KRAJ SUKOBA - UVOD U VEĆU NESREĆU: 106 godina od završetka Prvog svetskog rata, priča o pobedi, vagonu i osveti
Na današnji dan pre 106 godina potpisano je primirje, posle četiri godine dugog Prvog svetskog rata, najvećeg koji je svet do tada video.
U 11 časova 11. novembra 1918. godine Sporazumom iz Kompjenja dogovoreni su prekid vatre, povlačenje nemačke vojske, razmena zarobljenika, a postignut je dogovor i o ratnoj odšteti i uništavanju nemačkih ratnih brodova i podmornica.
U ovom ratu borile su se kao Centralne sile Nemačka i Austrougarska, a na drugoj strani su bile sile Antante - Rusija, Francuska i Velika Britanija.
Potpisivanje ovog istorijskog sporazuma odigralo se u u francuskom gradu Kompjenju, koji je bio na liniji ratovanja, a potpisnici su se dogovorili i dokument potpisali u posebnom vagonu francuskog maršala Ferdinanda Foša koji je ostao upamćen kao vagon mira.
U šumi u kojoj je bio vagon uspostavljeno je primirje na zapadnom frontu, dok je srpska vojska učestvovala na južnom, gde je postigla najveći prodor od svih sila saveznica.
Nemci su tada smatrali da im je zabijen nož u leđa, jer su potpisali primirje a nisu poraženi na bojnom polju, navodi enciklopedija Britanika.
Smatra se da su ovo razočaranje i odredbe o takozvanoj reparaciji bile osnova za nemačko nezadovoljstvo i uvod u Drugi svetski rat.
Rat koji je počeo 1914. godine, formalno je okončan Versajskim mirom 28. juna 1919. Inače, Srbija je primirje potpisala 13. novembra 1918. godine, ali je procenjeno da bi bilo besmisleno da naša zemlja ovaj događaj obeležava dva dana posle svih ostalih država.
Priča o vagonu
Osim na kraju Prvog svetskog rata, "kompijenjski vagon" je iskorišćen za sličan cilj i tokom Drugog svetskog rata zbog svoje simbolike, a pre 1918. služio je kao lični vagon Ferdinanda Foša i kasnije je bio izložen u francuskim muzejima.
Napravljen je 1914. u Sen Deniju kao vagon-restoran broj 2419D i u tom svojstvu korišćen je tokom Velikog rata za kompaniju „Compagnie Internationale des Vagons-Lits", koja je najpoznatija po upravljanju Orijent ekspresom.
U avgustu 1918. godine, vagon je preuzela francuska vojska i on je pretvoren u kancelariju i mobilni štab Ferdinanda Foša, vrhovnog komandanta saveznika, koji je počeo da ga koristi u oktobru 1918.
Foš i predstavnici savezničkih sila i Nemačkog carstva potpisali su 11. novembra 1918. primirje u tada zvanom „kompijenjskom vagonu“.
Vagon je kasnije vraćen kompaniji i nakratko je nastavio sa radom kao vagon-restoran. Septembra 1919. godine poklonjen je Muzeju vojske u Parizu, da bi od 1921. do 1927. bio izložen u Muzeju Palate invalida.
Na zahtev gradonačelnika Kompjenja, a uz podršku Amerikanca Artura Henrija Fleminga, vagon je restauriran i vraćen u Kompijenj. Smešten je u posebno napravljenu zgradu muzeja u sklopu istorijskog spomenika „Proplanak primirja“, nekoliko metara udaljen od tačnog mesta ceremonije potpisivanja.
Tokom Drugog svetskog rata Hitler je naredio da se vagon premesti na potpuno isto mesto za potpisivanje drugog „primirja u Kompijenju“, 22. juna 1940. Ovog puta sa Nemačkom kao pobednikom. Vagon je izmešten iz zaštitne zgrade i vraćen na nekoliko metara udaljeno potpisno mesto koje je označeno kao spomenik.
Nakon toga odvezen je u Berlin i izložen nedelju dana kasnije u Berlinskoj katedrali. U Tiringiju u centralnoj Nemačkoj poslat je 1944, da bi se zatim preselio u Rulu i kasnije Kravinkel, u blizini ogromnog sistema tunela.
Tamo su ga u martu 1945. uništili pripadnici Šucštafela vatrom ili dinamitom, suočeni sa američkom vojskom koja je napredovala. Međutim, neki veterani SS-a i civili očevici tvrde da je vagon uništen vazdušnim napadom u blizini Ordrufa dok je još bio u Tiringiji u aprilu 1944. Čak i tako, generalno se veruje da su vagon uništile 1945. godine SS jedinice.
Današnji vagon je tačna kopija originalnog. Francuski proizvođač "Vagons-Lits" poklonio ga je 1950. muzeju automobila iz iste serije - 2439D je identičan uništenom blizancu. Na dan primirja 1950. vagon je preimenovan u broj 2419D.
Kako se 11. novembar obeležava u svetu?
U Velikoj Britaniji, Kanadi, Australiji i Francuskoj, 11. novembar se obeležava kao dan sećanja na veterane iz Prvog, ali i Drugog svetskog rata.
U Britaniji i zemljama Komonvelta običaj je da se u 11 sati žrtvama oda počast minutom ćutanja u vreme kad je primirje 1918. stupilo na snagu.
Praznik se naziva Dan sećanja ili Dan primirja, a u Velikoj Britaniji se obeležava od prve godišnjice, 11. novembra 1919.
Tada je kralj Džordž V tražio da cela zemlja stane na dva minuta kako bi se odala počast žrtvama.
Danas se tog dana prisećaju i stradalih u ostalim ratovima - u Zalivu, na Foklandima ili u Iraku i Avganistanu.
Simbol ovog praznika u Velikoj Britaniji je crveni cvet maka, koji raste na nekadašnjim bojnim poljima - u Belgiji i na severu Francuske.
Ovaj cvet se pominje u ratnoj poemi "Na poljima Flandrije", kanadskog pisca Džona Mekrea.
Na razorenim i opustelim poljima - gde su vojnici masovno sahranjivani, a biljni i životinjski svet tenkovima i bojnim otrovima uništen - prvi je nikao krvavocrveni mak.
Na obeležavanju 100 godina od potpisivanja primirja 2018. održana je velika parada u Parizu, a među gostima je bila i kancelarka Nemačke Angela Merkel.
U Americi se ovaj praznik zove Dan veterana.
Kako se obeležava u Srbiji?
U Srbiji se ovaj praznik zvanično obeležava od 2012. godine.
Dan primirja je državni praznik i obeležava se neradno - ne rade državni organi i pojedine firme, a deca ne idu u školu.
Zaposleni koji tog dana rade imaju pravo na uvećanu zaradu najmanje 110 odsto osnovice, prema Zakonu o radu.
Ipak, ova odredba se ne odnosi na radnike koji imaju ugovore o privremenim i povremenim poslovima, ugovor o delu ili autorski ugovor, već samo na one koji su zaposleni na određeno ili neodređeno vreme.
Kurir.rs/24sedam/Preneo: D. P.