OSAM VEKOVA SAMOSTALNOSTI SPC (2): Žiča i Studenica

Prvo naše književno delo nastalo je u Studenici, a prviepiskopi samostalne srpske crkve rukopoloženi su u Žiči

Gradnju Studenice završio je Stefan Nemanjić, a Sava je kao arhimandrit upravljao Studenicom od 1208. do 1215. godine. Ona je u tom periodu postala crkveni centar Srbije, a Sava je tu napisao Studenički tipik (pravilnik monaškog življenja u manastiru), koji predstavlja i prvo samostalno književno delo napisano na srpskom jeziku.

Manastir je imao više crkava u dvorištu ovalnog oblika, koje je bilo opkoljeno odbrambenim zidom. Očuvane su tri crkve, a od ostalih građevina ostali su samo temelji ili su potpuno iščezle. Najznačajnija je Nemanjina ili Bogorodičina crkva, sagrađena posle 1183. Po predanju, Nemanja je, izgubivši bitku u sukobu sa vizantijskom vojskom cara Manojla II Komnina, 1172. godine, odveden kao zarobljenik u Carigrad. Tu je i zatočen u manastiru Bogorodice Dobrotvorke. Moleći joj se za izbavljenje, Nemanja se zavetovao da će joj, ako ga izbavi iz zatočeništva, podići najlepši manastir. Po izbavljenju, Nemanja je taj zavet ispunio.

Iz doba kralja Milutina je Kraljeva crkva, a najskromnija je Crkva Svetog Nikole.

Od prvobitnih konaka, koji su bili oko manastirskog dvorišta, očuvani su samo ostaci stare trpezarije, koja je imala uzan trem od mermera. Ostali konaci su relativno nove građevine.

Od Nemanjića su u Bogorodičinoj crkvi, pored Nemanje, sahranjeni i njegovi sinovi, kralj Stefan Prvovenčani i Vukan, kao i Vukanov sin Đorđe i unuk kralj Radoslav.

Sve stare freske u Bogorodičinoj crkvi datiraju iz 1208/9. godine, a među njima je najimpozantnija potresna slika Hristovog raspeća, koja zauzima središnji deo zapadnog zida. Manastir Studenica upisan je u listu svetske kulturne baštine i pod zaštitom je Uneska.

Manastir Žiču sagradili su Nemanjini sinovi, veliki župan Stefan Nemanjić i starešina Studenice Sava, docniji svetac. Zidanje je počelo 1206. i trajalo je do Savinog odlaska u Hilandar, 1217. godine, a radovi su ubrzani posle 1219, kada je, zahvaljujući Svetom Savi, dobijena samostalnost srpske crkve i Žiča postala sedište Srpske arhiepiskopije.

Već naredne, 1220. godine, u Žiči je prvi poglavar srpske crkve, arhiepiskop Sava, rukopoložio osmoricu srpskih episkopa i tako postavio temelje opstanka crkve, koja traje do danas. A 1221. godine krunisao je svog brata Stefana za prvog srpskog kralja, koji se od tada naziva Prvovenčanim.

Pošto je podignuta s nedvosmislenom namerom da bude sedište Arhiepiskopije, gde će se krunisati kraljevi i postavljati arhiepiskopi srpske crkve, za njenu gradnju određeno je mesto podjednako udaljeno od vizantijskog Carigrada i latinskog Rima.

Velelepna i velika Žiča stradala je već krajem XIII veka. Tatari su je u svom pohodu opustošili i spalili, a sedište Arhiepiskopije preseljeno je u Peć.

Opustošenu Žiču obnavljali su arhiepiskop Jevstatije II (1292-1309) i kralj Milutin, a posle sloma srpske države, sredinom XVI veka, monasi su napustili Žiču tražeći spas od Turaka u krajevima preko Save.

Od tada su činjeni napori da se obnovi, ali sa promenljivim uspehom. Tako postoji zapis iz 1805. godine u kojem se Žiča svrstava u „zapustele manastire“. Žiča je obnovljena tek 1854. godine, kada je postala sedište Eparhije žičke.

Velika manastirska crkva pripada tzv. raškoj graditeljskoj školi i bila je uzor za građenje mnogih potonjih crkava i manastira u kasnijim vekovima. Zbog razaranja koja su punih sedam i po vekova pratila njenu istoriju sačuvano je vrlo malo fresaka iz vremena njenog nastanka.

(Kurir.rs / Foto: Marina Lopičić ,Shutterstock)