ČIČIN ŠTAB 501: Dražini omladinci koji su postali slavni u svetu

Dražin poručnik Milisav Šurbatović u Americi postaje šef inženjerske ekipe projekta „Apolo 11“

U početku, i u KPJ je bilo velikih intelektualaca, poput dr Sime Markovića, da bi kasnije čelna mesta zauzimale osobe poput bravarskog pomoćnika Josipa Broza.

„Imao je neku intelektualističku crtu, nije imao ponašanje pravog partijca i to je ljude plašilo“, pisao je, primera radi, Broz agentima Kominterne o svom drugu Kamilu Horvatinu, kome je to ujedno bila smrtna presuda.

Kada je u jesen 1943. godine, posle kapitulacije Italije, došlo do velikog priliva intelektualaca u partizanski pokret – oni se tome nisu obradovali, naprotiv.

„Za razliku od ostalih boraca, seljaka i radnika, lekari su, opšte uzevši, kao intelektualci i već formirani ljudi teže pristupačni prevaspitavanju u duhu narodnooslobodilačke borbe“, pisao je šef saniteta Vrhovnog štaba, dr Gojko Nikoliš, tim povodom u vezi lekara.

Zato je tražio „najvišu budnost“ prema tim lekarima, dok je „glavno uporište“ medicinske službe i dalje bilo „bolničarsko osoblje koje je u toku ove dvogodišnje borbe višestruko dokazalo svoju odanost ciljevima NO borbe“.
U to doba, 30. novembra 1943. godine, 4. crnogorska brigada je ovako izveštavala o razlozima streljanja jednog dezertera iz 6. crnogorske brigade:

„Mi smo sudili ovom beguncu 6. brigade zato što je bio vrlo opasan tip (intelektualac) koji je išao kod četnika…“
Masovnim likvidacijama, naročito posle "oslobođenja“, srpski narod je teško osakaćen, što se najbolje uočava po kasnijim uspesima Dražinih ljudi koji su preživeli to „vreme smrti“.

Tako, Dražin poručnik Milisav Šurbatović u Americi postaje šef inženjerske ekipe projekta „Apolo 11“. U projekt je, inače, bilo uključeno još pet srpskih emigranata.

Milorad Drašković iz Beograda, šef Štaba 501 Jugoslovenske ravnogorske omladine, postao je profesor na Stanfordu i direktor Arhiva Huverovog instituta.

Još jedan omladinac iz Štaba 501, Dimitrije Đorđević iz Beograda, bio je redovni profesor Kalifornijskog univerziteta i gostujući profesor na mnogim univerzitetima, uključujući i Kembridž. Bio je član Američkog istorijskog društva i niza drugih naučnih ustanova. Kao i Drašković, autor je više naučnih radova, a njegov opis Mauthauzena – u koji je dopao kao Dražin četnik – spada u najbolje opise ovog konc logora.

Ono što su Drašković i Đorđević bili u Americi, u Francuskoj je bio Branislav Stranjaković, rođeni Užičanin, Dražin beogradski ilegalac. Stranjaković je doktorirao u Ženevi, na temi „Lenjin i Treća internacionala“. Kao svetski ekspert za komunizam, posle smrti Borisa Suvarina uređivao je časopis „Istok-Zapad“, u Parizu. Objavio je više knjiga, a zajedno sa Miloradom Draškovićem i „Biografski rečnik Kominterne“.

Aleksandar Đokić „Ćosa“ iz Sibnice pod Kosmajem, beogradski student, omladinac Štaba 501, završio je dva fakulteta u Ženevi, postao doktor nauka i poznati naučnik u Švajcarskoj.

Pukovnik Živan Knežević iz Beograda, šef Vojnog kabineta u vladi Slobodana Jovanovića, postao je američki oficir i, uz Dražu, jedini Srbin nosilac najvećeg američkog odlikovanja namenjenog strancima – Legije zaslužnih.
Šef beogradskih ilegalaca, potpukovnik Žarko Todorović „Valter“ iz Beograda, posle izlaska iz Mauthauzena 1945. godine postaće pukovnik Legije stranaca, a po završetku vojne karijere visoki činovnik francuske vlade.

Potpukovnik Borislav Todorović iz Beograda, oficir Dražine Vrhovne komande za vezu sa stranim vojnim misijama, posle rata postaje dekan Fakulteta za finansijske nauke u Njujorku i najbolji broker za osiguranje u istoriji Amerike. Posle Todorovićeve smrti, 1984. godine, nagrada za najboljeg američkog brokera osiguranja ponela je njegovo ime („Boris Todorović“).

Još jedan četnički oficir postao je američki univerzitetski profesor: kapetan Petar Bubreško, ratni komandant Trebinjskog sreza, šef propagande Trebinjskog korpusa i urednik lista „Glas Kosova“. Bubreško je diplomirao francusku književnost na Sorboni, pre rata je bio profesor francuskog jezika u Trebinjskoj gimnaziji, a posle rata na Teksaškom univerzitetu. Poznavao je Jovana Dučića, a 1951. godine, uz pomoć bivšeg ministra Jovana Đonovića, upravo on objavljuje tri do tada nepoznata dela velikog pesnika: „Staza pored puta“, „Moji saputnici“ i „Jutra sa Leutara“.

Potporučnik iz Škole rezervnih oficira u selu Sikole u Timočkoj krajini, Anta Dunjić „Kukurek“ iz Zaječara, doktorirao je medicinu i postao vanredni profesor Medicinskog fakulteta, kao i šef Laboratorije univerzitetske bolnice, u Luvenu, Belgija. Bio je hirurg na glasu i van granica ove zemlje. Preminuo je prerano, 1976. godine, a na njegovom grobu u selu Sint-Žoris-Vert kod Luvena, ispod imena piše: „Bivši Mihailovićevac 1941-1945“.

Školu rezervnih oficira završio je i Antin brat Žika, koji je poginuo u borbi protiv komunista septembra 1944. godine kod Zaječara. Majku Silviju ubijaju komunisti, posle ulaska u Zaječar, a njeno ime našlo se kao prvo na plakatu sa spiskom streljanih, uz sledeće obrazloženje: „Zato što je na pogrebu svog poginulog sina, držeći mu govor, istakla da je ponosna što joj je sin poginuo u borbi protivu partizana, što znači da je ona svesni i namerni neprijatelj narodni“.

Otac Đorđe Dunjić, pukovnik, predratni profesor Vojne akademije, bio je komandant zarobljeničkog logora u Osnabriku.

Niz onih koji su nekako izmakli dželatima, iako nisu emigrirali, počinjemo sa kapetanom dr Nemanjom Vurdeljom iz saniteta Dražine Vrhovne komande. On je postao utemeljivač neurologije i psihijatrije u Vojvodini. Bio je osnivač Katedre za neurologiju, psihijatriju i medicinsku psihologiju na Univerzitetu u Novom Sadu. Preminuo je 2004, u 97-moj godini života.

Poslednju veliku ustašku raciju u Dubrovniku, proleća 1944, a potom i komunističke čistke, preživeo je Šime Spaventi, dubrovački ilegalac i jedno vreme četnik Dubrovačke brigade. Posle rata postaje čuveni onkolog i akademik Jugoslovenske akademije znanosti i umjetnosti u Zagrebu. Ustašku raciju nije preživeo Spaventijev rođeni brat, tada student medicine, takođe ilegalac i četnik Dubrovačke brigade (ubijen je u Jasenovcu). Bili su Srbi katolici, kao i većina četnika Dubrovačke brigade.

Rat su preživela i dva čuvena Dražina ilegalca iz Slovenije: Leon Štukelj, najuspešniji sportista u istoriji Slovenije, i Aleksandar Bajt, koji će postati najpoznatiji slovenački ekonomista.

Posleratnom pogromu izbegao je i student Aleksandar Aca Nikolić, omladinac Štaba 501. On će postati jedan od glavnih tvoraca jugoslovenskog košarkaškog čuda i jedan od najuspešnijih reprezentativnih trenera. Pod njegovim vođstvom osvojene su prve medalje na evropskim i svetskim prvenstvima, 1960-tih godina.

Još jedna košarkaška legenda, tada student veterine, Bora Stanković, bio je beogradski ravnogorski ilegalac. Prema neproverenim informacijama, njegovog oca su ubili komunisti.Ilegalac je bio i jedan od najčuvenijih posleratnih fudbalera – Rajko Mitić. Preciznije rečeno, Mitić je bio komandant brigade beogradskih ravnogorskih ilegalaca. Spasao se zahvaljujući fudbalu, a svojim preživelim saborcima delio je i na stotine besplatnih ulaznica za utakmice „Crvene zvezde“.Jedan od najpopularnijih posleratnih glumaca, Mija Aleksić, proleće i leto 1944. godine proveo je na Gledićkim planinama, na kursevima za ravnogorsku omladinu.

Pešadijski poručnik Zoran Zorčić iz Niša, zarobljen od Nemaca kao Dražin oficir i odveden u logor Oflag 13 B, posle rata se vratio u Jugoslaviju i postao poznati filmski producent.

Jedna od najpopularnijih glumica 1960-tih godina, Branka Mitić, tokom rata je bila član Ženske ravnogorske organizacije saniteta (ŽROS) Deligradskog korpusa. Predsednica ŽROS-a i Jugoslovenske ravnogorske omladine Deligradskog korpusa, Danica Ivković, ćerka dr Ivkovića iz Aleksinca, streljana je od komunista 26. novembra 1944. na Bubnju kod Niša.

Glumac Ljubiša Bačić bio je u propagandnoj sekciji Čegarskog korpusa, koja je organizovala skečeve i priredbe. U toj sekciji nalazio se i potonji čuveni glumac Mića Tatić, kao i još jedan Nišlija, ništa manje čuveni glumac, Živojin Žika Milenković. Žikin otac Aleksandar, radnik Niške železničke radionice, bio je pripadnik Dražine železničke organizacije.Rođeni brat Dragutina-Gute Dobričanina, glumca iz Prokuplja, bio je četnički vojvoda Miloš Dobričanin. Miloš je bio učitelj, a uz rad je diplomirao filozofiju. Posle Aprilskog rata organizovao je četnike na Jastrepcu. Tokom leta napušta Pećanca, da bi sa majorom Keserovićem učestvovao u napadu na Nemce u Kruševcu. Ubili su ga komunisti novembra 1942. godine u selu Vrbovac kod Sokobanje.

Milošev sin Dragan se u jesen 1944. sa ljotićevcima povukao u Sloveniju, gde je zarobljen i ubijen od komunista. Dragutin je bio jedan od glumaca koji se nisu dokazivali u partizanskim filmovima.

Novak Novak (Novaković), čiji je otac, sveštenik Ješa Novaković, posle rata streljan u Kruševcu, i koji je takođe prezirao komuniste, dao je Dragutinu Dobričaninu ulogu Vase S. Tajčića u kultnoj seriji „Pozorište u kući“. Kroz taj lik je, koliko je to bilo moguće u ono doba, prikazana građanska klasa, koju su uništili komunisti.