Najkontroverzniji srpski vladar se oženio petogodišnjom devojčicom: Oslepeo je sopstvenog sina, ratovao protiv rođenog brata, a ovako je skončao
Kralj Milutin je nesumnjivo jedan od najznačajnih srpskih vladara i to ne samo u srednjem veku, nego uopšte. Njegova zvanična titula glasila je: „Stefan Uroš, po milosti Božjoj kralj i samodržac svih srpskih zemalja i pomorskih.”
Svetorodna dinastija Nemanjića vladala je srpskim zemljama puna dva veka, a jedan od najmoćnijih vladara bio je kralj Stefan Uroš II Milutin, praunuk Stefana Nemanje i deda cara Dušana. U narodnom sećanju je nepravedno ostao u njihovoj senci, iako je zahvaljujući njemu Srbija postala najmoćnija država na Balkanu i ključni igrač u političkim igrama.
Milutin je bio izuzetno sposoban vladar, vrlo ambiciozan i nekada surov, a ono što je ostavio iza sebe srpskom narodu i državi upisalo ga je u večnost. Ko je ovaj čovek koji je gotovo četiri decenije vladao Srbijom?
Deževski sporazum
Milutin se rodio 1253. ili 1254. godine. Bio je drugi sin kralja Stefana Uroša I, poznatog kao Uroš Veliki, i kraljice Jelene Anžujske. Njegov stariji brat Dragutin postao je kralj Srbije 1276. godine tako što je zbacio sa prestola svog oca kralja Uroša uz pomoć ugarskog kralja Ladislava IV.
Dragutin je kao kralj vladao Srbijom do 1282. godine kada je pao sa konja i doživeo težak prelom noge. Danas se smatra da je ova povreda bila samo povod za smenu na vlasti, a pravi uzrok bila je neuspešna Dragutinova politika i nagoveštaji pobune vlastele.
Svom bratu Milutinu, Dragutin je prepustio presto na saboru u Deževu, mestu u raškoj župi, gde se nalazio jedan od dvoraca Nemanjića, predajući mu simbole kraljevskog dostojanstva: zlato, carske haljine, svog konja i oružje.
Prema sporazumu koji su sklopila braća, Milutin je trebalo da vlada doživotno, s tim da posle njegove smrti presto zauzme jedan od Dragutinovih sinova. Međutim, ova odredba sporazuma se nije ostvarila.
Posle abdikacije Dragutin je još 34 godine imao znatan uticaj u Srbiji. Dobio je na upravu deo severnih srpskih zemalja oko Rudnika, Arilja i donjeg Lima i bio podređen Milutinu. Pošto je svog sina Vladislava oženio nećakom ugarskog kralja Andrije II, Dragutin je kao nasledni posed dobio Mačvu sa Beogradom, Usoru i Soli (oblasti u današnjoj BiH) i oblasti južno od Beograda, a njegova zemlja nazivala se Sremskom zemljom.
Braća su u narednih 17 godina bila u dobrim odnosima, ali Deževski sporazum tada postaje uzrok dužeg sukoba između njih sa velikim posledicama po državu i dinastiju Nemanjića.
Preuzimanje prestola
Dolaskom na presto Milutin postaje kralj Stefan Uroš II Milutin. Vladao je skoro četiri decenije, od 1282. do 1321. godine. Doba njegove vladavine je doba velikih osvajanja i vrtoglavog uspona srpske države koja svoj vrhunac doživljava za vreme njegovog unuka, cara Dušana Silnog.
Milutin je odmah po preuzimanju trona krenuo u osvajanje teritorija Istočnog rimskog carstva (Vizantije), i tada zauzima Skoplje. Tokom prve tri godine svoje vladavine uspeo je da znatno proširi državu ka jugu, pa je srpska država obuhvatala i sever današnje Albanije, kao i zapad današnje Severne Makedonije.
Milutinu je u ratovima sa Vizantijom pomagao brat Dragutin, koji je vladao severnim srpskim državama, kao i u utvrđivanju severnih granica zemlje na Savi i Dunavu što je bila težnja srpskih vladara. Pored Ugara na severu i Vizantije na jugu, Tatari su bili ti koji su svojim čestim upadima na srpske teritorije bili stalna pretnja, pa su sa njima vođene česte borbe.
Milutin je bio svestan jačine Tatara i opasnosti koju su predstavljali po srpske interese, pa je stupio u pregovore sa tatarskim kanom Nogajem, i tada donosi jednu, danas bismo rekli surovu, odluku koja je jasno pokazala prirodu njegove ličnosti. Naime, kralj je sklopio dogovor sa Nogajem da mu na dvor pošalje „na službu vazubljenoga sina svoga Stefana (Dečanskog), sa velikoplemenitom vlastelom zemlje srpske”.
Međutim, ovo za to doba nije bila neuobičajena pojava, pa su ruski i bugarski prinčevi i kneževi godinama živeli među Tatarima. Na ovaj način, predajom svog sina, Milutin je 1293. ili 1294. sklopio mir sa Tatarima.
Sada je imao priliku da se ponovo okrene ratovima sa Vizantijom. U tom cilju sklapa savez sa Bugarima sa kojima je svojevremeno ratovao. Sinu bugarskog vladara Šišmana, Mihailu, dao je ruku svoje ćerke Ane.
Srpski kralj je 1296. godine pokrenuo novi pohod na Vizantiju i tokom njega srpska vojska uspeva da osvoji Drač. Naredne 1297. princ Stefan vratio se u Srbiju sa tatarskog dvora i ženi se Teodorom, ženom bugarskog vladara Smilca. Milutin ga je postavio za upravnika Zetskog primorja.
Brakovi kralja Milutina
Milutinovi brakovi su pre svega bili sklapani zbog političkih interesa, što je bila uobičajena praksa srednjeg veka. Međutim, oni su zaključivani pod prilično neobičnim okolnostima dovodeći srpsku crkvu u neprilike. Do danas nije sa sigurnošću utvrđen redosled njegovih brakova.
Prva Milutinova žena bila je Jelena, srpska plemkinja s kojom se venčao posle 1270. godine. Smatra se da je Jelena bila majka njegovog sina Stefana, budućeg kralja Stefana Uroša III Dečanskog. Lik Jelene nalazi se na fresci u manastiru Đurđevi stupovi, gde je živopisana zajedno sa suprugom 1282. godine. Prema nekim podacima, te godine je njihov brak i okončan.
Milutin se stupanjem na presto razveo od Jelene i potom oženio ćerkom svog saveznika, sevastokratora Tesalije Jovana Angelosa. Njeno ime je nepoznato, a brak je trajao kratko, od 1282. do 1283. godine.
Godine 1284. sklopio je brak sa Anom Tarter, ćerkom bugarskog vladara Georgija I Tartera, u znak sklapanja saveza sa Bugarskom protiv Vizantije s kojom je tada bio u ratu. Ana je imala samo pet godina pa brak nikada nije ni konzumiran i razvrgnut je 1292, godine kada Milutin više nije imao interesa da ostane u tom braku s obzirom na to da je kan Nogaj proterao Milutinovog tasta Tartera sa bugarskog prestola.
Četvrta Milutinova supruga bila je Jelisaveta Ugarska, sestra Dragutinove supruge Kataline. Njihov brak trajao je od 1292. do 1298. godine. Jelisaveta je bila ćerka kralja Stefana V Ugarskog i Elizabete Kumanske. Pre Milutina imala je jedan brak, sa Zavišem od Falkenštajna. Kada je Zaviš pogubljen, Jelisaveta se zamonašila, a Milutin ju je kao monahinju i upoznao.
Da bi učvrstio savez sa Ugarskom, Milutin je od Stefana V zatražio Jelisavetinu ruku koju je i dobio. Međutim, naša crkva ovaj brak nije prihvatala jer je Jelisaveta bila monahinja, pa njihov odnos nije ni smatran brakom već jednom sramotnom vezom, koja u svakom slučaju jeste bila ozbiljna jer su dobili dve ćerke, Caricu i Anu.
Peta, poslednja i najpoznatija Milutinova žena bila je čuvena vizantijska princeza Simonida, s kojom je brak sklopio 1299. godine.
Ženidba sa Simonidom
Milutinu je bio cilj da sa Vizantijom sklopi trajni mir jer je bilo potrebno da posle širenja države sredi prilike u Srbiji i učvrsti svoju vlast. Zbog toga su 1297. godine otpočeli pregovori o sklapanju mira i savezništva između kralja Milutina i cara Andronika IIPaleologa, a kao garancija mira dogovoren je brak srpskog kralja sa vizantijskom princezom.
Istočno rimsko carstvo (Vizantija) bilo je sila u opadanju. Ono je pokušalo da na bojnom polju povrati Drač od Milutina, međutim doživelo je težak poraz od srpske vojske, pa je sklapanje mira bio potrebno obema stranama. Pregovori o miru počeli su posle Stefanovog povratka sa tatarskog dvora.
Andronik II je prvo srpskom kralju ponudio ruku svoje sestre Evdokije, što je Milutin prihvatio. Međutim, Evdokija je odbila da se uda za Milutina, a brat nije uspeo da je ubedi da se uda. Naime, ona je bila udovica trapezntskog cara Jovana II VelikogKomnina, i nije želela više da se udaje. Tada Andronik II odlučuje da četrdesetopetogodišnjem Milutinu ponudi ruku svoje petogodišnje ćerke Simonide.
Ni Srbi ni Vizantinci nisu odobravali ovaj brak, pogotovo zbog velike razlike u godinama. Granica zasnivanja bračnih odnosa u Vizantiji za žensku decu bila je 12 godina, međutim ona nije važila za vladarske brakove koji su bili politički važni.
Uslov za sklapanje braka bio je da se on ne konzumira do Simonidine 12. godine i te garancije su Milutin, njegova majka, velmože i crkveni velikodostojnici morali da potvrde zakletvom. Ovim političkim brakom Milutin nije postao samo vizantijski zet, već je došlo do trajnog povezivanja dve države, i ne samo to. Srbiji su ovim putem priznata sva Milutinova osvajanja vizantijskih teritorija, kao i ravnopravnost sa naslednikom drevnog Rimskog casrtva - Vizantijom, a to je i bio kraljev najveći cilj koji je uspeo da postigne.
Prema rečima Georgija Pahimera, prilikom prvog susreta Milutin je, suprotno običajima, sišao sa konja i Simonidu dočekao pre kao gospodaricu, nego kao suprugu. On je kao iskusni političar i ratnik pridavao veliku važnost ovom braku, prvom, a pokazaće se i jedinom koji je jedan srpski vladar uspeo da sklopi sa ćerkom vizantijskog cara.
Posle 22 godine braka sa Milutinom, Simonida se posle njegove smrti 29. oktobra 1321. godine zamonašila u manastiru Svetog Andreje u Carigardu, gde je svu svoju ljubav posvetila Bogu. Umrla je posle 1345. godine u Zihnijskom manastiru kod Sera u hramu Svetog Jovana Preteče i tu je sahranjena. Tu crkvu je kasnije iznova podigao car Dušan, postavši njen ktitor.
Iako malo spominjana u istorijskim izvorima, priča o petogodišnjoj princezi inspirisala je umetnike. Jedna od najlepših fresaka je upravo njena ktitorska kompozicija u Milutinovoj zadužbini, manastiru Gračanica, o kojoj je pesnik Milan Rakić napisao poemu „Simonida“, a Milutin Bojić dramu „Kraljeva jesen“.
Simonida je stigla i do svemira kada je astronom Milorad B. Protić otkrio Asteroid 1675 Simonida – dao mu je ime upravo po Simonidi Nemanjić.
Kasnije su se pojavila nagađanja koja se često, sasvim neutemljeno, prikazuju kao istina, da je kralj Milutin prerano ušao u polne odnose sa Simonidom kada je napunila osam godina, te su zato kod nje nastupile povrede materice zbog kojih srpska kraljica nije mogla da ima decu. Te glasine raširio je Nićifor Grigora, strastveni zagovornik unije sa Rimom, dakle papin čovek u Carigradu.
Međutim, naučna istraživanja u timu koji su predvodila dva najveća austrijska vizantologa su pokazala da taj podatak ne može biti tačan, jer bi povrede koje pominje Grigora, u srednjem veku bile van svake sumnje smrtonosne. Naime, predsednik austrijske akademije nauka Herbert Hunger i njegov kolega vizantolog Oto Kresten dokazali su da kralj Milutin i kraljica Simonida nisu fizički mogli da imaju polne odnose o kojima se spekulisalo jer bi nastale teške povrede koje bi u uslovima srednjeg veka donele sigurnu smrt povređenoj osobi.
Rat sa Dragutinom
Milutin i Andronik ušli su u period dobrih odnosa, pa je Srbija slala i značajnu vojnu pomoć Vizantiji u borbi protiv Turaka. Međutim, nezaustavljivo jačanje Milutina imalo je za posledicu uznemirenost Dragutina, koji je uvideo da mu preti opasnost od brata.
Posle gotovo dve decenije skladnih odnosa, dolazi do otvorenih sukoba među braćom oko 1301. godine. Nije poznato zašto i kako su ovi sukobi nastali, ali se zna da je jedan od uzroka Milutinova namera da isključi Dragutinove sinove iz prava na srpski tron i poništi odredbe Deževskog sporazuma iz 1282. godine.
Rat između dva brata trajao je čak 10 godina, do 1311. godine, a završio se pobedom Milutina. Braća su se pomirila posredstvom episkopa Danila. Zajedno su izdali povelju manastiru Banjskoj, u kojoj se Dragutin spominje kao „prežde bivši kralj” i gde za sebe kaže da je „rab i brat gospodina mi velikog Stefana Uroša (Milutina)”.
Godine 1314. umrla je kraljica Jelena, majka Dragutina i Milutina. Dragutin nije prisustvovao sahrani u njenoj zadužbini, manastiru Gradac, već je na obred došla njegova vlastela. Tek kasnije je posetio majčin grob i video se sa bratom. Ubrzo dolazi do posete Simonide Dragutinovoj ženi Katarini u Beogradu. Simonida je svečano dočekana od Dragutina i Katarine, a onda su Katarina i Simonida posetile grob svoje svekrve.
Dragutin nije dugo nadživeo svoju majku. Umro je 12. marta 1316. godine. Episkop Danilo beleži da se pred smrt zamonašio ostavljajući vlast svome sinu. Uzeo je monaško ime Teoktist. Sahranjen je u manastiru Đurđevi stupovi kod Rasa.
Poslednje godine Milutinove vladavine i smrt
Dragutin je vlast nad svojom teritorijom predao sinu Vladislavu. On nije predstavljao opasnost za već ostarelog Milutina, ali za njegovog naslednika jeste. Brzo posle Dragutinove smrti, Milutin je sa vojskom upao u njegovu oblast, zaposeo Mačvu sa Beogradom, Braničevo i oblasti koje je Dragutin zadržao Deževskim ugovorom, dok je njegovog sina Vladislava, koji je prema odredbama Deževskog ugovora trebalo da ih nasledi obojicu, zatvorio u tamnicu. Vladislav se oslobodio tek posle Milutinove smrti.
Zauzimanje većeg dela Dragutinovih poseda, dovelo je Milutina u direktan sukob sa kraljem Mađarske Karlom I Robertom koji je te prostore smatrao svojim posedom. Karlo je stvorio široku koaliciju protiv Milutina pa je imao i podršku Mladena II Šubića, hrvatskog bana i ugarskog vazala, albanskih starešina i pape Jovana XXII, koji je Milutina nazivao „šizmatičkim nevernim raškim kraljem”.
Do Milutinove smrti, bio je u ratu sa ugarskim kraljem oko severnih poseda kojima je vladao Dragutin. Provevši skoro 40 godina na vlasti, u svom dvoru u Nerodimlju na Kosovu, Milutin je preminuo posle kraće bolesti 29. oktobra 1321. godine. Nasledio ga je njegov sin Stefan Uroš III, poznatiji kao Stefan Dečanski.
Odnos sa sinom, Stefanom Dečanskim
Godine 1314, pošto je umro Dragutin, protiv Milutina je njegov sin Stefan, koji je upravljao Zetom, sa vlastelom podigao pobunu s ciljem preuzimanja vlasti. Milutin je brzo ugušio pobunu, zarobio Stefana i sproveo ga u Skoplje. Posle nekog vremena je Stefan u tamnici oslepljen po naredbi njegovog oca planirajući da ga onesposobi kao pretendenta na presto, pošto je prema srednjovekovnim shvatanjima kao slep bio nesposoban za upravljanje državom.
Kralj Milutin je posle toga Stefana sa suprugom Teodorom i dva sina, Dušanom i Dušicom, poslao u izgnanstvo u Carigrad kod svog tasta cara Andronika II Paleologa. Stefan nije potpuno oslepljen, već samo privremeno, pa mu se vid posle nekog vremena oporavio, ali je to krio od javnosti.
Milutin je tokom 1320. godine dozvolio svom sinu Stefanu da se vrati iz Carigrada u kraljevinu Srbiju. Tom prilikom mu je dao na upravu župu Budimlje na Limu, dok je uz sebe na dvoru zadržao njegovog sina, budućeg cara Dušana.
Sukob Stefana Dečanskog i Konstantina oko prestola
Kada je Milutin preminuo, Stefan Uroš je otkrio svima da je progledao, predstavljajući to kao Božje čudo i znak da mu je Bog naklonjen na putu za srpsku krunu. Imao je podršku Crkve i vlastele, međutim Milutin je kao naslednika označio svog sina Konstantina.
Naime, Stefan Konstantin je rođen krajem 13. veka, a ne zna se sa sigurnošću ko je bila njegova majka s obzirom na to redosled Milutinovih žena do danas nije utvrđen, a najverovatnije je bio vanbračno dete. Kada je Milutin umro, Stefan Uroš III (Dečanski) je predložio Konstantinu „drugo dostojanstvo carstva", odnosno savladarstvo, što je ovaj odbio. Tako je započela borba oko Milutinovog nasleđa, u kojoj je Uroš III pobedio.
Na Bogojavljenje 6. januara 1322. godine Stefana Dečanskog je arhiepiskop Nikodim krunisao za kralja. Nakon toga, na proleće dolazi do bitke između njega i Konstantina južno od Zvečana na Dmitrovačkom polju. Konstantin je potpuno potučen od strane Stefanove vojske i nije preživeo bitku, a Stefan je učvrstio svoju vlast kao kralj.
Zadužbine kralja Milutina
Dela svetog srpskog kralja Milutina su velika, a najvrednija su ona koja možemo videti i danas - veliki broj crkava i manastira koje je izgradio i obnovio, a pripisuje mu se da ih je izgradio 40. Nikolaj Žički u „Ohridskom prologu” iz 1928. napisao je: „Kada je Milutin stupio na presto, odmah se zavetovao Bogu da će sagraditi onoliko crkava koliko godina bude kraljevao.”
Pogledajte u galeriji neke od zadužbina kralja Milutina:
Milutin nije gradio samo u Srbiji, već i u Jerusalimu, Solunu, Svetoj Gori, Carigradu gde je sazidao bolnicu pri Manastiru Svetog Jovana Preteče. Kralj se smatra najvećim graditeljem i donatorom srpskih crkava i manastira među Nemanjićima. Srpska crkva ga je kanonizovala dve i po godine posle njegove smrti 1324. godine kao Svetog Kralja, kada je otvoren njegov grob nad kojim su se dešavala mnoga čuda. U grobu su zatečene netruležne mošti svetitelja.
Kralj Milutin je sagradio dve pravoslavne bogomolje na Kosovu i Metohiji koje je odlukom Komiteta za svetsku baštinu, UNESCO stavio na spisak ugroženih spomenika zajedno sa još dva manastira. U pitanju su manastir Gračanica kod Prištine i crkva Bogorodice Ljeviške u Prizrenu, kao i manastiri Visoki Dečani (zadužbina Milutinovog sina Stefana Dečanskog) i Pećka Patrijaršija.
UNESCO je takvu odluku doneo posle pogroma Srba sa Kosova i Metohije 2004. godine kada su albanski ekstremisti spalili Bogorodicu Ljevišku u Prizrenu (građena od 1307. do 1309. godine) i teško oštetili srednjovekovne freske neprocenjive vrednosti. Čekićem i maljem oštećeni su i kameni delovi oltarskog prostora, a uočljiva su i oštećenja na zidovima crkve naneta vatrenim oružjem. U trenutku napada vandala crkva se formalno nalazila pod zaštitom nemačkih pripadnika KFOR-a, koji ništa nisu uradili da spreče divljanje albanskih ekstremista.
Manastir Gračanica jeste srednjovekovni dragulj srpske kulture i umetnosti. Građen je od 1315. do 1321. godine kao sedište Lipljanske episkopije. Poznata je po tome što se u njoj nalazi oslikana „Loza Nemanjića”, kao i freska Svetog Kralja Milutina i njegove supruge Simonide. Prikazani su kao vladari kojima sam Gospod daje vlast preko anđela koji na njihove glave spuštaju krune.
Kod Zvečana Milutin je sagradio manastir Banjska, između 1313. i 1317. godine. Milutin je Banjsku sebi namenio kao grobnu crkvu. Kada je umro u Nerodimlju 1321, episkop Danilo (od 1324. arhiepiskop Danilo II) je preneo njegovo telo u Banjsku. U severnoj kapeli sahranjena je ubrzo i kraljica Teodora, supruga njegovog sina Stefana Uroša III i majka Milutinovog unuka, cara Dušana.
Pored pomenutih Milutinovih zadužbina, treba istaći i Manastir Svetog Đorđa u Starom Nagoričanu u današnjoj Severnoj Makedoniji, Manastir Sveti Nikita kod Skoplja, Manastir Vitovnica kod Petrovca na Mlavi, Manastir Svetih arhangela Mihaila i Gavrila u Jerusalimu, Kraljeva crkva u Manastiru Studenica, Crkva Svetog Ahilija u Arilju koju je Milutin izgradio zajedno sa svojim bratom Dragutinom i mnoge druge.
Manastir Hilandar bio je u privilegovanom položaju za vreme Milutina koji ga je naročito pomogao. Oko 1320. godine na mestu stare, Milutin je podigao novu crkvu Vavedenja Presvete Bogorodice, koja i danas služi kao saborna crkva Hilandara, kao i manastirsku trpezariju.
Milutin je mnoge manastire i crkve obnovio, a među njima i Manastir Svetih Sergija i Vakha na Bojani kod stare srpske prestonice Skadar i Manastir Treskavac kod Prilepa.
U kripti Crkve Svetog Nikole u Bariju u Italiji počivaju mošti Svetg Nikole. Cela kripta bila je prekrivena srebrom, i to srebrom kralja Stefana Uroša II Milutina. Takođe, oltar, grob Svetog Nikole kao i trpeza iznad grobnice bili su prekriveni Milutinovim srebrom.
Godine 1684. ceo Milutinov oltar je istopljen i nanovo izrađen u baroknom stilu. Tako smo izgubili jedno remek delo slovensko-vizantijske umetnosti.
O darovima Uroša II Milutina, svedoči zapis letopisca Beatila:
"Leta gospodnjeg 1319. juna meseca, drugog indikta, Uroš Kralj Raške, Duklje, Albanije, Bugarske i jadranskog pomorja sve do reke velikog Dunava, ovu časnu trapezu, veliku srebrnu ikonu, lampe i velike srebrne kandelabre dao je načiniti u Slavu Božju i njegovog blaženog Nikolaja. Obrad iz Kotora, sin Silave i maestro ovo delo je načinio po nalogu pomenutog Kralja"
Mošti kralja Milutina
Posle Kosovske bitke 28. juna 1389. godine mošti kralja Milutina prenete su u Trepču, a potom, 1460. godine posle pada Smedereva, u bugarsku prestonicu Sofiju gde se i danas nalaze.
Mošti Svetog Kralja počivale su u Sofiji u različitim hramovima sve do sredine 19. veka kada se sele u Crkvu Svete Nedelje, poznatiju kao Crkva Svetog Kralja. Godine 1856. stara crkva je srušena i na njenom mestu izgrađena nova, a posle osvećenja hrama 1867. iznad glavog ulaza uklesan je natpis: „Hram Svetog blagovernog kralja Milutina, narečenog Stefana, sazdan od blagočastivih Bugara u Sredcu, u dane sultana Abdul Azisa 1863.” Tokom Drugog balkanskog rata, ovaj natpis je uklonjen.
Pogledajte u galeriji slike moštiju kralja Milutina u Crkvi Svete Nedelje:
Kult kralja Milutina veoma je razvijen među srpskim i bugarskim narodom. Jednom godišnje, 29. oktobra na dan smrti Svetog Kralja, njegove mošti se presvlače, a obred vrši bugarski patrijarh. Srpski manastiri u Bugarsku šalju novu odeždu izrađenu posebno za mošti, a delići stare odežde se dele vernicima.
Značaj kralja Milutina
Tokom Milutinove vladavine kraljevina Srbija je postala najjača sila na Balkanskom poluostrvu. Razvijano je rudarstvo koje je davalo velike prihode, a najznačajnija rudarska naselja tog doba su bila Brskovo, Novo Brdo i Rudnik.
Milutin je znatno ojačao vojsku koja je bila opremljena tada najsavremenijim oružjem, gradio je bolnice, a trgovina je cvetala. Srpska država se ubrzano razvijala, kraljevski dvor u Prištini bio je raskošan po uzoru na vizantijski.
O bogatstvu kraljevine Srbije svedoči i sama pojava Milutina koju Teodor Metohit, krajem XIII veka opisuje rečima: „Oko tela imao je više nakita od skupocenog kamena i bisera, koliko je god moglo da stane i sav je treptio u zlatu. Ceo dom blistaše svilenim i zlatnom ukrašenim nameštajem.”
Pored dvora u Prištini, Milutin je imao rezidencije u Nerodimlju, u Svrčinu (na ostrvu nekadašnjeg Svrčinskog jezera), raskošni dvor u Paunima, i peti u Štimlju. Svi dvorovi su izgrađeni jedan blizu drugog, oko Svrčinskog jezera na Kosovu i Metohiji kao jezgru srpske države.
Milutin je vršio i reforme zakonodavstva, a nastavio je i praksu svog oca kada je reč o kovanju novca, pa je srpski dinar preplavio Italiju. Čak je i Dante Aligijeri, čuveni pisac, zbog kovanja novca kralja Milutina spomenuo u odlomku Božanstvene komedije. Srpski novac je bio konvertibilan i bio je validno sredstvo plaćanja širom Evrope, pa su srebrni dinari kralja Milutina pronađeni čak u istočnoj Engleskoj. Na dinaru su predstavljeni Milutin levo i Sveti Stefan, kao krsna slava Nemanjića, desno.
Razvijala se i književnost, arhiepiskop Danilo II je napisao „Životi kraljeva i arhiepiskopa srpskih” ili „Danilov zbornik” koji je naziv za korpus biografija srpskih vladara. Zbornik predstavlja najobimnije delo srpske srednjovekovne književnosti i direktno se nastavlja na dela ranijih srpskih biografa poput Stefana Prvovenčanog, Svetog Save, Domentijana i Teodosija. Nakon Svetog Save, arhiepiskop Danilo je u nauci najproučavaniji srpski srednjovekovni pisac.
Filigranista Goran Ristović Pokimica napravio je rekonstrukcije kruna srpskih vladara, među kojima i krunu kralja Milutina za Istorijski muzej u Beogradu. Replika krune kralja Milutina napravljena je na osnovu izgleda krune na fresci srpskog vladara u Kraljevoj crkvi (Crkvi Svetih Joakima i Ane) u Manastiru Studenica. Replika je teška gotovo 1,6 kilograma, ima 24 rubina, 18 safira, 23 ametista, četiri lapis lazulija i čak 407 bisera i rađena je u 13 tehnika.
Rekonstruisana kruna kralja Milutina u Istorijskom muzeju:
Kralj Milutin je nesumnjivo jedan od najznačajnih srpskih vladara i to ne samo u srednjem veku, nego uopšte. Njegova zvanična titula glasila je: „Stefan Uroš, po milosti Božjoj kralj i samodržac svih srpskih zemalja i pomorskih.” Tako se potpisivao na dokumentima koje je izdavao, a takav je potpis i na najznačajnijoj njegovoj povelji - Svetostefanskoj hrisovulji, izdatoj manastiru Banjska koji je posvećen svetom Stefanu Prvomučeniku i stoga se zove Svetostefanska. Njen originalni prepis iz 1317. godine sa potpisima kralja Milutina i Dragutina nalazi se u Istanbulu i do danas nije vraćen Srbiji.
Gračanica na Vidovdan: