SVETI SAVA: Pobegao sa dvora i stvorio Srpsku pravoslavnu crkvu

Rastko Nemanjić, docnije Sveti Sava, oko 1174. u Rasu, bio je srpski princ, monah, iguman manastira Studenice, književnik, diplomata i prvi arhiepiskop autokefalne Srpske pravoslavne crkve. Najmlađi je sin velikog župana Stefana Nemanje i brat kraljeva Vukana i Stefana Prvovenčanog.

Zamonašio se na Svetoj Gori

Kao mladić dobio je od oca na upravu Zahumlje. Međutim, Rastko je pobegao na Svetu Goru i zamonašio se u ruskom manastiru Svetog Pantelejmona, gde je dobio ime Sava.

Kasnije je sa svojim ocem, koji se u međuvremenu i sam zamonašio i dobio ime Simeon, podigao manastir Hilandar, prvi i jedini srpski manastir na Svetoj Gori. Sveti Sava poznat je po svom zadužbinarstvu - gde god je boravio, obnavljao je crkve i manastire: osim Hilandara, na Svetoj Gori obnovio je ili pomogao manastire Vatoped, Ivirion, Veliku Lavru i crkvu u Kareji. Ktitor je još tri svetogorska manastira, a veliki prilog dao je i carigradskom manastiru Svete Bogorodice Evergetide i solunskom Filokalu. Po povratku u Srbiju sa Svete Gore 1206. godine pod njegovim rukovodstvom živopisana je Bogorodičina crkva u Studenici, podigao je Crkvu Svetih apostola u Peći, učestvovao je u podizanju Mileševe, ali je njegovo najznačajnije graditeljsko delo manastir Žiča, prvo središte Srpske arhiepiskopije.

Bavio se prosvetiteljskim radom, nastojeći da svojim sunarodnicima približi osnovne verske i svetovne pouke. Smatra se ocem srpske prosvete i književnosti.

Godine 1219. Sava je od vaseljenskog patrijarha u Nikeji izborio autokefalnost srpske crkve, a patrijarh ga je imenovao za prvog srpskog arhiepiskopa. Ostao je arhiepiskop sve do 1233, da bi ga potom zamenio njegov učenik Arsenije.

Lik u svakoj crkvi

Najznačajnija pisana dela Svetog Save su „Žitije Svetog Simeona“, „Karejski tipik“, „Hilandarski tipik“ i „Studenički tipik“, kao i „Zakonopravilo“.

Na povratku s jednog hodočašća iz Svete zemlje 1236. godine smrt ga je zatekla u tadašnjoj bugarskoj prestonici Velikom Trnovu. Mošti mu je u manastir Mileševa naredne godine preneo sinovac, kralj Vladislav.

Savin kult u narodu oduvek je bio jak, a poštovali su ga i katolici i muslimani. Jedan putopisac s Apeninskog poluostrva ostavio je svedočanstvo da „Turci i Jevreji daju veću milostinju manastiru Mileševa nego Srbi“. Kad su se krajem 16. veka, s vršačkim vladikom Todorom na čelu i zastavom na kojoj je bio lik svetitelja Save, digli ustanici u Banatu, Turci u znak odmazde spalili Savine mošti.

Skoro da nema srpske crkve u kojoj nije predstavljen lik ovog sveca, a crkve njemu posvećene nalaze se u mnogim mestima u Srbiji, BiH, Hrvatskoj, a velelepnu crkvu u Sloveniji, u Celju, porušili su Nemci 1941. godine. U Evropi crkve posvećene Svetom Savi nalaze se u Beču, Londonu, Hanoveru i Stokholmu; u SAD ih ima dvanaest, u Kanadi pet, u Australiji sedam... Slave ga i Grci, Bugari, Rumuni i Rusi. Srpska crkva proslavlja ga 27. januara.