ŠTA SE DESILO KOBNOG 15. JUNA 1862. GODINE: Zbog ubistva dečaka došlo je do prekretnice u istoriji

Na današnji dan (15. jun) 1862. godine, došlo je do incidenta na Čukur česmi između srpskih dečaka i turskih vojnika oko toga ko će prvi da zahvati vodu

„Savo, ajd` trk donesi vode sa Čukur česme!“

Bio je to koban trenutak za dečaka Savu Petkovića, zatim za Simu Nešića, Ivka Prokića i mnogih srpskih vojnika, a kasnije i velika briga visokih diplomatskih krugova vodećih evropskih država. To sparno junsko popodne na izvor je dovelo malog Savu šegrta, turske nizame (vojnike) i mnoge druge da utole žeđ. Jedan turski vojnik ote Savi testiju iz ruku i on poče da se brani, što je veoma naljutilo Turčina pa ga on ubi bajonetom, po jednoj verziji, po drugoj ga udari testijom u glavu i Sava pade okrvavljen pored česme. Ubrzo nailazi srpski policajac, ubija turskog nizama ili, po drugačijoj verziji, nailazi srpska patrola i zarobljava tri turska nizama. Potom je naišla i turska patrola te je došlo do oštrog verbalnog obračuna. Da bi razrešio ceo događaj, stigao je terdžoman (tumač turskog jezika) beogradske policije Sima Nešić u pratnji žandara, ali iz mazgale turske straže poče pucnjava i Sima Nešić biva ubijen.

To je bio povod za veliku tuču između Srba i Turaka, gde su Srbi opkolili Turke. Međutim, zapovednik srpske straže Ivko Prokić je oslobodio Turke i, da bi izbegao veće posledice, lično je ispratio turskog oficira do kapije tvrđave i tu se prijateljski s njim pozdravio, ali sledećeg trenutka Ivka je pogodio metak kao i njegove pratioce. Vest o događaju prostrujala je Beogradom, na sve strane čuli su se pucnji i borba na ulicama je počela da se rasplamsava. Jedan događaj podstakao je niz novih i odlučujućih. Tada su Srbi zauzeli Varoš kapiju i Sava kapiju, a vest je stigla i do ostalih gradova u Srbiji.

Knez Mihailo je, iz Šapca gde se tih dana nalazio, poslao ultimatum Turcima da do osam časova uveče napuste varoš. Sledeći dan 16. jun protekao je u miru, već naredni 17. bio je sudbonosan za Beograd, počelo je bombardovanje Beograda iz 56 tvrđavskih topova. Poginulo je oko 50 građana i vojnika, izgorelo 20, a uništeno oko 357 kuća. Srpsko stanovništvo je podiglo barikade za odbranu. U toku jula iste 1862. godine, u Kanlidži pored Carigrada započeti su pregovori o nezavisnosti Srbije, na kojima su učestvovali Francuska, Engleska, Rusija i Austrija. Tada je doneta odluka da se tursko stanovništvo iseli iz Srbije. U narednih godinu dana iseljeno je više od osam hiljada Turaka.

Ispisivala se nova stranica srpske istorije. Nakon dugih diplomatskih pregovora i borbe, Turci su pristali da predaju gradove na „čuvanje knezu Mihailu“, prvo Beograd pa Fetislam (Kladovo), Smederevo i Šabac, a zatim i mnoge druge. Godine 1867. knez Mihailo je dobio ključeve Beogradske tvrđave, a svečanost je održana 6. aprila na Kalemegdanu. Dugo se nakon ovog velikog istorijskog događaja pričalo i prepričavalo šta se zapravo na Čukur česmi dogodilo juna 1862. godine. Da li je stvarno ubijen dečak Savo Petković ili samo ranjen? Da li je sukob kod Čukur česme zaista bio povod bombardovanju Beograda i njegovom kasnije oslobođenju? Da li je povod za sukob bilo ubistvo terdžomana Sime Nešića, koji je naredio da se ranjenom dečaku previju rane i odvede kući kao i ubistvo nekoliko žandara? i čuveno pitanje stranih konzula: Ko je pravi izazivač na Čukur česmi – Srbi ili Turci?
Konzuli stranih sila, osim austrijskog, složili su se da Srbi nisu dali povoda za bombardovanje.

Da bi ceo događaj bio rasvetljen, Karlo Perolo, čuveni gostioničar kod „Hajduk Veljka“ , prijavio se kao svedok i očevidac događaja kod Čukur česme. Pored njega, i Nikola Hristić, ministar unutrašnjih dela, očevidac i islednik događaja kod Čukur česme i bombardovanja Beograda, kao i mnogi drugi ali nedovoljno poznati i provereni svedoci. Pored sličnosti iskaza, postoje i brojna odstupanja što je dovelo do kasnije mistifikacije događaja. Bilo kako bilo, događaj kod Čukur česme vezuje se za jedan od najvažnijih događaja u istoriji Beograda. Kasnije varijacije pisaca o ovom događaju stvorile su brojne romantizovane legende o pogibiji srpskog dečaka Save i njegovih savremenika.

Jedan od ondašnjih Beograđana zaslužan za obeležavanje mesta kako bi se sačuvao od zaborava događaj na Čukur česmi bio je poznati duvandžija Vanđel Toma . Testamentom je zaveštao određenu sumu novca za podizanje spomenika. Projekat za skulpturu od bronze na mermernom postamentu uradio je Simeon Roksandić, jedan od najpoznatijih skulptora realističkog pravca u srpskoj umetnosti. Na spomeniku su uklesane ove reči:

„U SPOMEN DOGAĐAJA OD 26 MAJA 1862 GODINE NA ČUKUR ČESMI PODIŽE OVAJ SPOMENIK ZADUŽBINA VANĐELA TOME 1931 GOD.“

Svi izvori navode 15. jun (3. jun po starom kalendaru), a ne 26. maj. Nije poznato ko je i zašto odstupio od utvrđenog datuma. Prvi konkurs za spomenik raspisan je 1912. godine. O rezultatima tog konkursa malo se zna, verovatno zbog izbijanja Prvog svetskog rata, koji je onemogućio podizanje spomenika.

(Wikipedia)