ZASLUGA SVETOG SAVE: Na današnji dan proglašena je autokefalnost Srpske pravoslavne crkve

Na današnji dan proglašena je autokefalnost Srpske pravoslavne crkve, sa sedištem u manastiru Žiča, koju je kod nikejskog cara Teodora I Laskarisa i vaseljenskog patrijarha Manojla I Haritopula izdejstvovao Sveti Sava (svetovno ime Rastko Nemanjić) potom prvi srpski arhiepiskop. Car Dušan je 1346. uzdigao srpsku crkvu u rang patrijaršije.

Osnivanju Srpske arhiepiskopije ogorčeno se suprotstavio ohridski arhiepiskop Dimitrije Homatijan, ali bez uspeha.

Foto: Printscreen Youtube

Na teritoriji današnje Makedonije, hrišćanstvo je poznato još od vremena apostola Pavla. Od 4. do 6. veka Ohridska arhiepiskopija je naizmenično zavisila od Rima i Carigrada. Krajem 9. i početkom 11. veka je imala autokefalni status, kao arhiepiskopija, a zatim i kao patrijaršija, s centrom u Ohridu.

Srpska arhiepiskopija postojala je sve do 1346. godine. Kako je zemlja bila bez gradskih naselja, eparhijska središta su bila u manastirima. Središte arhiepiskopije je bilo u manastiru Žiča, a od 1253. godine u Peći— Pećka arhiepiskopija.

Foto: Printscreen Youtube

Stvaranjem Dušanovog carstva, Srpska arhiepiskopija je uzdignuta na dostojanstvo patrijaršije godine 1346. na crkvenom saboru u Skoplju. Srpski arhiepiskop Joanikije II je uzdignut na rang patrijarha, a tom svečanom činu su prisustvovali bugarski patrijarh, ohridski arhiepiskop, srpski episkopi i svetogorsko monaštvo. Središte srpskog patrijarha se nalazilo u Peć i zbog toga je patrijaršija nazvana Pećka patrijaršija. Godine1350, Carigradska patrijaršija je reagovala anatemom i odlučenjem od Crkve srpskog cara, patrijarha i naroda. Usled toga je nastao raskol koji je trajao sve do 1375. godine.

Foto: Printscreen Youtube

U unutrašnjem crkvenom razvitku nije bilo značajnijih promena. Patrijarh je, poput cara, nosio titulu„patrijarha Srba i Grka“, a patrijaršija je dobila položaj i privilegije po uzoru na Carigradsku patrijaršiju. Osnovano je nekoliko novih episkopija, a nekoliko episkopija je uzdignuto na rang mitropolije.

Sa osmanskim provalama nastaju teška vremena za Srpsku patrijaršiju. Mnogi srednjovekovni srpski manastiri su zapusteli ili im se čak gubi trag zbog turskih razaranja. Padom Srbije pod tursku vlast 1459, tadašnja Pećka patrijaršija je bila ukinuta, a zatim je obnovljena 1557. godine. Nestankom srpske države, srpska crkva postaje uz verski i nacionalno-politički centar srpskog naroda. Crkveni poglavari postaju i narodne vođe — etnarsi.

Foto: Printscreen Youtube

Osnovna funkcija etnarha sastojala se u prikupljanju poreza namenjenih sultanu i centralnim organima carevine. U vreme patrijarha Makarija Sokolovića (1557—1571) jurisdikcija patrijaršije pokriva široku teritoriju od Ohrida do Budima. Crkveni poglavari su podizali ili podržavali mnoge bune protiv osmanlijskih vlasti. Sve će to uroditi ukidanjem srpske patrijaršije od strane sultana Mustafe III 1766. godine.

Od 1766. godine srpska crkva potpada pod jurisdikciju Carigradske patrijaršije, a većinu episkopa činili su Grci — Fanarioti. Veliki broj Srba je emigrirao na područje Austrije, a katedra arhiepiskopa pećkog je bila premeštena iz Peć u Sremske Karlovce, a zatim je 1848. godine uzdignuta na rang patrijaršije.

Nakon uspostave srpske autonomije 1832, u Beogradu je bila proglašena autonomna mitropolija pod jurisdikcijom Carigradske patrijaršije, a 1879. godine je dobila autokefalnost.

Foto: Printscreen Youtube

U toku balkanskih ratova (1912—1913) u sastav Beogradske mitropolije su ušle i eparhije: Skopska, Veleško-debarska i Prizrenska.

Sve do 1920. godine ne postoji jedinstvena crkvena organizacija kod Srba i taj period u istoriografiji se naziva dobom postojanja pokrajinskih crkava. Najznačajnija od svih pokrajinskih crkava bila je Karlovačka mitropolija sa sedištem u Sremskim Karlovcima.

Stvaranjem Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (1918) stvoreni su uslovi i za crkveno ujedinjenje, odnosno obnovu Pećke patrijaršije. Od 1920. godine središte srpske crkve je u Beogradu, a crkva ima dostojanstvo patrijaršije. Carigradska patrijaršija je ubrzo priznala ujedinjenje pokrajinskih srpskih crkava i stvaranje patrijaršije posebnim tomosom.

(TV Hram/Foto: Printscreen Youtube)