MESTO GDE POČIVAJU JUNACI IZ SRBIJE: Obeležena godišnjica stradanja Srba u logoru Jindrihovice

JINDRIHOVICE - Godišnjica stradanja u logoru Jindrihovice u Češkoj Republici u Prvom svetskom ratu, gde leži 7.100 Srba i 189 Rusa, obeležena je danas odavanjem počasti i polaganjem venaca u mauzoleju -spomen kosturnici stradalim Srbima.

Čuvar kosturnice Dejan Ranđelović iz Zaječara, koji živi u obližnjem mestu Karlovim Varima, već 27 godina brine o tom mestu i napominje da je u Jindrihovicama stradalo 7.100 Srba, dok na Zejtinliku u Grčkoj leži oko 5.000 srpskih duša.

Najviše je u logoru bilo Srba, pored Rusa i Italijana, kaže Ranđelović, navodi da je svakog dana umiralo oko 40 ljudi, a ističe da su jedino među Srbima bili i civili, te da je najstariji civil koji je stradao na tom mestu pravoslavni sveštenik od 92 godine, a najmlađi -njegov unuk od osam godina.

Ima podataka, objašnjava Ranđelović, da je u logoru bilo i žena i kaže da je u Jindrihovicama umrlo oko 2.500 ljudi, a da su ostali donešeni sa manjih grobalja i manjih logora sa teritorije zapadne i istočne Češke.

Pored Srba, koji su najviše stradali, u tom logoru smrt je našlo i 1.300 Italijana i oko 230 Rusa, a kako je naveo, zarobljenici su najviše umirali od iscrpljenosti, gladi, bolesti, pegavog tifusa i tuberkuloze i zimi od smrzavanja.

Logor u Jindrihovicama, i uopšte logori u Prvom svetskom ratu, nisu bili oni klasični logori kakve znamo iz filmova, iz Drugog svetskog rata u nacističkoj Nemačkoj. Nije bilo gasnih komora, ali je stradanja ipak bilo, kaže čuvar spomen kosturnice.

Ranđelović objašnjava da su tu za vreme Prvog svetskog rata bile nezapamćene zime, da nije bilo drva za ogrev i da su se zarobljenici smrzavali, da je često dolazilo do amputacija ruku, nogu.Austrijanci su u početku davali neka sledovanja u hrani, ogrevu, ali kasnije, kako su gubili rat ta sledovanja su bila oskudna, a terali su zarobljenike da rade teške poslove.

Zarobljenici su radili u obližnjem kamenolomu, radili su u Sokolovu, udaljenom odavde isto kao i Karlove Vari, oko 25 kilometara, gradili su tamo hemijsku fabriku, ovde su regulisali potoke, pravili puteve, železnice...", napominje Ranđelović.

Kaže i da su zarobljenike sahranjivali u zajedničkim grobnicama, da nisu čak ni uspeli da naprave sanduke, u improvizovanim drvenim su ih nosili do groblja i iz tih sanduka ih izbacivali u zajedničke grobnice, od 20-25 ljudi.

- U mauzoleju ima maketa logora kako je izgledao i postoje fotografije napravljene u to vreme, na kojima izgleda da zarobljenicima ovde život u logoru i nije bio loš, ali u to vreme, dolazila je delegacija švedskog Crvenog krsta i onda je moralo da izgleda kao da je ovde sve u redu. Imali su svoju baštu, apoteku, pekaru, dobijali su pakete preko Crvenog krsta, ali stradanje je ovde bilo veliko, ukazuje Ranđelović.

Inače, kako ističe, posle Prvog svetskog rata, 1926. godine, Karlove Vari posetila je kraljica Marija Karađorđević, koja se mnogo zanimala za uređenje srpskog groblja iz Prvog svetskog rata.Tada je jugoslovenska vlada odlučila da se kosti ekshumiraju i prenesu tu, a ona je i lično nadgledala ekshumaciju iz groblja u šumi u kosturnicu, gde su sada ostaci 7.100 Srba i 189 Rusa.

Ekshumacija je završena 1931. godine, kada je mauzolej svečano osveštan, a posebno napominje da je čehoslovačka vlada, sa tadašnjim predsednikom Tomašom Masarikom na čelu, odlučila da se taj objekat pokloni Kraljevini Jugoslaviji.

Mauzolej je i danas teritorija Republike Srbije.Takođe, kako kaže, kralj Aleksandar je naredio da se tu zasade kiparisi, donešeni iz Hilandara, a oni su, napominje, posađeni na svim spskim grobljima po svetu.Ranđelović kaže da su Austrijanci za svakog čoveka upisali odakle je bio, iz kog kraja, kako se zove, kada je rođen, umro, koje je bio veroispovesti, a, prema njegovim rečima, interesantno je da je tu bilo dosta muslimana iz Novog Pazara koji su se izjašnjavali kao Srbi.

Kosturnicu su gradili sami zarobljenici za vreme Prvog svetskog rata, kaže Ranđelović, a ona je trebalo da služi kao rezervoar za vodu za potrebe sela, ali nikada nije bila upotrebljena u tu svrhu.Nažalost, ukazuje Ranđelović, kosturnica ima probleme sa vlagom, 1994. češki Romi ukrali su bakarni krov, a meštani, koji su oduvek imali odličan odnos, odmah su popravili, stavili drveni krov, tražili od naše ambasade da plati novi, koja ih je tada odbila sa obrazloženjem da je zemlja u ratu i da nema sredstva.

- Češki građani onda su dali dva miliona kruna, tadašnjih 100.000 nemačkih maraka da se okreči i sredi problem sa vlagom, koji ipak nije sređen. Kada je izlivana ploča 1995, ispremeštani su sanduci koji su bili poređani po brojevima izato sada ,na primer, nismo mogli da nađemo pretka jednoj gospođi iz Petrovca na Mlavi, razočaran je Ranđelović.

Ranđelović kaže da mauzolej u Jindrihovcima posećuju razne antifašističke organizacije, da iz bivše SFRJ niko nikada nije došao, a u novije vreme bili su predsednik Tomislav Nikolić i načelnik Generalštaba Vojske Srbije general LJubiša Diković.

Mauzolej je obnovljen sredstvima Ruske Federacije 2011. godine, a ovogodišnju delegaciju Srbije predvodio je pomoćnik ministra rada Milan Popović, a bili su prisutni i studenti Kriminalističko-policijske akademije iz Beograda, predstavnici Vojske Srbije, kadeti Policijske akademije iz Banjaluke, predstavnici Republičkog zavoda za zaštitu spomenika, predstavnici Udruženja boraca rata Pokret za jug iz Lebana, kao i deca iz dve osnovne škole iz tog grada, pobednici igre Bitka na Drini.