AGENT CIA, NBA POTENCIJAL I DRUG "ĐENERALA" DRAŽE: Ko je bio Nik Lalić, Amerikanac srpskog porekla, oficir u misiji "Halijard"?

Misija "Halijard" u kojoj je spaseno oko 500 pripadnika savezničkih snaga, najviše pilota američke vojske tokom Drugog svetskog rata, bila je moćna akcija Jugoslovenske vojske u otadžbini generala Dragoljuba Draže Mihailovića.

Tada je sa improvizovanog aerodroma u Pranjanima kod Čačka od 29. avgusta do 27. decembra 1944. godine organizovana humanitarna intervencija u organizaciji četnika i vojske SAD, na okupiranoj teritoriji Kraljevine. Ispred američke vojske akcijom je sa oficira JVuO koordinisao Nik Lalić, agent CIA i oficir u činu kapetana.

Nik Lalić bio je neverovatna ličnost, čovek koji je kao mladić obožavao košarku i bio po mnogima ozbiljan potencijal. Po završetku Drugog svetskog rata u sezoni 1945/1946, Lalić se takmičio kao košarkaš Jangstaun Bersa u Nacionalnoj košarkaškoj ligi, koja je kasnije prerasla u NBA ligu.

Takođe, njegov mlađi brat Piter Lalić je bio košarkaš, koji se četiri sezone takmičio u NBA ligi.

Nik Lalić rođen je kao Nikola Lalić 8. maja 1916. godine u Ohaju, u srpskoj porodici poreklom iz Krajine, tačnije iz Ogulina u Lici, iz sela Ponikve. Njegovi roditelji zvali su se Mihajlo i Ruža i pored Nikole imali su još jednog sina Petra. Njihova krsna slava bio je Sveti Jovan.

Nikola Lalić pohađao je državni univerzitet Ohajo, gde je završio je industrijski dizajn 1938. i potom magistrirao na uglednom Univerzitetu Kolumbija. Posle toga vratio se u Ohajo, gde je u Klivlendu predavao kao profesor.

Nik je bio velika košarkaška zvezda univerziteta Ohajo. Tri puta zaredom, 1936, 1937. i 1938, imenovan je u idealnu petorku države Ohajo i Konferencije Bakej u kojoj se taj tim takmičio. Imenovan je za najboljeg strelca lige 1936. godine sa ukupno 135 poena. Prosek u karijeri mu je bio 9,4 poena po meču. U košarkaškim arhivama je zabeleženo da je bio poznat kao član „velike četvorke“ Univerziteta Ohajo.

Kada se okončao Drugi svetski rat, Nik Lalić imao je 29 godina, što mu nije predstavljalo problem da se ponovo vrati košarci. Igrajući u NBL ligi za Jangstaun berse u sezoni 1945/46. upisao je tek četiri utakmice i ukupno sedam poena. Kasnije je fuzijom NBL i BAA lige oformljena NBA liga.

Dok je bio srednjoškolac Nik Lalić upoznao je Džesija Ovensa, čuvenog atletičara i najpoznatijeg atletičara Amerike. Čovekom koji je bio simbol borbe protiv rasizma. Poznato je da je Adolf Hitler, tokom Olimpijskih igara u Berlinu 1936. godine odbio da Džesiju Ovensu preda zlatnu medalju, samo iz razloga što je bio crne boje kože.

Tokom Drugog svetskog rata, veliki broj američkih pilota bio je oboren iznad teritorije Kraljevine Jugoslavije, a Nik Lalić je zbog znanja srpskog jezika, a po preporuci glavnokomandujućeg američkih jedinica u Bariju majora Džordža Vujnovića i pukovnika Nika Stepanovića poslat u Srbiju, u štab generala Dragoljuba Mihailovića.

Poznavanje srpskog jezika omogućilo mu je da iz sektora za komunikaciju (Signal corps) dobije ulogu obaveštajca Kancelarije za strateške usluge, koja je bila prethodnica CIA. Stigao je u Pranjane 19. avgusta 1944. kada je već krenula akcija spasavanja američkih pilota. Odlaskom kapetana Džordža Musulina 29. avgusta 1944. Nik Lalić preuzeo je kontrolu nad misijom.

U govoru na komemoraciji povodom 50 godina od akcije Halijard, Nik Lalić je podelio impresije o tamošnjem odnosu srpskih seljana prema američkim pilotima.

- Avioni su brujali oko Gornjeg Milanovca, Čačka i drugih obližnjih područja pod nemačkom okupacijom, sve je izgledalo u redu. Ispustio sam uzdah olakšanja i okrenuo se da gledam. Ljudi su naprezali oči prema gore, neverica na licima, a zatim su klicali i mahali. Tapšali su se po leđima tako puni emocija! Ovde je bio najveći šou na svetu! Naše američko vazduhoplovstvo im je taj šou pričinilo - prisetio se Lalić i nastavio:

- Najzad je bilo gotovo. Odletelo je 12 aviona. Preznojili su se zbog nas. Oko 300 seljaka je pojurilo na polje da se uz "doviđenja" pozdrave sa američkim pilotima. Cveće je bilo razbacano po celom aerodromu. Avijatičari su bacali odeću, jakne, cipele, itd. Ljudi su plakali. Iskreno, daleko najveći dan u mom životu!"

Nik Lalić je kasnije posvedočio da je Amerika imala za cilj da u misiji spasi život generalu Dragoljubu Mihailoviću, ali je on to odbio. Na rastanku, vođa Jugoslovoneske vojske u otadžbini razmenio je oružje sa Nikom Lalićem o čemu svedoči i njegova unuka, Stefani Lalić Adams koja je 2019. godine posetila Pranjane, na 75. godišnjicu čuvene misije.

- Imao sam duboku tugu u srcu. Jedva sam mogao da govorim. U stvari, suze su mi se kotrljale niz obraze. Verujte mi, bila je to tužna situacija. Zahvalio sam raži što je vratio u Ameriku naše i savezničke avijatičare. Šta bih drugo mogao da kažem nego "Hvala za sve" - pričao je Lalić.

Kapetan Nik Lalić je sa piste u Boljaniću 27. decembra 1944. godine napustio Kraljevinu Jugoslaviju. Misija "Halijard", odnosno "Vazdušni most“ je tog dana i okončana. U okviru koje su evakusaina 343 američka i osam britanskih avijatičara, 17 ruskih i devet francuskih vojnika. Pored toga u Italiju su prebačena 24 Italijana, 11 Jugoslovena, dva Poljaka i tri američka civila. Ukupno 417 osoba.

Kapetan Lalić je u ovom periodu i komandovao operacijom „Halijard”, tako da su njegove zasluge u misiji spasavanja i prebacivanja avijatičara nesumnjive. Evakuacije su organizovane i pre dolaska Lalić u Srbiju, kao i posle njegovog odlaska u Italiju, tako da je JVuO zaslužna za prebacivanje ukupno 382 saveznička avijatičara, kao i još 130 koje su prihvatili ali nisu uspeli da ih samostalno prebace na teritoriju koju su kontrolisale američke i britanske snage. Ako se ovom broju dodaju i osobe koje su evakuisane, a nisu bili avijatičari, dolazi se do zaključka da su snage JVuO evakuisale sasvim sigurno preko 500 ljudi.

Nik Lalić bio je svestan svog srpskog porekla i ponosan na korene iz Srpske Krajine. Oženio se Srpkinjom iz Amerike Mirom Vukčević i sa njom imao ćerku Stefani. Kada nije uspeo da se vrati u košarku ponovo se okrenuo obaveštajnom radi i kao član CIA stigao je u Grčku, u kojoj je boravio od 1952. do 1957. godine.

U Grčkoj je posetio Hilandar, manastir koji su u srednjem veku podigli sin i otac Rastko Nemanjić i Stefan Nemanja, kasnije Sveti Sava i Sveti Simeon. Po završetku misije u Grčkoj Nik Lalić se nastanio u Baltimoru sa porodicom, gde je radio u saveznom Ministarstvu trgovine.

Pre smrti, uspeo je još jednom da dođe u Srbiju. Bilo je to 1995. godine, kada je posetio Pranjane, selo za kojeg su ga vezale ratne uspomene. Teško mu je palo bombardovanje Srbije i Crne Gore 1999. godine. Preminuo je 21. novembra 2001. godine u Baltimoru.

Podatke o Niku Laliću i njegovom životu prvi je u Srbiji objavio istoričar Miloš Timotijević u svom delu "Misija Halijard".

Kurir sport