Pobednik i oslobodioci
Dvadeseti oktobar 1944. predstavlja prekretnicu u modernoj srpskoj istoriji. To je bio dan kada je počeo kraj srpske nacionalne istorije i početak novog entuzijazma, koji se srušio svima na glavu, pred Vidovdan 1991. godine, kada su parlamenti Slovenije i Hrvatske proglasili nezavisnost od Jugoslavije (25. jun 1991).
![props.documentData.Authors[0].AdditionalInfo](https://static.kurir.rs/api/v3/images/2088041?ts=2024-10-15T12:10:11)
Da bismo razumeli šta se u stvari desilo 20. oktobra 1944. godine, moramo da uzmemo u obzir nekoliko događaja koji su prethodili svemu. Prvi je dogovor Tito-Šubašić, potpisan na Visu 16. juna 1944. godine, po kojem je kraljevska vlada u Londonu priznala AVNOJ, njegove odluke i organe. Septembar te godine je postao prelomni mesec na balkanskom frontu. Početkom meseca (9. septembra) Bugarska je promenila stranu i objavila rat Nemačkoj, a njene okupacione snage na tlu Jugoslavije preko noći postaju oslobodilačke u sadejstvu sa sovjetskim snagama. Sledeći ovakav dramatičan tok događaja, 12. septembra došlo je do proglasa kralja Petra II, kojim je i izdat poziv, kako je rekao, da se svi Srbi, Hrvati i Slovenci ujedine i pristupe Narodnooslobodilačkoj vojsci pod maršalom Titom, koji je tako postao vrhovni komandant svih snaga na tlu Jugoslavije. Ubrzo posle toga Tito odlazi u Moskvu na razgovore sa Staljinom (između 21. i 28. septembra), gde je potpisao dogovor o ulasku sovjetskih trupa na tlo Jugoslavije.
Sovjetske i bugarske trupe su na tlu istočne Srbije vodile okršaje s nemačkim snagama i krenule put zauzimanja Beograda. Snage JVuO počele su da prelaze na stranu NOVJ, u skladu s naredbom kralja i vlade u Londonu, što je dovelo do kraha preostalih snaga, koje su ostale lojalne generalu Mihailoviću. Pavle Đurišić i njegovi oficiri, četnici i narod koji se povlačio u zbegu, nakon sukoba na Lijevče polju završio je tragično u Jasenovcu. Sa Sovjetima i Bugarima na teritoriju Jugoslavije ulazi i Prva jugoslovenska brigada u SSSR-u, pod komandom ustaškog pukovnika Marka Mesića, koju je Staljin formirao od ustaša zarobljenih kod Staljingrada, pripadnika 369. legionarske pukovnije, i krvavi pir revolucije je mogao da počne u Srbiji.
Jedino je 14. srpski korpus, pod komandom predratnog oficira kraljevine Jugoslavije Radivoja Jovanovića, inače Valjevca, uspeo da se put severoistočne Srbije probije ka Beogradu, spoji sa Sovjetima i s početnog položaja kod Avale krene u borbe za oslobođenje Beograda. Ovaj korpus je formiran 6. septembra, na istoku Srbije, jednim delom od 23, 24. i 45. srpske divizije NOVJ, koje su dopunjene jedinicama JVuO čiji su komandanti poslušali proglas i poziv kralja Petra II i prihvatili Tita kao vrhovnog komandanta. Brojno stanje ovakvog korpusa je brojalo 36.000 boraca, što je maršalu Tolbuhinu omogućilo da se više ne oslanja na bugarsku vojsku kao dopunu za oslobađanje Srbije. Sovjeti su 14. korpusu pridodali i pomenutu Prvu jugoslovensku brigadu (ustašku) pukovnika Mesića.
Tokom ovih odsudnih bitki na istoku Jugoslavije Tito je bio van zemlje, što u SSSR, što u Rumuniji, koja je takođe promenila stranu u ratu, još 24. avgusta 1944. godine. U takvoj jednoj pometnji Ivan Šubašić dolazi kod Tita u Vršac 20. oktobra, dok sovjetske trupe izbacuju iz Beograda poslednje nemačke vojnike. Tito daje nalog Peki Dapčeviću da uspostavi prisustvo jugoslovenskih vlasti u Beogradu, dok u gradu traje pir pobednika, tri dana anarhije, pljačke pobednika, streljanja, silovanja i ponižavanja građana na javnim mestima.
Tito dolazi u Beograd nakon 25. oktobra i već 27. oktobra na Banjici vrši smotru jedinica 14. srpskog korpusa NOVJ, koje su učestvovale u oslobađanju grada, ali i Mesićevih ustaša, koji su sada bili u uniformama i sastavu NOVJ. Nakon ovoga u Beogradu je 2. novembra 1944. postignut sporazum o obrazovanju jedinstvene jugoslovenske vlade i po ovom dogovoru, dva Hrvatska političara, Tita (komuniste) i Šubašića (bivšeg bana Banovine Hrvatske) odlučeno je sledeće: osnivanje jedinstvene jugoslovenske vlade (sastavljene od članova izbegličke vlade i predstavnika NOP); i da se kralj Petar II neće vraćati u zemlju dok narod o tome ne odluči, njegove interese zastupaće tročlano kraljevsko namesništvo. Kralj Petar II je tek 2. maja 1945. pod pritiskom SAD, Britanije i SSSR potpisao ukaz o namesništvu i tako zapečatio sudbinu sebi i srpskoj nacionalnoj ideji, koja se utopila u bajku o bratstvu u jedinstvu naroda i narodnosti Jugoslavije, a ta bajka se završila krvavim početkom u Sloveniji, u predvečerje Vidovdana 1991. godine.
VUČIĆ OTKRIO DETALJE RAZGOVORA SA PUTINOM: "Jednu rečenicu je ponovio dva puta, uneo je ličnu notu - I na tome sam mu veoma zahvalan"