Postavljanje mnogih spomenika pratile su kontroverze, ali vremenom su prihvaćeni kao simboli gradova u kojima su izgrađeni

Kapa kneza Mihaila

Kad je podignut spomenik ubijenom vladaru, najveći skandal izazvalo je to što je on predstavljen kao gologlav

Knez Mihailo Obrenović, vladar koji je konačno oslobodio Srbiju od Turaka, ubijen je u Košutnjaku 29. maja 1868. godine. Samo nekoliko dana kasnije, 2. juna, osnovan je Glavni odbor za sakupljanje priloga za spomenik blažene pameti knezu Mihailu M. Obrenoviću III.

Članovi ovog odbora planirali su da sagrade spomen-kapelu na mestu kneževe pogibije i podignu mu spomenik na trgu preko puta Narodnog pozorišta, koje je podignuto baš Mihailovom zaslugom.

Međunarodni konkurs

Vremenom se odustalo od kapele, pa je u Košutnjaku otkriveno samo neupadljivo spomen-obeležje, a za rešenje spomenika u gradu raspisan je međunarodni konkurs. Posle burnih umetničkih rasprava i polemika, posao je 1873. godine poveren italijanskom vajaru Enriku Paciju, koji je u to vreme uživao priličan ugled u Evropi.

Za spomenik, stav konja i položaj kneževe figure, Paci je uzor našao u dva spomenika konjanicima u Firenci - Kozimu i Ferdinandu Medičiju. Kip je postavio na reljefno bronzano postolje, a cela kompozicija smeštena je na drugom, nosećem postamentu, koji je obložen mermernim pločama, s ukrasima u bronzi i bronzanim pločama s imenima gradova koje je knez Mihailo oslobodio od Turaka.

Reljefne scene na bronzanom postolju izrađene su po crtežima arhitekte Konstantina Jovanovića i prikazuju Miloša Obrenovića u Takovu, Narodnu deputaciju pred knezom, Srpskog guslara i Srbe koji polažu zakletvu na grobu kneza Mihaila.

U literaturi se može naći podatak da je spomenik postavljen tako da je Mihailo licem okrenut i da rukom pokazuje ka staroj Srbiji, odnosno Prizrenu. Možda je namera odbora za postavljanje spomenika bila takva, ali jednostavna provera na Guglu danas pokazuje da je knez okrenut ka Nišu, odnosno da mu je pogled usmeren istočnije od Kosova...

Spomenik Mihailu Obrenoviću na trgu otkriven je na Svetog Nikolu 1882. godine, na slavu dinastije Obrenović.

Svečanosti je prisustvovala sveukupna beogradska elita, a iz Italije je došao i autor Enriko Paci, koji je tog dana od kralja Milana Obrenovića primio Orden viteza takovskog reda drugog stepena.

Međutim, kad je svileni pokrivač skinut sa skulpture, mnogi Beograđani bili su neprijatno iznenađeni - knez Mihailo bio je gologlav!

U ono doba, naime, svako je nosio šešir, fes, cilindar ili nešto drugo, zavisno od položaja u društvu i doba dana, ali izlazak na ulicu bez kape smatran je nekulturnim i neumesnim. A knez je bio ovekovečen baš tako!

„Samoubistvo“ autora

To je bila činjenica. Neko je na nju dodao da je posredi vajareva greška, drugi da se vajar gorko kaje i stidi... Već do večeri ceo Beograd pričao je da je Enriko Paci, zato što je izvajao gologlavog kneza, počinio samoubistvo!

Danima su se abronoše, ali i novine bavile time, iako se Paci s ordenom i isplaćenim honorarom vratio u rodnu Italiju. Ne znajući da su ga Beograđani “sahranili”, srpsku prestonicu i Srbe sačuvao je u veoma lepoj uspomeni. Umro je u osamdesetoj godini, 1899. u Firenci.

Prilikom kopanja temelja za postament spomenika, otkriveno je rimsko groblje i u njemu su pronađeni ostaci žitelja Singidunuma, sahranjenih uspravno, u grobnicama nalik na bunare. A nakon oslobođenja Beograda oktobra 1944. godine, na Trgu republike je sahranjena grupa vojnika sovjetske Crvene armije, izginulih tu u žestokom borbama za osvajanje Narodnog pozorišta. Po završetku rata oni su ekshumirani i prebačeni na Groblje oslobodilaca Beograda.

Dinamitom na kosti ratnika

Spomenik posvećen pobedi u bici na Zebrnjaku kod Kumanova završen je 1937, a Bugari su ga uništili već 1942, pokušavajući da obrišu sve tragove postojanja Srba u Makedoniji

Posle rata ostaci spomenika su konzervirani, ali nikakvog ozbiljnog nadzora nije bilo. Prema tvrdnjama Srba iz Makedonije, studenti Medicinskog fakulteta u Skoplju vežbali su na kostima iz Zebrnjaka. Pobedom u bici na Zebrnjaku kod Kumanova oktobra 1912. godine, u Prvom balkanskom ratu, srpska vojska otpočela je konačno oslobođenje Makedonije i Kosova od viševekovnog turskog ropstva.

Najviši spomenik

Uoči desetogodišnjice bitke grupa srpskih starih ratnika ratnih formirala je odbor za podizanje spomenika na Zebrnjaku, ali je do ostvarenja njihove zamisli trebalo da prođe još 15 godina. Postavljen i osvećen tek na 25. godišnjicu srpske pobede, 31. oktobra 1937. godine, imao je oblik kule-obeliska visine 48,5 metara i bio najviši spomenik na celom Balkanskom poluostrvu.

U prizemlju zdanja koje je projektovao arhitekta Momir Korunović, i sam učesnik u bici, bila je kosturnica. Nad njom je bio muzej. Iznad podnožja spomenika, na 18. metru od zemlje, nalazila se memorijalna kapela. Do nje se stizalo otvorenom spiralnom rampom, duž koje su bili postavljeni autentični topovi korišćeni u Kumanovskoj bici. Pet spratova iznad kapele povezivale su drvene stepenice, a na samom vrhu kule nalazile su se jake petrolejske svetiljke - simbolična kandila za duše mrtvih, čija se svetlost noću videla izdaleka. Na vrhu čitave građevine nalazio se krst, dok je njen najviši sprat bio ukrašen grbom Kraljevine Srbije.

Na dan osvećenja spomenika u kosturnicu su položeni posmrtni ostaci oko četiri stotine stradalih pripadnika srpske vojske, koji su do tada bili čuvani u obližnjem srednjovekovnom manastiru Svetog Ðorđa, zadužbini srpskog kralja Stefana Uroša II Milutina, u Starom Nagoričinu. Kosti identifikovanih boraca bile su crnim sandučićima, a nepoznatih u belim vrećema. Meštani sela Mlado Nagoričane iznosili su ih iz crkve i polagali ih na topovski lafet, a rodbina poginulih ih je uz naricanje pokrivala cvećem. Kad su sve kosti bile iznete, topovski lafeti pokriveni su srpskom trobojkom, a zatim su ih upregnuti konji povukli ka Zebrnjaku.

Ipak, poginuli ratnici nisu našli mir. Samo tri i po godine kasnije Jugoslavija je okupirana, a Kumanovo je zapalo Bugarskoj.Na dan Ćirila i Metodija, 24. maja 1942. godine, okupator je minirao spomen-kosturnicu na Zebrnjaku.

Morbidne vežbe

“Svuda unaokolo razbacan kamen i armatura, topovi su bili oslobođeni lanaca i gurnuti u provaliju. Iza sebe su ostavili trag smrvljenog kamena i rastinja... Na stotinak metara od spomenika mogli su se primetiti delovi srpske krune dvoglavog orla kako nepomično leže u bazaltnom kamenu. Desetak metara istočno od spomenika pao je masivan mermerni krst s vrha...”

Posle rata ostaci spomenika su konzervirani, ali nikakvog ozbiljnog nadzora nije bilo. Prema tvrdnjama Srba iz Makedonije, studenti Medicinskog fakulteta u Skoplju vežbali su na kostima iz Zebrnjaka.

Zalaganjem Vlade Srbije, a uz podršku makedonskih vlasti, spomenik je delimično obnovljen uoči stogodišnjice bitke, 28. oktobra 2012. godine, a radovi se nastavljaju.

VEŽBE NA KOSTIMA

Posle rata ostaci spomenika su konzervirani, ali nikakvog ozbiljnog nadzora nije bilo. Prema tvrdnjama Srba iz Makedonije, studenti Medicinskog fakulteta u Skoplju vežbali su na kostima iz Zebrnjaka


Rušenja na Gazimestanu

Na mestu odvijanja Kosovske bitke bila su čak četiri spomenika i svi su potpuno ili delimično uništeni


Sudar srpske i turske vojske koje su predvodili knez Lazar i sultan Murat odigrao se 1389. godine na Gazimestanu, a prvi spomenik izginulima podigao je 1404. godine Lazarev sin despot Stefan Lazarević. On je na mestu pogibije svog oca postavio mermerni stub i u njega uklesao svoju pesmu kao “Nadgrobno ridanje nad knezom Lazarom”. Samo pedesetak godina kasnije Turci su ovaj stub srušili, a od cele pesme sačuvan je prepis uvodnih stihova, koji se danas čuva u biblioteci Patrijaršije.Drveno sećanje

“Čoveče koji srpskom zemljom stupaš,
bilo da si došljak ili ovdašnji,
ma ko da si i ma šta da si,
kada dođeš na polje ovo,
koje se zove Kosovo,
po svemu ćeš ugledati puno kostiju mrtvih...”

Ne zna se pouzdano kad su Srbi na Gazimestanu opet podigli spomenik, ovog puta od drveta. Najverovatnije je to bilo krajem 17. veka, ali on nije potrajao dugo - tek dve ili tri decenije, pa su Turci i njega srušili.

Treće obeležje na mestu pogibije srpske vojske postavljeno je tek 1924. godine. Izgradnju spomenika u visini sedam do osam metara platili su dobrovoljnim prilozima građani i vojnici garnizona Prištine, a na bronzanoj ploči pisalo je “Junacima palim za krst časni, slobodu i pravo svoga naroda 1389-1912”. Regruti Vojske Kraljevine Jugoslavije iz prištinskog garnizona sve do početka Drugog svetskog rata pred ovim spomenikom polagali su zakletvu, a po odsluženju vojnog roka odnosili su svojim kućama busenje gazimestanske zemlje sa crvenim kosovskim božurima. Posle propasti Jugoslavije u aprilskom ratu 1941. godine Albanci su ovaj spomenik srušili do temelja.

Četvrti i najveći spomenik na Gazimestanu otkriven je 1953. godine, posle dve i po godine zidanja. Podignut je po nacrtima arhitekte Aleksandra Deroka i ima oblik srednjovekovne kule, visoke 25 metara, u koju je ugrađeno oko 17.200 kamenih crvenih blokova u raznim nijansama izvađenih iz gračaničkog kamenoloma. Duž stepeništa unutar kule, gvozdenim slovima utisnutim u kamenu ispisani su stihovi epskih pesama kosovskog ciklusa. Na vrhu kule je platforma sa koje se sagledava prostor Kosovske bitke. Povodom obeležavanja šest vekova od Kosovske bitke 1989. godine, u neposrednom prostoru oko kule urađene su likovne aplikacije u livenoj bronzi koje simbolišu godine jubileja. U neposrednoj blizini spomenika iznova je postavljen beli monolitni stub od mermera s tekstom despota Stefana Lazarevića.
I ovaj spomenik Albanci su juna 1999. godine minirali i delimično oštetili.

Straža

Do 18. marta 2010. godine spomenik su obezbeđivali vojnici Kfora iz Norveške, Luksemburga, Austrije, Slovačke i drugih zemalja, a od tada samo pripadnici kosovske policije, među kojima je u svakoj smeni obavezno i jedan Srbin.

U neposrednoj blizini Derokovog zdanja, kilometar na sever prema selu Lazarevo, nalazi se Muratovo turbe, a pola kilometra na jug Gazimestan ili Barjakrarevo turbe. To su grobovi turskog cara i njegovog visokog vojskovođe. Kroz istoriju nikad nisu bili oštećeni...

NIKAD OŠTEĆENI

U neposrednoj blizini Derokovog zdanja, kilometar na sever prema selu Lazarevo, nalazi se Muratovo turbe, a pola kilometra ka jugu Gazimestan ili Barjakrarevo turbe. To su grobovi turskog cara i njegovog visokog vojskovođe. Kroz istoriju nikad nisu bili oštećeni...



Veličanstveni Vidovdan

Ivan Meštrović je 1911. godine predstavio maketu monumentalnog spomenika posvećenog Kosovskom boju, koji nikad nije izgrađen

Možda najlepši spomenik boju na Kosovu podignut je u Kruševcu, prestonom gradu kneza Lazara. Spomenik kosovskim junacima, kako se zvanično zove, delo je Ðorđa Jovanovića. Za rad na njemu, naš čuveni vajar nagrađen je Zlatnom medaljom prvog reda na Velikoj svetskoj izložbi u Parizu 1900. godine.

Piramida

Centralni deo ovog obeležja predstavlja piramidalna kompozicija, koja se završava figurama Boška Jugovića i Vile. U podnožju spomenika su figure narodnog pesnika - guslara i Srbije u obličju devojke, a na postamentu reljefi s prikazom pričešća srpske vojske pred Kosovsku bitku i pogibije sultana Murata, zatim grbovi države Nemanjića, cara Dušana, Kraljevine Srbije i ispisane godine bitke (1389), proglašenja Srbije kraljevinom (1882), i otkrivanja spomenika (1904). Uz ovo ispisana je i posveta “Srpstvo kosovskim junacima”, sa lovorovim vencem i palmovom grančicom u podnožju.

Oko spomenika je ograda od livenog livenog gvožđa s ukrasima koji predstavljaju stilizovane kosovske božure.

U Kruševcu se, međutim, čuva i maketa jednog drugog, neizgrađenog spomenika posvećenog Kosovskom boju. Reč je o maketi Vidovdanskog hrama, radu Ivana Meštrovića, koji je prvi put prikazan na Međunarodnoj izložbi u Rimu 1911. godine i nagrađen zlatnom medaljom. Maketa dimenzija četiri metra sa tri i po metra svedoči o tome da bi spomenik, da je sagrađen, bio najmonumentalnija građevina u ovom delu sveta. Vidovdanski hram bio je zamišljen kao spomenik na mestu gde se desila Kosovska bitka, na Gazimestanu kod Prištine.

Iako je nazvan hramom, reč je o mauzoleju, a ne verskom objektu. Dužine od 250 i širine od 200 metara, bio je zamišljen kao kombinacija egipatskih, grčkih i rimskih paganskih hramova. Iznad visokih vrata u staroegipatskom stilu nalazio bi se friz sa devet simetrično raspoređenih konja i sokolova, motiv iz pesme “Smrt majke Jugovića”, i to u natprirodnoj veličini.

Hodnik dugačak oko 100 metara vodio bi odatle u dubinu hrama, a duž njega bile bi postavljene karijatide, figure dopola obnaženih žena, ali bez izraženih seksualnih atributa - simbol majki, sestara i udovice palih heroja, dok bi se iznad nalazilo plavo nebo.

Po opredeljenju Jugosloven, a po rođenju Hrvat, katolik iz Dalmatinske zagore, gde je živelo pretežno srpsko stanovništvo, Meštrović je još od detinjstva slušao o Kosovskom boju. Smatrajući ga centralnim događajem balkanske istorije, planirao je da u Vidovdanskom hramu rasporedi više od sto svojih skulptura sa motivima iz epskog stvaralaštva. Neke od njih uradio je tokom boravka u Parizu 1908-1909. godine.

Izmenjene prilike

Vidovdanski hram nije izgrađen toliko zbog novca koliko zbog izmenjenih prilika u zemlji i političkih svađa između Srba, Hrvata i Slovenaca. Jedan deo urađenih skulptura danas se čuva u Narodnom muzeju u Beogradu. To su skulpture “Sećanje”, “Udovica sa detetom”, “Miloš Obilić”, “Kraljević Marko”, “Kosovka devojka” i dvanaest karijatida, koje stoje kod stepeništa na ulazu u bočni deo zgrade muzeja. Skulptura koju je Meštrović nazvao “Banović Strahinja”, posle izložbe 1915. godine, ostala je u galeriji Tejt u Londonu, a danas je izložena pod imenom “Muški torzo”.

BANOVIĆ STRAHINJA

Skulptura koju je Meštrović nazvao “Banović Strahinja” posle izložbe 1915. godine ostala je u galeriji Tejt u Londonu, i danas je izložena pod imenom “Muški torzo”

Goli Pobednik

Postavljanje najčuvenijeg spomenika Beograda pratili su skandali zbog “izrazite muškosti”, pa je, umesto na Terazijama, izgrađen na Kalemegdanu

Predsednik Beogradske opštine Ljuba Davidović pisao je početkom 1913. godine tad već slavnom vajaru Ivanu Meštroviću da srpska prestonica u čast pobede u Balkanskom ratu namerava da na Terazijama postavi spomen-česmu i da su odbornici rešili da se izrada njemu poveri.

Fontana

Već sredinom 1913. godine Meštrović je Opštinskom odboru dostavio model fontane na razmatranje, a nakon usvajanja rešenja, počeo je i sa radom na spomeniku. Osam meseci je vajao u fiskulturnoj sali osnovne škole u Ulici kralja Petra I, ali ga je izbijanje Prvog svetskog rata omelo da posao privede kraju.

U okupiranom Beogradu delovi fontane su uništeni, ali je centralna figura kompozicije, figura Pobednika, bila ranije poslata na livenje u Češku i tako spasena.

Po oslobođenju Pobednik izliven u bronzi vraćen je u Beograd i uskladišten u jednoj šupi. Zemlja je iz rata izašla razorena, i nije bilo para ni za mnogo preče stvari od spomenika...

Meštrovićevog dela setili su se tek 1927. godine, kad su počele pripreme za obeležavanje desetogodišnjice proboja Solunskog fronta. Novi predsednik Beogradske opštine Kosta Komanudi najavio je njegovo postavljanje na Terazijama, ali je tad izbio skandal!

Izvesni Petar Odavić, ne mnogo uspešan književnik, čovek zadrt i teške naravi, u dnevnom listu Pravda u aprilu 1927. godine objavio je napad na Meštrovića kao umetnika, ustvrdivši kao “poznavalac vajarstva” za lice Pobednika da je “direktna uvreda srpskog naroda i srpskih narodnih tradicija od Kosova pa do danas” pošto to nije srpsko lice nego “nekakvoga apsurdno stilizovanog Asirca”.

Ubrzo su se javili i drugi, pa se u štampi povela rasprava može li simbol srpske pobede da bude bez šajkače i opanaka, da li je izradu jednog spomenika toliko važnog Srbima trebalo poveriti Hrvatu, pa kako da bude okrenut - da li da gleda ka Slaviji, odakle je ušla pobednička vojska, ili ka Kalemegdanu, kao vojskovođa... Ipak, najžučnije se diskutovalo o tome da li Pobednik, “nepristojan zbog svoje izrazite muškosti”, vređa moral.

“Zar tu srpsku devojku da nateramo da više ne gleda preda se... i kad spazi izvesne nepriličnosti u golotinji naših javnih spomenika, da ga, sva rumena od stida, brže-bolje opet spušta dole”, pisao je pesnik Vojislav J. Ilić Mlađi. Ovaj branilac morala nije bio ni u kakvom srodstvu s čuvenom pesničkom familijom Ilić, a petnaest godina ranije ubio je svoju ženu u nastupu ljubomore...

Branioci dela

Naravno, javili su se i branioci Meštrovićevog dela, najugledniji tadašnji intelektualci - Bogdan Popović, Stevan Hristić, Branislav Petronijević, Ksenija Atanasijević, Zora Petrović, Beta Vukanović, ali su opštinari ipak podlegli pritisku konzervativnih krugova i doneli odluku da se Pobednik postavi na Kalemegdanu.

Najzad je, u sklopu velike proslave desetogodišnjice proboja Solunskog fronta, 7. oktobra 1928. godine, tačno u podne, Kosta Komanudi otkrio spomenik - golu figuru Pobednika, koji u jednoj ruci drži mač, a u drugoj sivog sokola, i to na visini od 17,5 metara.

Tadašnja Politika pisala je da je to učinjeno “ne zato da se što bolje vidi, već da se vidi što manje. Pošto se opštini i ta mera učinila nedovoljno predostrožna, oko Pobednika je podignuta ograda tako da se zaista ništa ne vidi”.

DA SE MANJE VIDI

Figura Pobednika postavljena je na 17,5 metara visine, ali “ne zato da se što bolje vidi, već da se vidi što manje. Pošto se opštini i ta mera učinila nedovoljno predostrožna, oko Pobednika je podignuta ograda, tako da se zaista ništa ne vidi”


Crno platno za Francusku

Spomenik je tokom NATO bombardovanja 1999. godine prekriven natpisom: “Neka je večna slava Francuskoj koje više nema”

Posle 1903. godine, kad su na vlast došli Karađorđevići, rodila se ideja da se spomenikom oda počast rodonačelniku dinastije Karađorđu. Na konkursu za izradu obeležja, raspisanom pod pokroviteljstvom Ministarstva vojnog, pobedio je 1908. godine Paško Vučetić. Međutim, zbog Balkanskih ratova, tek 13. avgusta 1913. godine voždov unuk, kralj Petar Prvi Karađorđević, otkrio je ovaj spomenik. Sastojao se od figure Karađorđa na jednom veštačkom brežuljku, skulptura guslara, jednog vojnika iz vremena ustanka, žene koja voždu pruža dete i boginje Nike, koja je držala lovorov venac i srpsku zastavu.

Kip Franje Josipa

Po okupaciji Beograda, Austrougari su 1916. srušili ovaj spomenik s namerom da na njegovo mesto postave kip svog cara Franje Josipa. Dve godine kasnije, velika bronzana figura dopremljena je Dunavom iz Beča, ali se rat u međuvremenu završio. Austrougari su pobegli, a Srbi su Franju Josifa pretopili u zvona za Crkvu Ružicu, koja nad Beogradom zvone i dan-danas.

Na upražnjeno mesto posle Prvog svetskog rata postavljen je Spomenik zahvalnosti Francuskoj...

Inicijatori su bili mlađi intelektualci koji su se u Francuskoj školovali tokom Prvog svetskog rata i neposredno posle njega, kao stipendisti tamošnje vlade. Prvobitna zamisao bila je da se spomenik podigne u Parizu, ali je francuski poslanik u Beogradu Emil Dar ubedio dvor i pokretače inicijative da spomenik podignu u Beogradu. Francuskoj je, naime, bilo mnogo stalo da obeleži svoje prisustvo u prestonici države od koje je očekivala da bude eksponent njene politike na Balkanu.

Za autora je izabran Ivan Meštrović, koji je predložio spomenik s masivnim telom ženske figure, snažnog iskoraka, odlučno ispružene ruke i ponosno uzdignute glave.

Izrada gipsanog modela i livenje glavne figure visoke gotovo pet metara i teške više od pet tona obavljeno je u Zagrebu. Za tri i po meseca izliveno je 14 delova figure koji su zatim sastavljeni u dva, tako transportovani u Beograd i na licu mesta spojeni u celinu.

Za to vreme u Splitu je klesano postolje od bračkog mermera. Meštrovićevi učenici Frano Kršinić i Antun Augustinčić, koji će se docnije proslaviti kao vajari, po njegovim nacrtima isklesali su reljefe za postament - lik Sorbone, simbol francuske pomoći u obrazovanju srpske omladine, i jedinstven niz francuskih i srpskih ratnika, simbol vojne saradnje u proboju Solunskog fronta.

Od prijatelja do agresora

Na pročelju je uklesana godina podizanja i posveta “A la France”, a na začelju natpis “Volimo Francusku kao što je ona volela nas 1914-1918”.

Otkrivanju spomenika 11. novembra 1930. prisustvovali su kralj Aleksandar Karađorđević s kraljicom Marijom, knez Pavle sa kneginjom Olgom i delegacije francuske vlade i francuskih ratnika.

Politika narednog dana beleži: “Još od ranog jutra Beograd je dobio praznični izgled. Sve kuće bile su okićene francuskim i jugoslovenskim zastavama. U glavnim ulicama mnogi prozori i balkoni bili su ukrašeni cvećem i pirotskim ćilimima...”

A kada je Francuska 1999. godine u sastavu NATO bombardovala Jugoslaviju, ovaj spomenik prekriven je crnim platnom i postavljen je natpis “Neka je večna slava Francuskoj koje više nema”.

UTICAJ NA BEOGRAD

Francuskoj je, naime, bilo veoma stalo da obeleži svoje prisustvo u prestonici države od koje je očekivala da bude eksponent njene politike na Balkanu



Milutinove selidbe

Posle Velikog rata nije se blagonaklono gledalo na spomenike srpskom vojniku, pa je ratnik u opancima i sa šajkačom bio skrajnut u Beogradu

Priča o spomeniku na glavnom trgu u Kraljevu počinje - u Beogradu!
U Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, nastaloj posle Prvog svetskog rata, nije se blagonaklono gledalo na podizanje spomenika poginulim srpskim ratnicima. Tumačilo se da tako Srbija ističe svoju ulogu u pobedi. Iz ostalih delova Kraljevine SHS, naime, stizale su zamerke na račun “velikosrpske hegemonije” i “solunaštva”...

Bez spomenika

Shvativši da država svoj dug poginulima neće da oduži, Udruženje rezervnih oficira i ratnika u Beogradu sredinom dvadesetih godina prikupilo je među svojim članovima novac za spomenik braniocima prestonice 1914-1915. godine.

Centralni deo vajarskog dela Živojina Lukića i Romana Verhovskog činila je figura srpskog vojnika u opancima, sa šajkačom na glavi. On u jednoj ruci drži pušku, a drugoj čvrsto grli zastavu. Postavljen je na visokoj kamenoj hridi pod kojom leži germanski orao slomljenih krila.

Ali protivnici “solunaštva” odmah su se suprotstavili želji ratnika da se ovaj spomenik nađe u centru grada. Uprkos podršci javnosti, posle nekoliko godina odlaganja, postavljen je tek 1931. na kosturnicu branilaca Beograda 1914-1915, na skrajnutom Novom groblju.

Ozlojeđen ovakvim odnosom prestoničkih vlasti, predsednik Udruženja rezervnih oficira i ratnika Milan Ð. Radosavljević, rodom iz Kraljeva, poklonio je planove spomenika i kalupe za livenje skulpture udruženju ratnika svog rodnog grada, uz uslov da spomenik bude podignut na glavnom trgu.

Trg u centru Kraljeva, inače, jedan je od najlepših u Srbiji. Ima oblik pravilnog kruga iz kog zrakasto “ističu” ulice. Legenda kaže da je njegov oblik odredio knez Miloš, crtajući svom sekretaru Lazi Zubanu plan na tepsiji peska...

Ideji o spomeniku na njemu energični su se usprotivili tadašnji tajkuni, ljudi koji su se obogatili u ratu trgujući s okupatorom. Na trgu se nalazila pijaca, a ovi špekulanti su tvrdili da bi se njeno izmeštanje loše odrazilo na njihovo poslovanje. Uživali su i podršku korumpirane opštinske vlasti. Tek 1932. godine Udruženje ratnika uspelo je da slomi njihov otpor, pa je Spomenik srpskom ratniku otkriven na kraljevačkom gradskom trgu.
Međutim, nije mu bilo suđeno da potraje...

Povratak

Posle Drugog svetskog rata, 29. novembra 1959. godine, u gradskom parku otkriven je spomenik partizanima, pa su nove vlasti smatrale da im onaj prvi predstavlja konkurenciju. U maju naredne godine preseljen je na gradsko groblje. Protestujući zbog toga, solunski borci okićeni medaljama, okupljali su se na trgu za godišnjice značajnih datuma iz Prvog svetskog rata, i u povorci odlazili na groblje, dok su ih građani ćutke pozdravljali s trotoara...

Tek 1982. godine predsednik opštine Branko Maričić organizovao je referendum na kojem su se Kraljevčani izjasnili za povratak spomenika na gradski trg. Više od 35.000 njih i mnoge radne organizacije dali su prilog za njegovu obnovu.

Osamdesetih godina prošlog veka, posle velikog uspeha romana Danka Popovića “Knjiga o Milutinu”, Spomenik srpskom ratniku u Kraljevu sve češće se naziva “Milutinom”.

PO ROMANU DANKA POPOVIĆA

Osamdesetih godina prošlog veka, posle velikog uspeha romana Danka Popovića “Knjiga o Milutinu”, Spomenik srpskom ratniku u Kraljevu sve češće se naziva “Milutinom”


Sledeće subote: 7 stranaca koji su pomogli Srbiji