Karađorđeva crkva, Voždova zadužbina podignuta još 1811. i mesto na kom je najduže počivao - 111 godina - spomenik je kulture države Srbije i propada od vlage, koja je dokrajčila i freskopis čuvenog ustanika i slikara Petra Nikolajevića Molera!
U srcu Karađorđevog grada, takođe spomenika kulture, u Topoli nalazi se hram Rođenja Presvete Bogorodice, koji Karađorđe izgradi 1811, kad i kulu uz njega Zvona ove crkve su prva, nakon vekova ropstva, koja su se oglasila u slobodnoj Srbiji. Nije dugo prošlo od tada, a Vožda po nalogu Miloša Obrenovića ubiše u Radovanjskom lugu 1817, odakle kneginja Ljubica telo prenese u ovu crkvu dve godine kasnije. Lobanju, koja se nalazila u pragu Saborne crkve u Beogradu, koja tad još beše brvnara, knez Miloš je preneo u ovu crkvu iste te 1819, dok je koža s lica bila u Stambolu.
Čim se uđe u hram, s desne strane, na zidu je nadgrobna ploča pod kojom je Vožd počivao sve do 1930, kada je prenet u zadužbinu unuka mu kralja Petra I, tu iznad, na Oplencu. Okrečena i naizgled sređena crkva trpi decenijama, pa i vekovima. A najviše freskopis, koji u kupoli i oltaru uradi čuveni Moler. Kupola, drugačija od svih, umesto uobičajenog Hrista Pantokratora, ima Svetu Trojicu. Ali to i ne može lepo da se vidi jer je krije čađ još od Turaka, koji crkvu zapališe 1813. Više od dva veka niko je nije sređivao. U oltaru tek jeziva priča - freskopis devastiran. Što od Turaka, što od naše nebrige.
- Usled ogromne vlage, nažalost, sve propada. Restauracija nikad nije rađena. Od 2009. godine 11 puta smo se obraćali Republičkom zavodu za zaštitu spomenika kulture (RZZSK), mada oni tvrde da nemaju takvu evidenciju, kragujevačkom zavodu, Ministarstvu kulture. I ništa - priča nam protojerej Ostoja Pešić, starešina hrama.
Nekada su, objašnjava, u oltarskom delu bile grobnice istaknutih ljudi ovog kraja, čiji su ostaci preneti u crkvenu portu.
- Nakon izmeštanja tih ostataka taj deo crkve je ostao u rupi, te je ugrožena kišnicom, kapilarnom vodom, svim što se ovde sliva. Godinama, decenijama, pokušavamo da dovedemo nekoga da to pogleda i sredi jer je ovo pod zaštitom države, ne smemo ništa da pipnemo. Nema razumevanja - navodi protojerej.
Pokazuje nam tragove od mačeta i jatagana koji ostaše po 11 oslikanih svetaca u oltarskom delu. Turci svakom do jednog i oči iskopali.
- Sve je to, ipak, crkveni freskopis preživeo, ali u 21. vek izgleda neće - naglašava Pešić, pa pokazuje dno zida na kojem gotovo ne osta ništa.
Ipak, navodi, lane je dolazilo dvoje-troje ljudi iz RZZSK.
- Zaista su rekli da je potrebna ogromna sanacija, izrada projektne dokumentacije, da moramo koordinirati sa opštinom i drugim institucijama. Stavili su mrežicu ovuda po dnu oltarskog dela, da se to skroz ne raspadne. Trebalo je da je nastave do kraja, pa mi rekoše da nemaju sredstava. Nisu imali za još kvadrat mrežice! Kažem im: "Kupićemo mi" - govori Pešić.
Prof. dr Dubravka Đukanović, direktorka RZZSK, kaže za Kurir da im se Crkvena opština topolska obratila 14. juna 2021. radi sanacije vlage u crkvi, te su njihovi stručnjaci izašli na teren.
- Problematika degradacije zidnog slikarstva i dekorativnog maltera u ovom spomeniku kulture izazvan je dejstvom vlage usled znatno spuštene kote poda (70 cm) u odnosu na okolno zemljište i trotoare. Preduslov za rešenje problema jesu sondažna istraživanja temeljne zone sa geomehaničkim i hidrotehničkim ispitivanjima tla, nakon kojih bi se pristupilo izradi projekta pa izvođenju radova na drenažnom sistemu Karađorđeve crkve u Topoli - navodi prof. Đukanović i dodaje da je u program rada RZZSK za 2022. odmah uvrštena sanacija hrama od vlage, ali da, nažalost, finansijska sredstva nisu odobrena.
Crkvena opština se, navodi, ponovo obratila 27. marta 2023, te je tim slikara restauratora RZZSK odmah izašao na teren i obavio preventivne konzervatorsko-restauratorske radove u najugroženijem, oltarskom delu hrama, kako bi se sprečilo dalje propadanje zidnih slika.
- Radovi su izvedeni stručno, o čemu je sačinjen izveštaj. Flasteri ("mrežice") tokom konzervatorskog tretmana ne postavljaju se preko čitavog živopisa, već delimično na ugroženim ivicama i površinama koje su sklone padu. Stepen i količinu postavljanja utvrđuje stručno lice, a ne sveštenik. Reč je o preventivnim merama privremenog karaktera, koje ne mogu u potpunosti da spreče degradacione procese izazvane dejstvom vlage, već samo da ih uspore - govori prof. Đukanović i dodaje da su u planu rada RZZSK za 2024. zatražena sredstva za interventne radove na najugroženijim spomenicima kulture, kao i da se nakon građevinskih i arhitektonskih radova na sanaciji od vlage može pristupiti konzervaciji i restauraciji zidnog slikarstva.
Kurir je postavio pitanja i Ministarstvu kulture, koje bi trebalo da obezbedi sredstva, ali do zaključenja ovog teksta odgovore nismo dobili.
Jelena S. Spasić
Zabranjeno preuzimanje dela ili čitavog teksta i/ili foto/videa, bez navođenja i linkovanja izvora i autora, a u skladu sa odredbama WMG uslova korišćenja i Zakonom o javnom informisanju i medijima.
Bonus video: