KAKO SE DANAS ŽIVI U PRESTONICI DUŠANOVOG CARSTVA: Srpski grad u kome se ne govori srpski! ISTORIJA PRIZRENA

Kosovska skupština proglasila je Prizren „istorijskim glavnim gradom“. Imaju li Srbi zbog toga pravo da se ljute? Imaju, naravno, ali za ljutnju je sada kasno. Sad mogu da žale

Imaju li Srbi zbog toga pravo da se ljute?
Imaju, naravno, mada je za ljutnju sada kasno. Mnogo više imaju razloga da žale... Da žale za svim onim spomenicima istorije i kulture koji su sada u Prizrenu ostali. A spomenika i te kako ima: do dana današnjeg ostalo je predanje da je u Prizrenu „bilo crkava koliko je u godini dana“, a i putopisci Prizren nazivaju „carskim gradom“.

Da se zna

Ovo se zna: u Vizantiji je Prizren sedište hrišćanske episkopije; u doba kralja Milutina, najznačajnije je trgovačko mesto u Srbiji; za vladavine cara Dušana, povremeno je prestonica carevine... Milutin je u ovom gradu podigao crkvu Bogorodicu Ljevišku (1307), a Dušan manastir Svetih arhangela (1352)... Tu je, u Arhangelima, i sahranjen.

Pod Turke pada 1450. i neke. Oni dižu turbeta, medrese i džamije, između ostalih i Sinan-pašinu džamiju (1615) od kamena iz porušenih Svetih arhangela.

U 19. veku opet doživljava procvat. Zna se da je 1868. godine u Prizrenu živelo više od 40.000 stanovnika, i da su njegove zanatlije bile čuvene po umeću. Turci daju veća prava nacionalnim manjinama, pa je 1871. godine počeo da izlazi list Prizren na srpskom i turskom jeziku, a osnovana je i Bogoslovsko-učiteljska škola kao zadužbina uglednog prizrenskog trgovca Sime Andrejevića Igumanova. To je bila prva srednja škola na srpskom jeziku u celom Turskom carstvu.

Od balkanskih ratova, od 1913. grad je opet u sastavu Srbije, a kad se 1918. formira Jugoslavija, Srbi hrle u Beograd i druge velike gradove zbog boljih škola i boljih plata, Turci se sele u Tursku jer to više nije njihovo carstvo, a Albanci se naseljavaju u Prizren. Godine 1981. oni imaju apsolutnu većinu, a Srba ima 12.000, da bi 1999. godine svi Srbi pobegli iz grada, a njihove kuće su zapaljene. Paljevine i rušenja ponovljeni su u martu 2004, kad stradaju Sveti arhangeli, Saborna crkva i Crkva Bogorodice Ljeviške.

Svi pod pratnjom

Krajem prve decenije ovog veka petnaestak porodica, većinom staračkih domaćinstava, vratilo se u domove obnovljene novcem evropskih država. Počela je obnova Svetih arhangela, u Sabornu crkvu Svetog Đorđa vratio se sveštenik s porodicom, a obnovljen je i rad Bogoslovije, u kojoj živi 55 učenika iz cele Srbije i deset profesora. Kad neki đak mora u grad, prati ga profesor, u pratnji idu i na službu božju u crkvu, inače ne napuštaju ograđeno dvorište, koje čuva policija... Istini za volju, ove mere su samo „za svaku slučaj“, jer Prizren je opet tolerantan grad.

Potpisnik ovog teksta pitao je jednom tamošnjeg Albanca da li govori srpski.
- Kakav bih ja bio Prizrenac kad ne bih znao srpski - uzvratio je uz osmeh.

Problem je samo to što srpski u Prizrenu sada može da govori samo s gostima...

Momčilo Petrović