emigraciji.
Tu je, između ostalog, zabeležio da su ga žitelji dva mesta u Jugoslaviji proglasili za počasnog građanina, „a u jednom čak dali moje ime jednoj svojoj glavnoj ulici”. Takođe, svoj je život nazvao „putujućom tragedijom”. Stanislav Krakov bavio se i kinematografijom, pa se podaci o njemu mogu naći i na internet stranama Holivuda. Reditelj je filma „Golgota Srbije” iz 1938. godine.
Umro je 1968. godine u Sen Žilijenu u Švajcarskoj.
MIHAJLO PUPIN
Naš veliki naučnik Mihajlo Pupin rođen je 1854. u Idvoru, u Banatu. Kao darovit đak, dobio je stipendiju za školovanje u Pragu, gde je učio gimnaziju, ali je posle očeve iznenadne smrti prekinuo školovanje i otišao u Ameriku
Izdržavao se fizičkim radom i pet godina po dolasku upisao se na studije koje je završio sa odličnim uspehom. Školovanje je nastavio u Engleskoj i Nemačkoj, gde je kao 25-godišnjak doktorirao. Vratio se u SAD i bio profesor na Univerzitetu Kolumbija punih četrdeset godina.
Tokom svog naučnog i eksperimentalnog rada dao je značajne zaključke važne za polja višestruke telegrafije, bežične telegrafije i telefonije, potom rendgenologije, a ima i velikih zasluga za razvoj elektrotehnike.
Pred Prvi svetski rat organizovao je Kolo srpskih sestara, koje je sakupljalo pomoć za srpski Crveni krst, a organizovao je i okupljanje dobrovoljaca za ratne operacije u domovini. Ličnom imovinom garantovao je isporuke hrane Srbiji. Po završetku Prvog svetskog rata, na poziv Vlade Kraljevine SHS, kao poznati naučnik, ali i politički značajna figura u Americi, dva meseca je boravio u Parizu na Mirovnoj konferenciji 1919. godine. Na toj konferenciji, novostvorena Kraljevina SHS našla se u vrlo nepovoljnoj situaciji. Francuska i Engleska tražile su od nje da načini teritorijalne ustupke: da Italiji da Dalmaciju, Rumuniji - Banat, a Bugarskoj deo Makedonije do Skoplja, jer je to bilo predviđeno Londonskim ugovorom iz 1915. godine.
Pupin je tada pisao predsedniku SAD Vudrou Vilsonu, kojeg je lično poznavao, i izložio mu razloge zbog kojih ovi krajevi treba da ostanu naši. Samo tri dana kasnije, Vilson je saopštio da SAD ne priznaju Londonski ugovor.
U svojoj autobiografiji „Od pašnjaka do naučenjaka”, za koju je dobio Pulicerovu nagradu, o tome je pisao: „Moje rodno mesto je Idvor... To je malo selo koje se nalazi u blizini glavnog puta u Banatu, koji je tada pripadao Austrougarskoj, a sada je važan deo Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Ovu pokrajinu su na Mirovnoj konferenciji u Parizu 1919. godine tražili Rumuni, ali njihov zahtev bio je uzaludan. Oni nisu mogli pobiti činjenicu da je stanovništvo Banata srpsko, naročito u onom kraju u kome se nalazi Idvor. Predsednik Vilson i g. Lansing poznavali su me lično i kada su od jugoslovenskih delegata doznali da sam rodom iz Banata, rumunski razlozi izgubili su mnogo od svoje ubedljivosti.”
Osnivač je više fondacija čijim su se sredstvima školovali siromašni đaci i studenti i unapređivale nauka i kultura u Srbiji.
Bio je član Američke akademije nauka, Srpske kraljevske akademije i počasni doktor 18 univerziteta. Sahranjen je na groblju Vudlon u Bronksu, u SAD.
priredili Momčilo Petrović i Ivan Čorbić