SRPSKI PATRIJARSI (6): Varnava Rosić - otrovan zbog Vatikana

Njegova aktivnost i smrt nerazdvojno su vezane za protivljenje konkordatu,
ugovoru koji je jugoslovenska vlada potpisala sa Svetom stolicom

Preko Albanije

Kao episkop i mitropolit službovao je u današnjoj Makedoniji, gde se istakao u buđenju i jačanju srpske nacionalne svesti u borbi s bugarskom i grčkom propagandom. U Prvom svetskom ratu je zajedno sa srpskim narodom i vojskom prešao preko Albanije, a posle rata srpska vlada ga je poslala u diplomatsku misiju u Rusiju. Patrijarh je postao 1930.

Od Srpske pravoslavne crkve, rascepkane u šest raznih zakonodavnih, finansijskih i jerarhijskih područja, patrijarh je novim ustavom ustrojio SPC na moderan način i odvojio je od države, uprkos nastojanjima kralja Aleksandra da zadrži svoj uticaj na nju. Na Varnavinu inicijativu započeta je izgradnja Hrama Svetog Save na Vračaru u Beogradu. Na mestu stare Beogradske mitropolije podigao je zgradu današnje Patrijaršije, a na njegov podsticaj dobrotvorka Persida Milenković sazidala je manastir Vavedenje u Beogradu.

Na čelu SPC Varnava je ostao sve do kraja života, 1937. godine. I njegova aktivnost i smrt nerazdvojno su vezane za protivljenje konkordatu, ugovoru koji je jugoslovenska vlada potpisala sa Vatikanom.

U nastojanju da odobrovolji Hrvate koji su od samog stvaranja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca pokazivali nastojanje da se otcepe, kralj Aleksandar pristupio je sklapanju ugovora sa papom o položaju Katoličke crkve u Jugoslaviji. Diplomatske aktivnosti vezane za konkordat trajale su deset godina i nastavljene su posle Aleksandrovog ubistva 1934. Ugovor je u Rimu potpisan 1935. i trebalo je da samo bude verifikovan u jugoslovenskom parlamentu. Ali, iako je Katoličkoj crkvi konkordatom samo garantovana ravnopravnost sa drugim crkvama, u našoj javnosti naišao je na žestok otpor. Tokom cele 1936. trajala je kampanja protiv konkordata, koju je vodila SPC, a završni udarac zadao mu je patrijarh Vranava svojom novogodišnjom poslanicom za 1937, čije su štampanje vlasti zabranile, bojeći se patrijarhovog uticaja na javnost. Patrijarh se posle toga iznenada razboleo, a u javnosti se proneo glas da je otrovan.

Protesti

Konkordat je u Skupštini, Stojadinovićevim zalaganjem, izglasan 23. jula 1937, a po podne tog dana crkva je organizovala masovne proteste pod vidom litije za Varnavino ozdravljenje beogradskim ulicama. Žandarmerija je imala zadatak da litiju onemogući, pa je nastala opšta tuča. Prema jednom zapisu, „letele su kamilavke, cepane odežde, a da bi se branili od kundačenja i batinanja, sveštenici su upotrebili ripide i počeli njima udarati po žandarmima“.

Protesti su održani i u drugim gradovima u Srbiji, a situacija se usijala kad je naredne noću patrijarh Varnava preminuo.

Stojadinović je odustao od sprovođenja konkordata, a zvanično glasilo Vatikana prenelo je papino saopštenje da „neće biti malen broj duša koje će zažaliti“ što nisu prihvatile konkordat. Ima istoričara koji veruju da je i razbijanje Jugoslavije devedesetih godina ostvarenje ove pretnje...

Do danas nisu opovrgnute tvrdnje da je patrijarh Varnava otrovan.

Kurir / Momčilo Petrović

Foto: Arhiva