HTELI SU DA STVORE NOVU HRVATSKU DRŽAVU: 50 godina od OPERACIJE FENIKS Kako su ustaše pokušale da dignu USTANAK kod Bugojna!

U kasno proleće 1972 godine tog 19. juna 1972 godine organizovana ustaška -teroristička grupa naoružana do zuba uspela je ilegalno da se prebaci preko tad još jugoslovensko-austrijske granice kod Dravograda. Počela je operacija pod kodnim imenom "Feniks". Kada je grupa otkrivena angažovane su na terenu oko Bugojna sve raspoložive vojno-policijske snage i Teritorijalna odbrana. Teroristi koji su bili ubeđeni da će pokrenuti masovni ustanak protiv Josipa Broza Tita i Komunističke partije ostali su ušoku kada su shvatili da su ih svi oni koji su im trebali da pomgonu ostavili na cedilu.

Zamisao planera iz HRB je bila da grupa u prvo vreme ne napada veće garnizone JNA već da osvaja manja mesta uz prethodno prekidanje telefonskih veza, uništava milicijske stanice, likvidira pojedine rukovodioce i da istovremeno omasovijuje svoje redove novim borcima. Izbegavali bi frontalne borbe,izvodili u milicijskim i vojnim uniformama iznenadne napade i diverzije,koristeći prigušivače pucnja, uz brzo povlačenje sa mesta akcije.

Pripadnici grupe očekivali su da će svuda biti prihvaćeni kao oslobodioci i svojim prisustvom i propagandnim efektom brzo omasoviti pokret.Pri tome su polazili od procena da će u JNA doći do međusobne likvidacije i prelaska jedinica JNA na njihovu stranu, te da u zemlji nema realne snage koja će im se suprostaviti ,izuzev organa Službe državne bezbednosti kako savezne tako i republičke BiH, milicije, SKJ i pojedinih oficira JNA. Računali su na opšte nezadovoljstvo i odlučnu spremnost naroda za rušenje postojećeg poretka, kao i na povoljnu atmosferu, izazvanu nacionalističkim i drugim neprijateljskim aktivnostima, posebno posle bujanja MASPOK-a u Hrvatskoj i njegovo surovo suzbijanje.

Deo terorističke grupe je 19. juna 1972. u zemlju ušao ilegalno prešavši jugoslovensko-austrijsku granicu kod Dravograda. Na putu su presreli kamion koji je prevozio " Radensku", oteli vozača, vezali ga i prebacili u tovarni deo sa borcima, dok su dvojica terorista seli u kabinu i odvezli kamion pravo do Bugojna. Posle iskrcavanja zapretili su vozaču da mora da ćuti ili će biti ubijen. Međutim vozač je odmah otrčao do policijske stanice i alarmirao miliciju šta se dogodilo i da se na području Bugojna nalazi velika teroristička grupa.

Početni deo grupe činilo je 19 terorista, od čega 9 emigranata /Australijanaca/ i 10 imaoca jugoslavenskih putnih isprava. Njihova imena su: Ambrozije Andrić, Adolf Andrić, Pavao Vegar, Ilija Glavaš, Đuro Horvat, Vejsil Keškić, Viktor Kancijanić (Kocijančić), Petar Bakula, Ludvig Pavlović, Mirko Vlasnović, Ilija Lovrić, Filip Bešlić, Stipe Ljubas, Vlado Miletić, Vinko Knez, Ivan Prlić ,Nikola Antunac, Vilim Eršek, Vidak Buntić,

Posle otkrivanja grupe pokrenuta je operacija likvidacije ustaške terorističke grupe pod nazivom "Raduša".

Prvi koji su stupili u kontakt sa teroristima na planini raduša bila je četa Vojne policije iz Sarajeva. Bilo je oko 80 policajaca koji su većinom imali pušle M-48 i stare sisteme veze za razliku od ustaške grupe koja je imala savrmeno naoružanje. Prva žrtva koja je pala sa strane JNA bio je komandir čete Vojne policije koji je ubijen snajperskim hicem kad je krenuo sam u susret teroristima kako bi ih pohapsio. Ubrzo su u pomoć poslate i ostale jednice, međutim vojnici JNA i milicija bili su suviše preslabi iako brojni protiv dobro obučenih i naoružanih terorista. Iz područja Hrvatske, i cele BiH angažovane su snage bezbednosti ukupne jačine preko 10.000 ljudi. Teroristi koji su ostali zatečeni da niko od stanovništva ne želi da im pomogne osim katoličkog sveštenika odlučili su da je vreme da se razbiju na manje grupe i da krenu u različitim smerovima, Jedna grupa trojki krenula je ka Zagrebu, druga ka Beogradu, treća ka Sinju, četvrta ka Travinku, peta prema Velebitu i šesta prema Mostaru..

Crna trojka koja je krenula ka Zagrebu likvidirana je dobro pripremljeno zasedi. Druga likvidirana grupa je ona koja je krenula ka Travniku i treća koja je trebala da krene ka Mostaru. Ostale grupe kada su shvatile da će teško da se probiju promenili su plan operacije i ostali na području Raduše i Vran planine jer većina njih je u tom delu imala rodbinu koja je prihvatila da im budu jataci. Zbog toga potera za teroristima trajala je umesto 14 skoro 40 dana. Tom prilikom na području sela Trmbudsi likvidirana su još dvojica terostia koji su se skirvali kod majke jednog od njih. Treći iz te grupe Ambrozije Andrić likvidiran je pri pokušaju prebacivanja iz srednje Bosne ka Hercegovini

Terorista Vidak Buntić likvidiran je pri pokušaju povratka u selo Ograđenik kod Čitluka, kada je upao u milicijsku zasedu i likividiran.

Poslednji iz grupe odbegli Mirko Vlasinović je uhapšen pred Zadrom 28. jula kada je i operacija završena.

JNA, milicija, republička i savezna SDB tokom 40 dana potere uspeli su da ubiju 15 terorista i da zarobe još njih četvoricu. Četvorici uhapšenih je suđeno pred Vojnim sudom u Sarajevu zbog terorizma i oružane pobune. Trojica iz Bugojanske grupe su osuđena na smrt i streljani, dok je preživeo jedni Ludvig Pavlović koji je tad imao 17 godina. Zato što je bio tek punoletan osuđen je na zatvorsku kaznu od 20 godina zatvora. On je iz zatvora izašao uoči samog početka rata 1991. i pod sumnjivim okolnostima ubijen je u Studenim Vrlima na putu između Tomislav Grada i Posušja hicima u leđa. Mit koji i danas kruži govori da je nalog za njegovo ubistvo lično dao Franjo Tuđman, ali to su bile glasine koje niko nije mogao da dokaže. S druge strane govori se da je on poginuo kao pripadnik HVO u sukobu sa jednicama JNA.

Na strani JNA ubijeno je 13 pripadnika snaga bezbednosti i to najviše pripadnika Vojne policije i Teritorijalne odbrane iz Bugojna i Travnika.

Kurir.rs/A.Mlakar