Promocija knjige „Veliki rat - Der Grosse Krieg“, koju je priredila Gordana Ilić Marković, privukla veliku pažnju bečke javnosti

BEČ - Teške teme i podsećanja na ratna stradanja Srba.
„Akcioni radijus Augarten“, kulturno bečko okupljalište u blizini velikog parka Augarten u 2. Bečkoj opštini, bilo je premalo za sve koji su u utorak uveče želeli da prisustvuju promociji knjige „Veliki rat - Der Grosse Krieg“. Knjiga je na nemačkom jeziku, ali je ovo „Veliki rat“ u naslovu ostavljeno na srpskom i to na ćirilici!

Materijal za ovu knjigu, u kojoj su zapisi mnogih autora, uredila je mag. Gordana Ilić Marković, viša lektorka na Institutu za slavistiku Univerziteta u Beču. Svi izabrani autori, čiji su radovi u knjizi, bili su direktno povezani sa Srbijom u Prvom Svetskom ratu.
- U knjizi su sakupljeni literarni tekstovi, politički dokumenti i privatne zabeleške. Knjiga nema nijedan moj komentar, već sadrži građu na bazi koje će se napokon nemačko govorno područje upoznati sa Prvim Svetskom ratom u Srbiji - Ilić Markovićeva za Kurir.

Srpska strana rata

Velika većina tekstova u knjizi prvi put se objavljuje na nemačkom jeziku. Ilić Markovićeva pritom naglašava da su tekstove objavljene u „Velikom ratu“ pisali samo oni koji su učestvovali u ovom ratu, bilo kao ratnici, bilo da su boravili u okupiranoj Srbiji, bilo da su bili u zarobljeničkim logorima ili u egziilu, u koji su otišli nakon izuzetno napornog tromesečnog marša preko Albanije, do ostrva Krfa pa onda dalje.
- Knjiga sadrži samo zapise ljudi koji su u to vreme živeli i doživeli Srbiju, nikakvo kasnije prepričavanje nedoživljenih događaja nema - kaže Ilić Marković.

Katastrofa Prvog Svetskog rata je najpre i najvećoj meri zahvatila je Srbiju. „Veliki rat - Der Grosse Krieg“ otvara čitaocima nemačkog govornog područja potpuno nov pogled na ovu katastrofu. Reč dobija srpska strana. Ljudi u Beogradu, Šapcu, Kragujevcu, u raznim mestima Šumadije, južne Srbije i svedočenja o tome kako su doživeli bitke, kako su o njima izveštavali svedoci koji sami nisu bili u oružanim snagama.

Knjiga takođe podseća na nesumnjive zločine austro ugarskih okupatora u Mačvi i drugim delovima Srbije, loše životne uslove i izloženost srpskih vojnika i oficira teroru u logorima.

Poznati o sukobu

- Logor Mauthauzen (Mauthausen) na zapadu Donje Austrije, nije bio zloglasan samo u Drugom svetskom ratu, mučilište i stratište najgore vrste. Naime, i u Prvom Svetskom ratu su tu patili srpski zarobljenici. Poseban paradoks je bio da su u austro-ugarskom zarobljeništvu odnosno internaciji bili mnogi Srbi, bečki đaci, poput poznatog srpskog arhitekte Jovana Ilkića ili svetski slavnog naučnika Milutina Milankovića - podseća Ilić Markovićeva.

Čitaoci na nemačkom sada pred sobom imaju zapise o Prvom Svetskom ratu poznatih srpskih pisaca, kao što su Branislav Nušić, Miloš Crnjanski, Bora Stanković, Stanislav Vinaver, Momčilo Nastasijević, Isidora Sekulić, Rastko Petrović. Tu su i tekstovi slavnog reportažnog publiciste s austrijske strane, Egona Ervina Kiša (Egon Erwin Kisch), zatim bečkog žestokog esejiste Karla Krausa, pa Arčibalda Rajsa (Archibald Reiss), bečkog publiciste Aleksandra Rode Rode (Alexander Roda Roda) i mnogih drugih.

U „Velikom ratu“ u Srbiji je boravio i Džon Rid (John Reed), koji se kasnije prolavio svojim opisom Oktobarske revolucije u Rusiji. Tu su i pisma koja je tajno prepisao cenzor za poštu na srpskom jeziku u Beču tokom Prvog Svetskog rata, izvesni dr Pandurović. Iako ima ime prikladno za ovu funkciju, Pandurović nije hteo da sva cenzurom zadržana pisma budu uništena, već je sačuvao najintreresantnija.

Dvojica muževa na frontu

Verovatno najinteresantniji zapis u „Velikom ratu“ je o „Ženi sa dva supruga“, koja pokazuje da se u ratu nastaju tragikomične situacije. Jedan austrijski vojnik bio je na početku rata teško ranjen i zarobljen. Srbi su ga spasili i on je, sa srpskom vojskom, prošao golgotu prelaska Albanije 1915-1916. Njegova supruga je dobila obaveštenje od austro ugarskih vlasti da je poginuo. Preudala se potom, još tokom rata. Međutim, njen drugi muž takođe biva mobilisan, i njega zarobljavaju Srbi, te i njega vode preko Albanije na Mediteran. Jednog dana, drugi muž dobija paket od žene - i slike nje i familije. Daje i drugima zarobljenicima da gledaju slike. Prvi muž tad shvata da je ovaj drug zapravo drugi muž njegove žene! Nastaje žestoka rasprava, ali se na kraju, vojnici muževi iste žene mire i zajedno jedu jelo iz ženinog paketa.