Crvena armija i NOV Jugoslavije 22. oktobra 1944. godine oterali su Nemce iz prestonice

Zašto se ratovalo

Tokom leta 1944. otvoren je front u Normandiji, a Crvena armija je u avgustu prošla kroz Rumuniju i Bugarsku, primoravajući ih da napuste savez sa Nemačkom i pređu na stranu saveznica. Tito je o oslobađanju Srbije i Beograda razgovarao prvo s Čerčilom u Italiji, a potom i sa Staljinom u Moskvi, gde je usaglasio ulazak i dejstva Crvene armije kroz severoistočne delove Jugoslavije. Dogovoreno je da dve vojske u svemu sarađuju, ali da iz političkih razloga u Beograd prvo uđu partizani.

Uoči bitke

Beogradska operacija počela je 11. oktobra 1944. U početku, Rusi su očekivali slab otpor Nemaca, pa su, iako je bilo dogovoreno drugačije, rešili da samo njihove jedinice zauzmu grad kako bi se Crvena armija u istoriju upisala kao oslobodilac Beograda. Docnije su međusobne akcije usklađene.

Do 14. oktobra jedinice NOVJ osvojile su dobro utvrđeni Obrenovac i produžile ka Beogradu, do Žarkova i Čukarice. Na desnom krilu partizani i Rusi oslobodili su Topolu i Mladenovac, a u noći između 13. i 14 oktobra zauzeli su Avalu, poslednje uporište spoljne odbrane Beograda, i izašli na Banjički vis. Iste noći, posle osmočasovne borbe kod Boleča onemogućeno je nemačkim snagama iz Požarevca da se uključe u odbranu Beograda.

Kako je tekla borba

Snage NOVJ i Crvene armije napale su Beograd po podne 14. oktobra. Napad je išao u četiri kolone: (1) pravcem Bulevar kralja Aleksandra - 27. marta (Kraljice Marije) - Cara Dušana; (2) Banjica - Dedinje - Bulevar oslobođenja (Šumadijska) - Krunska - Dečanska - Kalemegdan; (3) Topčider - Vojna bolnica - Kralja Milana - Knez Mihailova - Kalemegdan; (4) Banovo brdo - desna obala Save - Železnička stanica - Savsko pristanište.

Borbe su vođene za svaku zgradu, a brzinu kojom se napredovalo najbolje ilustruju ovi podaci: do večeri 16. oktobra oslobodioci su stigli do ugla ulica Kralja Milana i Kneza Miloša; 17. oktobra zauzeta je Igumanova palata na Terazijama, a sutradan 18. oktobra i Narodno pozorište.

Poslednja etapa operacije počinje 18. oktobra uništavanjem nekoliko hiljada nemačkih vojnika na području oko Avale i Vrčina.

U noći između 19. i 20. oktobra preostale nemačke jedinice, sabijene na Kalemegdan i usko područje oko Savskog mosta, počele su povlačenje preko Save. Partizani i Rusi prešli su na zemunsku stranu i onemogućili kontranapad. Poslednji Nemci su se 22. oktobra ujutru povukli prema Rumi.

Šta je bilo posle

Beogradskom operacijom okončana je 1.287 dana duga nemačka okupacija glavnog grada Kraljevine Jugoslavije. Beograd je po oslobođenju postao vojni, politički i administrativni centar i sedište vlade nove Demokratske Federativne Jugoslavije.

Posledice

Posle oslobođenja Beograda, Rusi su prešli Dunav kod Batine i Apatina i ušli u Mađarsku. Pošto su im na Balkanu ostale odsečene kompletna Armijska grupa E i glavnina Druge oklopne armije - oko pola miliona vojnika ukupno, Nemci su pred Ruse morali da dovlače jedinice iz Italije, sa zapadnog fronta i sa Visle. Ovo je olakšalo savezničke operacije na drugim frontovima, što je ubrzalo završetak rata.

PUCNJI SA POZORNICE

U jednom dokumentu stoji: „Narodno pozorište je prelazilo iz ruku u ruke tri puta... Sovjetska pješadija u talasima preko parka i ulicama, jurila je da zgradu osvoji. Kada se primakla zgradi na pola puta, oko 40 do 70 metara, bila je pokošena gustim i preciznim nemačkim rafalima iz samog Pozorišta, bančine zgrade kod Kneževog spomenika (današnji Narodni muzej) i zgrade ‚Riunione‘.“ Borbe oko zgrade i u samoj zgradi, trajale su dva dana. Neko vreme, partizani su držali pozornicu, a Nemci gledalište i odatle pucali jedni na druge!