76. GODINA OD DOKUMENTA KOJI JE UTEMELJIO HLADNI RAT: Džordž Kenan DUGIM TELEGRAMOM kreirao politiku Vašingtona i Moskve

Otpravnik poslova američke ambasade u Sovjetskom Savezu Džordž F. Kenan tog 22. februara 1946 godine, pre tačno 72 godina poslao je 8.000 karaktera dug telegram u Stejt Department u kome je napisao svoje mišljenje o Sovjetskom Savezu i kakava politika SAD mora biti prema ovoj državi.

Kenan je postao poznat po dva dokumenta koja je, kao otpravnik spoljnih poslova ambasade SAD, poslao u Stejt Dipartment. Jedan je bio "dugi telegram", dokument od oko 8.000 karaktera, poslat 1946. godine. Dugi telegram počinje tvrdnjom da Sovjetski Savez nije mogao predvideti stalani i mirni suživot sa Zapadom. Po Kenanu Sovjeti su sumnjičavi do drugih naroda. On je uveren bio da će Sovjeti pokušati da prošire svoju sferu uticaja, pri čemu je istakao da su Turska i Iran verovatno najproblematičnije oblasti.

Kenanov telegram je izazvao senzaciju u Vašingtonu. Njegovo mišljenje da sovjetski eskpanzionizam treba da bude zaustavljen kroz jak otpor stvorili su osnov američke hladnoratovske politike kroz naredne dve decenije.

Kenanov dugi telegram postaće temelj američke politike obuzdavanja Sovjetskog Saveza tokom Hladnog rata.

Drugi je X-članak (The Sources of Soviet Conduct) u kome Kenan tvrdio da je SSSR ekspanzionistički. U tom dokumentu, Kenan je zaključio da se uticaj Sovjeta mora neutralizovati unutar oblasti koje su bile važne za SAD.

Na osnovu ova dva teksta, oblikovana je nova politika protiv SSSR-a tadašnjeg predsednika Harija Trumana. Kenan je postao vodeći autoritet u oblasti Hladnog rata, a nakon toga je imenovan i za šefa Odeljenja za planiranje državnog sekretarijata SAD. Na osnovu svega toga, imao je i glavnu ulogu u formiranju Maršalovog plana.

Tim planom je bila predviđena novčana pomoć državama Evrope u svrhu obnove ekonomije nakon II svetskog rata ali i zaustavljanje širenja sovjetskog komunizma. Plan je počeo 1948. godine i trajao narednih četiri.

U tom periodu je pojedinim evropskim državama upumpano oko 13 milijardi dolara ekonomske i tehničke pomoći koje su kasnije postale članice Organizacija za ekonomsku saradnju i razvoj (OECD).

Međutim, kada je Trumanova doktrina postala i službena američka politika, Kenan je počeo da je kritikuje jer je smatrao da se sve može rešiti pregovorima.

Zbog promene stava, njegov uticaj je postao marginalan a nakon što je strategija SAD tokom Hladnog rata postala agresivna, Kenan se čak žalio da su njegovi tekstovi tumačeni na pogrešan način.

U maju 1952. imenovan je ambasadorom u Moskvi, ali je u roku od godinu dana postao "persona non grata". Povukao se iz diplomatije 1953. zbog neslaganja s novim državnim sekretarom Johnom Fosterom Dullesom. U godinama van diplomatije Kennan je dobio Pulitzerovu nagradu za istoriju za knjigu "Rusija izlazi iz rata", objavljenu 1956. i još jednom, 1967. za "Memoare 1925.-1950."

U diplomatiju se vratio u doba predsednika Kenedija i bio ambasador u Jugoslaviji od 1961. do 1963. Godine 1967. dobio je zadatak da se u Švajcarskoj nađe sa Svetlanom Alilujevom, ćerkom Josifa Visarionoviča Staljina koju je zatim nagovorio da ode u Sjedinjene Države.

Šezdesetih se godina usprotivio američkom angažmanu u Vijetnamu i tvrdio da SAD tamo nemaju vitalnih interesa. Prema Kenanovu mišljenju, samo je pet područja bilo od vitalnoga interesa za Vašington: Sovjetski Savez, Velika Britanija, Nemačka, Japan i same Sjedinjene Američke Države. Kad je sovjetska Komunistička partija, posle propalog puča u avgustu 1991. sišla s vlasti, Kenan je taj događaj nazvao "prekretnicom od najveće istorijske važnosti".

U avgustu 1999. u intervjuu za New York Review of Books Kenan se zalalagao za "skromniju" ulogu Sjedinjenih Država na svetskoj sceni.

Istoričar i diplomata Džordž F. Kenan umro je u 101. godini 2005.

Kurir.rs/A.Mlakar