Pravila za imenovanje hemijskih elemenata, novih planeta i zvezda, kao i biljnih i životinjskih vrsta veoma su strogo određena, međutim, nekolicina naučnika i danas napravi izuzetke kako bi ih potvrdila

Moskva je blizu da ostvari istorijski uspeh na međunarodnom planu osvajanjem nove teritorije. Mesto na kojem će pobosti svoju zastavu, srećom, nije u regiji koja bi izazvala odgovor NATO, kao što je Baltik, već periodni sistem.

Kad četiri nova superteška hemijska elementa budu dobila svoje zvanične nazive kasnije ove godine, Rusiji će verovatno biti ukazana dvostruka čast.

Element sa atomskim brojem 115 postaće moskovijum, a 118 će dobiti ime oganeson, po Juriju Oganesijanu (Yuri Oganessian), 83-godišnjem hemičaru iz Objedinjenog instituta za nuklearna istraživanja u Dubni, koji važi za pravi rasadnik novootkrivenih elemenata (priznanje ovom institutu je već ukazano prilikom imenovanja elementa sa atomskim brojem 105, dubnijuma). Japanski istraživači predložili su ime nihonijum za element 113, dok su američki naučnici koji su otkrili element sa atomskim brojem 117 predložili da se on nazove tenesin, u čast naučnih institucija u američkoj saveznoj državi koje su učestvovale u istraživanju.

Pravila za imenovanje hemijskih elemenata propisuju da novi nazivi mogu da se odnose samo na pojedina hemijska ili fizička svojstva, na mesto ili državu, mineral, pojam iz mitologije ili određenog naučnika. Četiri nova imena objavljena ovog meseca treba da prođu javnu raspravu pre nego što ih Međunarodna unija za čistu i primenjenu hemiju zvanično usvoji u novembru.

Hemija nije jedina naučna disciplina sa strogo preskriptivnim pristupom nomenklaturi. Imenovanje nebeskih tela kontroliše Međunarodna astronomska unija, uz neverovatnu količinu dokumentacije o tome kako treba davati nazive kometama, prirodnim satelitima, pa čak i oblicima planetarnog reljefa - i nasuprot popularnom verovanju, ta imena se ne mogu kupiti.

Na primer, svaki predlog za ime male planete mora biti jedna reč sa manje od 16 slova, koja se lako izgovara i nije uvredljiva, koja nema veze s komercijalnim poslovima i ne može se odnositi ni na jednu ličnost iz političkih ili vojnih krugova najmanje sto godina posle njene smrti. Radna grupa za imenovanje malih nebeskih tela ne dozvoljava ni imena kućnih ljubimaca. Poželjni izvor inspiracije je mitologija.

Prilikom davanja imena planetama i hemijskim elementima, uvek se razmišlja o budućim pokolenjima, i to je proces koji može da traje godinama ili čak decenijama.

Ali kad je reč o novim bolestima, označavanje mora da bude brzo. Nažalost, najočiglednija imena ponekad su dovodila do ozbiljnih političkih razmirica, zbog čega je Svetska zdravstvena organizacija prošle godine bila primorana da izmeni svoje smernice.

Izveštaj o novoj bolesti obično se prvo objavljuje u medicinskoj literaturi, i to pod informativnim imenom koje oboljenju daju oni koji su ga otkrili, i koje kao takvo počinje da ulazi u širu upotrebu. Primeri za to su svinjski grip i bliskoistočni respiratorni sindrom - oba ova naziva pružaju bitne informacije o bolesti, ali su na kraju stigmatizovala celu jednu vrstu, odnosno ceo region. Kad se takav naziv proširi u javnosti, negativan epitet je teško poništiti, baš kao i sam patogen.

Termini koje sada treba izbegavati odnose se na geografske pojmove, imena osoba, vrste životinja ili hrane, pojmove vezane za kulturu ili zanimanje, kao i izraze koji bi mogli izazvati strah.

Apsolutni šampion naučne nomenklature i dalje je Karl Lineus (Carl Linnaeus), botaničar iz 18. veka, čiju binomijalnu klasifikaciju vrsta još uvek koriste današnji homo sapijensi. Međunarodna komisija za zoološku nomenklaturu usvojila je iznenađujuće mali broj konvencija, mada se smatra neumesnim da biolozi daju ime novim vrstama po sebi. Najvažnija prepreka koju treba preskočiti je ta da treba utvrditi da li je nova vrsta zaista nova. Tada se može objaviti u literaturi prvi put, pod dvojnim latinskim imenom koje označava rod i vrstu. Bilo je tu buba koje se hrane sluzavom plesni, nazvanih po bivšem američkom potpredsedniku Diku Čejniju (Dick Cheney) i ministru odbrane Donaldu Ramsfeldu (Donald Rumsfeld), jedna osa je dobila ime po glumcu Bredu Pitu (Brad Pitt), a sijaset životinjica je nazvano u čast britanskog prirodnjaka ser Dejvida Atenboroa (David Attenborough).

Ali moj omiljeni omaž u Lineusovom stilu odnosi se na konjsku muvu koju je istraživač Brajan Lesard (Bryan Lessard) otkrio u Nacionalnoj kolekciji insekata Australije, a koja prethodno nije bila opisana. Upečatljivi primerak nove vrste sa abdomenom zlatne boje Lesard je nazvao po pop zvezdi Bijonse (Beyoncé), i izjavio da se nada da će Scaptia beyonceae postati „ambasador biološke raznovrsnosti vrsta s fantastičnom zadnjicom“.

ANJANA AHUJA