Poglavlje "Temeljni principi turske politike na Balkanu" iz knjige "Strategijska dubina" govori o konstelacijama odnosa na Balkanu iz perspektive Turske

Zvanično glasilo Islamske zajednice u BiH, list Preporod, u svom poslednjem broju od 1. aprila doneo je poglavlje "Temeljni principi turske politike na Balkanu" iz knjige "Strategijska dubina" koju potpisuje turski šef diplomatije Ahmet Davutoglu. Reč je o svojevrsnom "manifestu turske spoljne politike za sadašnjost i budućnost". Knjiga je od svog objavljivanja 2001. godine do danas doživela neverovatna 73 izdanja, a poglavlje o Balkanu u Preporodu preveo je Sedad Bešlija.

Pouke iz kosovske krize

Navodeći da to čini u interesu boljeg razumevanja turskih pogleda na Balkan i BiH, sarajevski Dnevni avaz preneo je najzanimljivije delove poglavlja. Postoji nekoliko pouka koje Republika Turska treba izvući iz događaja u vezi sa kosovskom krizom bilo da je reč o njenim refleksijama na međunarodnom ili regionalnom planu:
U posthladnoratovskom periodu, izmenjeni i dinamični uslovi su sa sobom doneli momentalnu i direktnu refleksiju globalnog međunarodnog nadmetanja na trusni regionalni pojas. Svaka refleksija zahteva stvaranje odnosa između globalnog međunarodnog izbora i regionalnih politika, a koji podrazumeva fleksibilnost i trajnost istovremeno, kao i periodičnu obnovu navedenog odnosa.
Državama koje izgube navedenu fleksibilnost, povećava se opasnost. U tom smislu, tokom početaka krize na Kosovu na početku 1998. godine, iako je tadašnji premijer Mesut Jilmaz, u teorijskom smislu, termin Lebensraum (Životni prostor) koristio u prihvatljivim okvirima, nepravovremeno je reagovao tumačenjem navedenog termina izvan njegovog cilja i ulaskom u nepotrebnu raspravu sa Nemačkom. S druge strane, ministar spoljnih poslova Ismail Džem je svojim inicijativama u direktnim kontaktima na Balkanu i Srednjem istoku, postupio ispravno u skladu sa racionalitetom spoljne politike.

Nemačka i turska zona uticaja

Refleksija borbe za globalnu dominaciju na područje Balkana sa sobom donosi i pitanje istorijskih zona uticaja. U okviru evropske diplomatije 19. veka, ova borba je suočila tri istorijska nasleđa od kojih dva imaju pozitivan, a jedan negativan trend razvoja. Jedna od zona uticaja koja se razvija nakon ujedinjene Nemačke, a prostire se ka istoku i jugoistoku je svetorimsko-nemačko nasleđe.Ono obuhvata područje od Poljske na sjeveru preko Austrije i Mađarske pa sve do Hrvatske i Jadrana; druga zona uticaja je ortodoksno-slovenska, a koja je odraz ruskog ideala Trećeg Rima, te koja je, pretvorivši se kasnije u socijalističku ideologiju, otvorila put ka Gvozdenoj zavesi.
Prostire se od Besarabije na severu pa sve do Egejskog i Jadranskog mora obuhvatajući Bugarsku, Srbiju i Grčku. Nasuprot ovim osovinama u progresu, osmanska osovina, koja je u nazatku, naslanjala se na istorijsku politiku prema Poljskoj na severu i na bazu autohtonih balkanskih naroda - Bošnjake i Albance - na jugu, a koji su se identifikovali sa osmanskom kulturom. Engleska politika koja je težila balansu, među nemačkim i slovenskim faktorima nastojala je formirati politički tampon sličan staroj Jugoslaviji. Navedeni balansi, manje-više, i danas su na sceni.
Nažalost, postoji jedna činjenica koju moramo prihvatiti, a to je da Turska nema snagu uticaja kojom bi mogla parirati Nemačkoj i Rusiji u njihovim nastojanjima da zaštite svoje zone uticaja. Zbog toga, balkanska kriza se skoro pa pretvorila u pokret za čiščenje islama i osmanskog identiteta na tom području. Poslednja kriza u Bosni i na Kosovu to otvoreno potvrđuju.

Uticaj Rusije i SAD

Međutim, za razliku od 19. veka, u novoj konjukturi, najvažniji faktor je SAD. Sjedinjene Američke Države svoj uticaj na tom području nužno moraju osloniti na faktore koji su ostali izvan nemačke i slovenske zone uticaja. SAD koje su uvidele da su Mađari, Hrvati i Sloveni na političkoj ravni naklonjeni Nemačkoj, Srbi Rusiji, a Bugari, Rumuni i Grci, u konjukturalnom smislu, obema stranama, hteli-ne hteli, nastojaće na seni održavati bošnjački i albanski elemenat kao aktere balansa u regiji.Na toj tački, Turska, ne suprostavljajući se i ne prekidajući diplomatske odnose sa Nemačkom i Rusijom, treba raditi na realizaciji regionalnih ciljeva koji se poklapaju sa ciljevima SAD-a.
Nasuprot antosmanskom i antiturskom imidžu koji se na Balkanu vrlo često reafirmiše, posebno od strane Srba i Grka, nužno je da Turska svoje faktore borbe za globalnu dominaciju pažljivo reflektuje na to područje. Potrebno je uspostaviti diplomatska i realna sredstva koja će Turskoj omogućiti intervenciju u regiji. Odbacivanje političke kulture i ustanova nasleđenih od Osmanlija stvara težak položaj s aspekta politike na Balkanu.
Svako zna za našu istorijsku i emotivnu bliskost sa Bošnjacima i Albancima; međutim, za takvo nešto ne postoje legalna međunarodna sredstva. Unutrašnji stav koji u islamskom kulturnom razvoju vidi opasnost stvara prepreku u odbrani očuvanja tog identiteta na Kosovu i u Bosni; jer Srbi, faktore koji im se suprotstavljaju na oba ta područja, prikazuju kao predstavnike islamskog fundamentalizma. Negativna propaganda protiv Alije Izetbegovića predstavlja važan primer na ovu temu. Nužno je da Turska, posebno kada je Balkan u pitanju, preduzme nove mere balansa i harmonije između unutrašnje politike kulture i konstelacije spoljne politike.

BiH u poziciji produžene ruke

Bosna i Hercegovina je i dalje u poziciji "produžene ruke" preko koje se Turska u političkom, ekonomskom i kulturnom smislu pruža do Srednje Evrope. S druge strane, Albanija predstavlja barometar turske politike na Balkanu. Nemoguće je da Turska poseduje bilo kakav trajniji uticaj na Balkan ukoliko ne podrži stabilizaciju i sigurnost Albanije na tom području.

Budućnost Bošnjaka i Albanaca predstavlja balkanski ključ u pogledu kako geokulture tako i geopolitike. Najvažnija nepromijenjena strateška prednost za Tursku na Balkanu koji živi u trusnim i promenjivim regionalnim odnosima, ogleda se u tome što su društva, koja su ostala iza Osmanlija i svoju sudbinu vežu za regionalnu moć i uticaj Turske, ostala na svojim područjima u kojima nastoje jačati svoju sigurnost.
Ovakvo stanje nije samo odgovornost i teret za Tursku, već istovremeno predstavlja najvažnije sredstvo za uspostavu zone uticaja na Balkanu. Linija koja se sa severozapada proteže od Bihaća preko srednje i istočne Bosne, zatim Sandžaka, Kosova, Albanije, Makedonije, Kirdžalije do istočne i zapadne Trakije predstavlja, sa stanovišta geopolitike i geokulture Balkana, koridor od životne važnosti za Tursku. Ako se pažljivo pogleda, Srbi su u ratu u Bosni nastojali prekinuti komunikaciju upravo na toj liniji, te su okupacijom istočne Bosne presekli vezu srednje Bosne i Sandžaka sa Kosovom, a s druge strane, nastojali izolovati Bihać kao jedno ostrvo držeći ga pod opsadom. U nastavku rata obnovljena je komunikacija između Bihaća i srednje Bosne dok je etničko čišćenje u istočnoj Bosni potpuno uništilo vezu između Sandžaka i Bosne.
Purifikacija Kosova će Bošnjake na severu pretvoriti u manjinsku zajednicu Srednje Evrope, dok će Albance dovesti u poziciju skupine skučene na Jadranu umesto pozicije etničke grupe koja se širi na Balkanu. De facto, to će značiti razdvajanje faktora koji sebe vide u sudbonosnom jedinstvu sa Turskom, te njihovu marginalizaciju. To će označiti poslednju etapu potpunog čišćenja osmanskog nasleđa.
Aktivnosti koje će Tursku učiniti jakom kako u konjukturi mira, tako i napetosti i krize su sledeće: osiguravanje unutrašnje sigurnosti grupacija koje žive na navedenoj liniji, očuvanje kulturnog blaga, jačanje ekonomske i socijalne infrastrukture, te jačanje trajne komunikacije između grupacija na tom području. u suprotnom, demografsko rešenje i čišćenje tog područja rezultiraće, u velikoj meri, umanjenjem turskog uticaja na Balkanu.

Sprečiti antiturski savez

Prvi je tzv. unutrašnji krug, koji sačinjavaju Kosovo (samim tim i Srbija), Albanija i Makedonija, u kojem dominiraju napetosti nakon etničke podele Albanaca; drugi krug je sačinjen od Grčke, Savezne Jugoslavije (proširene Srbije), Bugarske, Turske i Bosne i Hercegovine, što znači da obuhvata zemlje koje se prve mogu umešati u širenje krize.
U trećem krugu su zemlje koje mogu uticati na balans u zemljama iz prva dva unutrašnja kruga. To su Hrvatska koja može intervenisati u Bosni, Mađarska koja može intervenisati u Vojvodini, te Rumunija koja može imati uticaja na sve balanse s obzirom na geografski položaj kojeg zauzima. Potrebno je uspostaviti koordiniranu diplomatiju prema ovim trima krugovima.
Sa tog aspekta, turski prioritet u pogledu balansa unutar prvog kruga je da Albanija ojača na svim poljima, te svestrana saradnja s ovom zemljom kada je u pitanju područje Balkana. Propusti na tom planu rezultiraće povećanjem grčkog i italijanskog uticaja u Albaniji na račun Turske. U bankarskoj krizi u Albaniji Grčka je zadobila važnu zonu uticaja nakon spore i nedovoljne turske pomoći. Traženje grčkog posredništva od strane albanskog premijera u prvim danima krize na Kosovu predstavlja ozbiljno upozorenje za Tursku po ovom pitanju. Albanska kriza, s obzirom na uticaj i posledice, poseduje veću mogućnost za dublje regionalne sukobe od one u Bosni i Hercegovini.
Činjenica da su Bošnjaci, izuzev Sandžaka, većinom nastanjeni u Bosni i Hercegovini osigurala je uspeh nastojanjima da se kriza ograniči na tu zemlju, što nije bilo ispravno. Osim kratkotrajnog hrvatsko-srpskog direktnog sukoba, kriza je bila zamrznuta u granicama BiH. Za razliku od Bošnjaka, činjenica da Albanci žive u velikom i izvan Albanije, na Kosovu i Makedoniji, rezultira direktnom srpskom i grčkom intervencijom u krizu. Prelazak središta krize na Balkanu sa Bošnjaka na Albance jeste prvi signal šireg regionalnog sukoba, te kao takav izaziva ozbiljnu zabrinutost.
Zadobijanjem unutrašnjeg jedinstva i savezništva u zemljama iz drugog kruga, treba balansirati stalnim suprotnim savezima. Najvažnije je sprečiti mogući regionalni savez protiv Turske, a koji bi se ostvario prilaženjem Bugarske srpsko-grčkom savezu. Eventualni srpsko-grčko-bugarski blok sa sobom bi doneo veći pritisak na regionalnu stratešku liniju koja je za Tursku od životne važnosti, rasturanje Makedonije, te de facto prekinuo vezu u odnosima Turske sa Bosnom i Albanijom. Zbog toga, nužno je razviti bileteralne i multilateralne odnose sa Bugarskom, a ako je moguće, uspostaviti i dvostranu komisiju koja će motriti balkanske probleme i na taj način konstantno ispipavati puls toj zemlji.

Potrebno je intenzivirati odnose sa zemljama iz trećeg kruga - Rumunijom, Mađarskom, Slovenijom i Hrvatskom. Posebno je potrebno pojačati ekonomske odnose sa Rumunijom s kojom su oni vrlo dobri, tako da je u eventualnoj balkanskoj krizi nužno očuvanje otvorene linije snabdevanja preko Rumunije i Dunava.

Turska treba težiti sveobuhvatnoj regionalnoj politici sa istovremenom svešću o unutrašnjim suprotnostima i opasnostima. U tom kontekstu, potrebno je da zauzme predvodničku i aktivnu ulogu na Balkanskoj inicijativi i u Platformi jugoistočne Evrope.
Kao što smo često isticali, okretanje Turske u okviru NATO prema Srednjem istoku čini je pasivnom zemljom u opasnosti, doći će okretanje ka Balkanu i istočnoj Evropi, čini uticajnijom i snažnijom prema Evropskoj uniji koja je odbacuje. Ovako definisano stanje bit će blisko i budućem nužnom američkom izboru razvijanja bliske politike prema Bošnjacima i Albancima u regiji s obzirom na prisnost ovih naroda prema Turskoj.