Na Studentskom trgu nalazila se Uprava grada Beograda s grupnim ćelijama u podrumu, od kojih su najpoznatije Glavnjača i Ćorka

Ono što je danas u Beogradu Centralni zatvor, popularno nazvan „ce-ze“, nekada je, i to dosta dugo, gotovo čitav vek, bila Glavnjača. Nalazila se na mestu gde je danas na Studentskom trgu zgrada Prirodno-matematičkog fakulteta, a njen zvanični naziv bio je Uprava grada Beograda. Nema pouzdanih podataka kad je sazidana, ali se njena izgradnja smešta u 1863. ili 1864. U zgradi Uprave bila su smeštena dva odeljenja prestoničke policije - administrativno i krivično, a ovom drugom pripadao je zatvor za policijske pritvorenike i kažnjenike, kao i za sudske pritvorenike.

Beogradski advokat Ivan Janković u članku „Utamničenja kroz istoriju Srbije“ piše da su se u podrumu Uprave nalazile grupne ćelije. Najpoznatije su bile Glavnjača i Ćorka. Glavnjača je tako nazvana jer je bila najveća, glavna ćelija. U nju je moglo da stane 80 do 100 pritvorenika. Prema opisu iz 1911. Glavnjača je izgledala ovako: „Jedan nizak prostor, čija je tavanica svedena na luk tako da se, sasvim kao kod peći, sastaje sa zadnjim zidom, praveći veliki ugao. Možda šest metara dugačka i četiri široka. Od polovine pa do stražnjeg zida podiže se jedan banak pokriven, od silna ležanja već sasvim uglačanim daskama: jedna velika tezga; to im je svima zajednička postelja. U uglu jedan smrdljiv čabar.“ Svetlost i vazduh u ovu prostoriju dolazili su kroz rupe ispod tavanice, zagrađene rešetkama i žičanom mrežom.

pmf1.jpg
Printscreen Google Maps 

Ćorka je bila nalik furuni koju seljaci prave u svojim dvorištima od blata i cigala za pečenje hleba i prasića. Ova ćelija u Upravi grada nije bila ni mnogo veća od takve furune i nije imala nikakve rupe za ventilaciju i svetlost, pa je zato i nazvana Ćorka, jer je bila ćorava. Ministar pravde je 1924. pri poseti Upravi grada zaključio da tu „pritvoreni žive u jednoj grobnici bez ikakvog prozora“ i zabranio njeno dalje korišćenje.

Vremenom se ime Glavnjača uobičajilo za celu zgradu. Dinastije i vlade su se smenjivale u Srbiji, a uslovi u Glavnjači ostajali su isti. U jednoj od debata vođenih 1928. u Narodnoj skupštini čulo se i ovo o sudbini maloletnika u zajedničkoj ćeliji: „Najgori beogradski ološ bez hrane i svačega, ološ jedva čeka da padne noć, svuče decu od 12 do 13 godina i siluje ih! (...) Deca vrište, deru se, a redar koji pazi na sobu čuva stražu, bije decu što se deru!“

Ministar policije je tada potvrdio da se pritvorenici drže u „nezdravim i nehigijenskim prostorijama“ u podrumu, kao i da u njima ima mesta za 60-70 pritvorenika, ali da ih svakog dana bude oko 350, a kad su racije, bude ih i 400-500.

Tokom Drugog svetskog rata u Glavnjači su isleđivani komunisti. Torture su počinjale s prvim saslušanjem. Udarcima u glavu i telo zatvorenik je bacan od jednog do drugog islednika. Ovaj način torture u policijskom žargonu je nazvan „dobacivanje da se seti“. Kad ovo nije davalo rezultate, zatvorenik je odvođen u „klanicu“, sobu u kojoj su se nalazile razne sprave za mučenje. Posle oslobođenja u Glavnjači je Ozna isleđivala ratne zločine. Srušena je 1953.

(Kurir.rs/Momčilo Petrović)

POGLEDAJTE BONUS VIDEO:

(KURIR TV) UHVAĆEN NA DELU: Pogledajte krađu usred poznatog beogradskog kluba