SPECIJAL KURIRA! VODIČ KROZ PRAVOSLAVNI HRAM: Unutrašnjost svetinje: Šta je oltar a šta žrtvenik

Svaka crkva i danas ima tri osnovna dela: pritvor, srednji deo i oltar Oltar je najsvetiji deo hrama, jer se u njemu obavljaju svete službe i u simboličkom smislu predstavlja nebo u kome Bog obitava

PRITVOR (paperta, pronaos) nalazi se na zapadnom ulazu. Nekad je imao dva dela, otkriveni spoljašnji, u kojem su stajali oglašeni i veliki grešnici, kojima je crkva, privremeno ili trajno, zabranila ulazak u hram. Iz ovog pritvora ulazilo se u unutrašnji, pokriveni deo, gde su stajali pokajnici i u kojem se nalazila krstionica. Danas u hramovima nema spoljašnjeg dela, a u unutrašnjem, gde postoji, stoje žene, pa se unutrašnji pritvor naziva „ženskom crkvom“.

SREDNJI DEO HRAMA (naos, lađa crkve) - u ovaj deo ulazi se iz unutrašnjeg pritvora i obično je jednu stepenicu niži, čime se ističe simbolika crkve kao lađe u kojoj putnici nalaze utočište i spasenje. Na sredini lađe je stočić (analoj) sa ikonom svetitelja ili praznika kome je hram posvećen. Sa strane, pored zidova, u nekim crkvama postavljene su stolice za stare i iznemogle. Lađa je namenjena vernicima.

Dalje prema oltaru nalazi se uzvišeni prostor, soleja, na čijem je središtu amvon - okruglo uzvišenje sa jednom ili tri stepenice, namenjeno đakonima za liturgička čitanja. Amvon simbolički podseća na kamen kojim je bio zatvoren Hristov grob. Na južnoj strani soleje su stolice za episkopa i vladara, a na severnoj propovedaonica (u slučaju da ove nema, sveštenik se vernicima obraća sa amvona). Pored stolica i propovedaonice, ka oltaru, nalaze se leva i desna pevnica. Na soleji su ikone Isusa Hrista i Bogorodice, a ispred njih dva svećnjaka, na kojima vernici pale sveće.

Uzvišeni deo lađe, soleja, namenjen je sveštenicima i crkvenoslužiteljima. Lađa je od oltara, trećeg dela hrama koji se nalazi na istoku, odvojena pregradom - ikonostasom. U oltar se ulazi kroz troja vrata: srednja, južna i severna, i to samo u izuzetnim prilikama. Kroz srednja dvokrilna, koja se nazivaju i carskim, prolaze samo vladari, obavezno bez oružja i samo kad idu na pričest, i crkveni velikodostojnici i sveštenici - samo tokom bogosluženja. A oltarske strane obično su prekrivena skupocenom zavesom, koja ima značajnu ulogu u bogosluženju. Bočna vrata, jednokrilna, nazivaju se đakonskim jer ih ovi tokom bogosluženja najčešće koriste. Ikonostas je ukrašen ikonama, postavljenim po strogo utvrđenom redosledu, a na vrhu se nalazi raspeće.

OLTAR je najsvetiji deo hrama, jer se u njemu obavljaju svete službe i u simboličkom smislu predstavlja nebo u kome Bog obitava.

Na sredini se nalazi sveti presto, četvorougaona - najčešće kamena - ploča, postavljena na jednom ili četiri stuba. Jedan stub predstavlja Isusa Hrista, „temelj i glavu crkve“, a četiri - jevanđeliste (Matej, Marko, Jovan i Luka). Sveti presto simbolično predstavlja Hristov grob, a naziva se još i časnom trpezom „sa koje se hrišćanima u svetom pričešću pruža duhovna hrana - sveto telo i sveta krv Hristova“.

Pokriven je sa dva ili više pokrivača koji se spuštaju do poda, od kojih prvi, beli, predstavlja platno kojim je Hristovo telo bilo uvijeno u grobu i zove se sračica, a drugi, od skupocene tkanine, označava božansku slavu Hristovu posle vaskrsenja i voznesenja.

Na sredini svetog prestola nalazi se iliton (zavoj), četvorougaono laneno platno - simbol ubrusa kojim je bila povezana Hristova glava. U iliton je uvijen antimins, svileno platno koje, u slučaju potrebe, može da zameni sveti presto, tako da je bogosluženje moguće obaviti i van hrama. Prilikom osvećenja antiminsa, episkop u njega ušiva delić mučeničkih ili svetiteljskih moštiju. Na savijenom ilitonu i antiminsu leži sveto Jevanđelje kao simbol Isusa Hrista. Istočno od njih je raspeće sa ikonama Bogorodice i Svetog Jovana, a u podnožju raspeća darohranilnica, kutija u kojoj se čuva pričešće za bolesne, koje im sveštenik u daronosnici, kovčežiću u obliku crkve, nosi. Tu je još i ručni krst, kojim sveštenici blagosiljaju vernike, dva svećnjaka i dve ripide, drvene ili metalne okrugle ikone.

ŽRTVENIK je udubljenje u oltarskom zidu, severno od svetog prestola, u kojem se čuvaju sveti cacudi - posuđe i predmeti koji se koriste u bogosluženju. Simbolično predstavlja jasle u kojima se Hristos rodio i Golgotu na kojoj je raspet. Pored žrtvenika nalazi se umivaonik u kojem sveštenik pre bogosluženja pere ruke.

GORNJE MESTO je uzvišeno mesto u oltaru, istočno od svetog prestola, na kojem za vreme čitanja Dela apostolskih sedi episkop u vreme liturgije, predstavljajući Isusa Hrista kao učitelja. Levo i desno od gornjeg mesta, u nižem redu, nalaze se sedišta za sveštenike nazvana saprestolja.

ĐAKONIK je orman, smešten južno od svetog prestola, u kojem se čuvaju ikone, odežde, knjige i drugi predmeti koji se koriste tokom bogosluženja.

Kurir.rs/ Momčilo Petrović, Slobodan Reljić