SRCE MU JE IZVAĐENO I ODNESENO NA KAJMAKČALAN: Malo ko je učinio za Srbe koliko Arčibald Rajs

Rudolf Arčibald Rajs rođen je 8. jula 1875, a umro je u Beogradu na današnji dan, 8. avgusta 1929. godine. Bio je švajcarski forenzičar, publicista, doktor hemije i profesor na Univerzitetu u Lozani. Svetski poznat je postao kao kriminolog radom na istraživanju zločina nad srpskim narodom za vreme Prvog svetskog rata.

Sa Srpskom vojskom prešao je Albaniju, učestvovao na Solunskom frontu i sa Moravskom divizijom umarširao u oslobođeni Beograd, novembra 1918. godine.

Bio je član delegacije jugoslovenske Vlade na Mirovnoj konferenciji u Parizu. Zavoleo je srpskog vojnika - seljaka i srpski narod i do kraja života ostao u Srbiji.

Posle rata modernizovao je tehničku policiju pri Ministarstvu unutrašnjih poslova nove države i doveo je na veoma visoki nivo. Usled brojnih negativnih pojava u društvenom i u političkom životu povukao se pred kraj života iz svih javnih funkcija. Živeo je skromno u svojoj vili "Dobro polje" (Topčider) u Beogradu, gde je i umro.

Preminuo je 8. avgusta 1929. godine u Beogradu od posledica moždanog udara, kao posledica žučne svađe sa prvim komšijom, bivšim ministrom i ratnim profiterom Milanom Kapetanovićem.

Sutradan, 9. avgusta 1929. godine, telo dr Arčibalda Rajsa bilo je preneto u Opštu državnu bolnicu. Tamo je, prema njegovoj poslednjoj želji, izvađeno njegovo srce radi prenosa na Kajmakčalan. Posmrtni ostaci velikog Švajcarca su izloženi u Oficirskom domu. Sahranjen je 10. avgusta 1929. godine, na Topčiderskom groblju sa vojnim počastima i po pravoslavnom obredu. Na poslednjem ispraćaju velikog srpskog prijatelja bili su izaslanici kralja Aleksandra I Karađorđevića, predstavnici Vlade, građanskih i vojnih vlasti, ogromnog broja naroda, raznih kulturnih i humanitarnih organizacija i veliki broj ratnika. Po sopstvenoj želji njegovo izvađeno srce odneseno je u urni na Kajmakčalan, gde je sahranjeno zajedno sa ostalim oslobodiocima Solunskog fronta. Na urni (koja je polomljena od Bugara u Drugom svetskom ratu) je pisalo:

"Ovde u ovoj urni, na vrhu Kajmakčalana

Zlatno srce spava,

Prijatelj Srba iz najtežih dana,

Junak Pravde, Istine i Prava,

Švajcarca Rajsa, kom' nek je slava".

Objavio je brojne naučne i stručne radove u svojoj struci, zatim ratne i političke publikacije, od kojih su neke od velikog značaja za istoriju Srbije. Poznat je i njegov ratni dnevnik "Šta sam video i proživeo u velikim danima" (1928), a pre toga (1924) i "Pisma sa srpsko-makedonskog fronta" (1916—1918). U Srbiji je najpoznatije njegovo delo, posmrtno zaveštanje srpskom narodu, neobjavljen rukopis knjige "Čujte Srbi!", na francuskom jeziku, koja je završena 1928. godine, Godine 2004. publikacija je štampana u velikom tiražu i deljena besplatno, zaslugom Fondacije "Dr Arčibald Rajs" iz Beograda i Šabačko-valjevske eparhije SPC.

Knjiga "Dr Arčibald Rajs - Ratni izveštaji iz Srbije i sa Solunskog fronta - neobjavljeni tekstovi na srpskom jeziku", objavljena je 2014. godine.

O ovom svetskom naučniku i humanitarcu snimljen je i dokumentarni film "Čujte Srbi! Arčibald Rajs u Srbiji 1914-2014", 2014. godine

Arčibald Rajs je nosilac brojnih odlikovanja Srbije i Kraljevine Jugoslavije, mnoge ulice i ustanove u Beogradu i drugim gradovima u Srbiji i Republici Srpskoj nose ovo slavno ime, a u njegovu čast podignuti su i spomenici i spomen biste i na širim srpskim prostorima.

Kurir.rs/Ž.M.