SRPSKE KOSTI IZ 1. SVETSKOG RATA U 26 DRŽAVA I NA 3 KONTINENTA: Evo gde najviše, a na kom groblju su bile trke pasa! (SPISAK)
Sub, 22.07.2023. 13:04h → 13:05h
Komentariši
Shutterstock, Spc, Profimedia
"Pošto Kraljevska srpska vlada nije dala zadovoljavajući odgovor na notu, koju joj je predao austrougarski poslanik u Beogradu, 23. jula 1914. godine, carsko kraljevska vlada nalazi za potrebno da sama da zadovoljenje svojim pravima i interesima i da radi toga pribegne oružanoj sili. Austrougarska smatra, dakle, da se od ovoga trenutka nalazi u ratnom stanju sa Srbijom", dve su rečenice običnog telegrama koji je 28. jula 1914. zvanični Beč poslao u Beograd, a koji je i zvanično pokrenuo Prvi svetski rat pre 109 godina.
Rat iz kog je za četiri godine borbe i golgote Srbija izašla kao pobednica. Ali je tu slobodu platila najskuplje na svetu. Država sa svega 4.100.000 stanovnika te 1914. na bojištu, u logorima, kućama... od metaka, vešala, bolesti... izgubila je tačno 1.247.435 stanovnika iliti 28 odsto stanovništva, prema podacima s Konferencije mira u Parizu 1919. Čak 52 odsto muškaraca starosti od 18 do 45 godina! Srpske kosti ostale su i širom Evrope, pa i u Africi i Aziji.
Posle više od veka mi i dalje ne znamo koliko je stradalnika ostalo van granica Srbije, pa čak ni sva mesta na kojima su skončali i pokopani. Na tri kontinenta i 26 država (videti okvir) sahranjivani su srpski vojnici i civili u te ratne godine, a konačan broj tih žrtava ne da se sabrati, pokazuju podaci sa spiska "Vojni memorijali i mesta stradanja od interesa za Republiku Srbiju u inostranstvu Ministarstva za rad zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja". A spisak je nepotpun.
MAUZHAUZEN I AŠAH
Patrijarh Porfirije osveštao je minulog meseca spomen-kapelu Svetih srpskih novomučenika u Mauthauzenu, nedaleko od Linca u Austriji, sagrađenu na vojničkom groblju 2018, na mestu logora i stradanja 8.256 Srba u Prvom svetskom ratu. Mauthauzen je bio i nacistički logor u kome su hiljade i hiljade ljudi stradale tokom Drugog svetskog rata. Nedaleko od Linca bio je i logor Ašah, na Dunavu, osnovan početkom 1915. Kosti je tu ostavilo najmanje 5.266 Srba, a po nekim podacima, možda i 5.360.
foto: Fonet/Ministarstvo odbrane Srbije
ZEJTINLIK
Na srpskom vojničkom groblju na Zejtinliku u Solunu među savezničkim vojnicima počiva više od 7.000 srpskih ratnika koji su život izgubili na Solunskom frontu, i to 1.440 njih u pojedinačnim grobovima i 5.800 u kasetama. Po okončanju rata rešeno je da se kosti svih vojnika premeste na jedno mesto, i to na Zejtinlik, na kom je bilo groblje glavne vojne poljske bolnice srpske vojske. Pripreme su počele 1926, kada Savo Mihailović predvodi ljude koji će prikupljati posmrtne ostatke izginulih ratnika po širokom prostoru, a posao čuvara srpskih grobalja nastavili su njegov sin Đuro, po unuk Đorđe, koji je preminuo 2. jula ove godine.
foto: Istorijski muzej Srbije, Shutterstock
VIDO
U mauzolej na ostrvcu Vodu kraj Krfa, sagrađen malo pre Drugog svetskog rata, prenete su kosti srpskih vojnika sa 27 grobalja širom Krfa, koji su tu umrli pošto su proživeli Albansku golgotu u zimu 1915/16. U kasetama kosturnice su 1.232 ratnika čija imena se znaju, a u bunkerima još oko 1.500 neznanih junaka. A u "plavoj grobnici" Jonskog mora, u koju gleda mauzolej, položeno je najmanje 5.000 Srba. Mauzolej, upravo zbog izbijanja rata, nikada nije dovršen, pa je Kurir pokrenuo akciju za izradu i postavljenje dve bronzane statue srpskih vojnika na ulazu u spomen-kosturnicu, koje tu treba da stoje po originalnom projektu Nikolaja Krasnova. Upravo je Ministarstvo za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja preuzelo na sebe taj posao i baš juče namenilo Republičkom zavodu za zaštitu spomenika kulture 4.526.740 dinara za ispitivanje stanja mauzoleja, čija rekonstrukcija je u planu, a u sklopu nje je i izrada statua.
JINDRIHOVICE
Mestašce Jindrihovice, u današnjoj Češkoj, bilo je mesto najvećeg koncentracionog logora na teritoriji Austrougarske, kroz koji je prošlo oko 40.000 zarobljenika, a među njima najviše Srba. I vojnici i narod internirani su u logor na najteži prinudni rad, a tamo je život ostavio oko 7.200 njih. Logor je bio specifičan i po tome što niko nije ubijen, nego su svi pomrli od prinudnog rada, hladnoće ili zaraze. Najstarija žrtva je bio srpski pravoslavni sveštenik od 92 godine, a najmlađa - njegov unuk od osam leta.
foto: Kurir
VELIKI MEĐER
Veliki Međer iliti na mađarskom Nađmeđer bio je prvi austrougarski logor za Srbe, osnovan još u avgustu 1914. Kroz logor je prošlo 21.000 Srba, a umrla su 5.464 ratna zarobljenika ili internirca. Danas je na teritoriji Slovačke. Ovo srpsko groblje bilo je zaboravljeno i zapušteno sve do 2002, kada su ga uredili Srbi iz Bratislave. Polovina srpskog groblja je čak jedno vreme bila pretvorena u trkalište za pse, a nakon reagovanja Srba, slovačke vlasti su tu sramnu odluku ukinule, a Srbi obnovili groblje.
MEDŽIDIJA
Prva srpska divizija krv je prolila i u Dobrudži tokom Velikog rata. U Medžidiji, u Rumuniji, 1926. podignuta je spomen-kosturnica, u kojoj počiva oko 8.000 boraca ove divizije. Broj srpskih žrtava bi verovatno bio i veći da nije bilo dr Elsi Inglis (Elsie Inglis) i njene škotske bolnice, koja je bila u ovom mestu i gde su lečeni i Srbi na rumunskom ratištu. Spomenik ovoj ženi i svima iz bolnice koju je vodila je podignut preko puta srpskog mauzoleja.
Najviše stradalih je sahranjeno u logorima u Austriji - Mauthauzen (8.256), Ašah (5.266 najmanje), Češkoj - Jindrihovice (7.200), Slovačkoj - Veliki Međer (5.464), a najviše srpskih vojnika leži na ovim mestima - u spomen-kosturnici u Međediji u Rumuniji (oko 8.000), na Zejtinliku u Solunu (7.200), na ostrvu Vido (1.232), pored koga je "plava grobnica", u koju je položeno najmanje 5.000 ratnika.
Ministarstvo Spoljnih Poslova
- Nažalost, uskoro će biti 105 godina otkako je Veliki rat završen, a mi još nemamo kompletan broj grobalja na kojima počivaju srpski vojnici koji su bili internirani u neprijateljskom zarobljeništvu ili su ih saveznici prevezli na teritoriju u pokušaju da se oporave i vrate potom na Solunski front, pa time ni kompletan broj sahranjenih - kaže za Kurir Nikola Selaković, ministar za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja.
Najbolji dokaz toga da ni država, ni potomci ne znaju gde sve leže junaci, pokazuje groblje u Kastelanu, seocetu pod Alpima u severnoj Italiji. Na 2.000 metara nadmorske visine zarobljeni Srbi klesali su od 1916. do 1918. put za austrougarske topove i mnogi tu i ostavili kosti. A država Srbija za to groblje saznala je tek lane!
- Tek prošle godine zaslugom dvojice istoričara iz ovog kraja, koji su se ozbiljno posvetili proučavanju te teme, razgovarali sa stogodišnjacima koji su još bili dobrog zdravlja i vitalni, našli su lokaciju koja se među meštanima već 100 godina zove srpsko groblje. Metal-detektorima ispitali su taj lokalitet i utvrdili da su svi metalni predmeti koje su pronašli - toke od kaiševa, novčići, dugmad od trajnijeg materijala, bili su srpskog porekla. Tek 2022. otkrili smo srpsko groblje na kome počiva nekoliko stotina ljudi - ističe Selaković.
Profimedia
A mnoge, verovatno, nikada nećemo ni naći. I nekada znani tragovi su zatrti.
- Na teritoriji Bugarske, po izveštaju Ambasade Kraljevine Jugoslavije iz Sofije od 1938/1939, popisana su 24 srpska groblja. Danas na toj istoj teritoriji znamo samo za jedno groblje u čijem održavanju učestvujemo, ono u Sofiji, u kome počiva 680 ratnika. A 23 groblja, osim što je popisano gde su i koliko je ljudi tu sahranjeno, uopšte ne postoje. Bukvalno su uklonjena s lica zemlje. Reč je o grobljima u okviru logora u koje su Srbi iz južne Srbije, sa Kosova i Metohije, internirani tokom Prvog svetskog rata. I mi danas nemamo postavljen čak ni kamen beleg, ni krst na mestu gde su skončali. Među ta 23 groblja, ako se ne varam, nekoliko je njih u kojima je broj sahranjenih 750-800 - objašnjava Selaković.
DEDE SKONČALE U TUĐINI
Nikola Selaković naglašava i da smo mnogo ratova vodili, ali da je Prvi svetski rat poseban jer je priča svake srpske porodice.
- Nema te koju nije ozbiljno dotakao. U mojoj porodici dvojica sinova su ostala u tuđini. Braća mog dede Vilotije Selaković (37) počiva u Ašahu u Gornjoj Austriji, gde je bio interniran, dok je Radoš Selaković (19) sahranjen u Menzel Burgibi u Tunisu - kaže Selaković.
Zato se zalaže, kao ministar nadležan za tu oblast, da formiramo instituciju koja bi vodila brigu o našim ratnim vojnim memorijalima širom sveta.
- Ne znam kada ćemo to uspeti da uradimo, ali ću se zalagati. Bilo bi lepo da tu instituciju ili jedan njen deo nazovemo po Đorđu Mihailoviću, legendarnom čuvaru srpskog vojničkog groblja na Zejtinliku u Solunu, koji je nedavno preminuo - naglašava Selaković.
J.S.Spasić
GROBLJA IZVAN SRBIJE
1. ALBANIJA
1. Skadar, nepoznat broj vojnika, groblje uništeno
2. lokalitet Gajtan, Skadar, ostalo svega nekoliko grobnih obeležja
3. lokalitet Đoc, Skadar, ostalo samo jedno grobno obeležje
4. lokalitet Bokes 1, Skadar, samo ostaci nadgrobnih spomenika
5. lokalitet Bokes 2, Skadar, ostaci nadgrobnih spomenika
12. selo Narta, Valona, zajednička grobnica, stradali u prihvatnom logoru januar-mart 1916.
* vojno groblje ako nije naznačeno drugačije
* 1-7 pripadnici srpske vojske koj su umrli tokom povlačenja preko Albanije 1915/1916.
* 8-10 borci iz balkanskih ratova i oba svetska rata
* U Albaniji, pored navedenih, postoje ili su postojala i druga groblja u Tarabošu, Tarmobanu (?), Muselimu, Brdici, Meduji, Murićanima, Murićanskoj glavici, Barbaluši, Luvarzu, Linaju, Vraki, na Širičkom Visu, u Malom Bisitu, Bakou, Truneiju, kod manastira Sirća, u Bobiji, Bužatu, Grudi, Fijeri, Dramašu, Onliku, Nejvušu, Šalji...
2. ALŽIR
1. Deli Ibrahim, grad Alžir, srpsko vojničko groblje, 324 umrla u francuskim vojnim bolnicama u Alžiru
2. Anaba, srpsko vojničko groblje, oko 200
3. AUSTRIJA
1. Frauenkirhen, 2.363 srpska, ruska i italijanska internirca
2. Nojzidl am Ze, oko 3.500 (7.000) interniraca
3. Kitze, 59 ratnih zarobljenika
4. Bruknojdorf, 140 ratnih vojnih zarobljenika
5. Pama, 1 zarobljenik srpskog porekla
6. Taten, 3 zarobljenika
7. Vinden am Ze, 1
8. Cundorf, 1 grob
9. Štreberzdorf, 1 grob
10. Ajzenštad-Oberzberg, 1 grob
11. Rust, 2 ratna zarobljenika srpskog porekla
12. Kajzerštajnbruk, nepoznat broj stradalih
13. Hašendorf, 712 Srba, Rusa, Hrvata i Italijana
14. Somerajn, 105 ratnih zarobljenika (?)
15. Krems-Gnajksendorf, 85 ratnih zarobljenika
16. Krems-Štadfridhof, 26 ratnih zarobljenika
17. Zitendorf, 19 interniraca
18. Nojenkirhen, 23 ratna zarobljenika i internirca
19. Viener Nojštad, 16 interniraca
20. Hejligenkrojc, 15 ratnih zarobljenika i interniraca
21. Egendorf, 15 interniraca
22. Špilern, 6 ratnih zarobljenika
23. Cvetl, grob Dragoslava Todorovića
24. Štrengeberg, 1 N. N. lice
25. Mauer-Amšteten, 1 ratni zarobljenik
26. Mistelbah, 2 N. N. lica
27. Katceldorf, 1 N. N. lice
28. Ober Vebling, 1 N. N. lice
29. St. Valentin, 4 ratna zarobljenika i internirca
30. Ibs, zatvorenici logora u Frulingsbergu (?)
31. Zigmundsnerberg, 9 Srba
32. Sent Georgen am Ibsfeld, 42 Srba
33. Vizelburg, 47 Srba
34. Ašbah, 5.266 (5.360?) stradalih
35. Braunau, 15 osoba
36. Marhtrenk, 10 stradalih
37. Mauthauzen, 8.256 stradalih
38. Vegzšajd-Linc, 51 stradao
39. Urfar, 85 stradalih
40. Linc, 162 osobe
41. St. Vid, 456 osoba
42. Grodig, logorsko groblje, 24 zarobljenika
43. Salcburg, gradsko groblje, 3 zarobljenika
44. Bišhofshofen, 2 zarobljenika
45. Kriml i Cel am Ze, 1 zarobljenik
46. Grodig, nepoznat broj stradalih
47. Judenburg, nepoznat broj stradalih
48. Inzbruk, veći broj stradalih u oba svetska rata
49. Inzbruk, gradsko istočno groblje, stradali
50. Cams, nepoznat broj osoba
51. Špis, nepoznat broj
52. Rankvel, 21 osoba tokom oba svetska rata
53. Greling, nepoznat broj stradalih
54. Donavic, nepoznat broj stradalih
55. Lebring, nepoznat broj Srba koji se vode kao Bošnjaci
56. Brukendar (?), nepoznat broj stradalih
57. Barizof (?), nepoznat broj stradalih
* vojno groblje ukoliko nije drugačije napisano
4. BELGIJA
1. Roberment, Lijež, savezničko vojno groblje, grobovi 5 ratnika
5. BOSNA I HERCEGOVINA
1. Zenica, kosturnica, srpski ratnici
2. Banjaluka, kosturnica na groblju Sveti Pantelija, žrtve tzv. Veleizdajničkog procesa 1915 /1916.
3. Doboj, Spomen-crkva svetih Petra i Pavla s kosturnicom, nekoliko hiljada interniranih Srba
4. Višegrad-Vardište, spomen-kosturnica, srpski ratnici
5. Koševo, Sarajevo, spomen-kosturnica, učesnici Sarajevskog atentata
6. Sokolac, Sarajevo, vojničko groblje, nepoznat broj boraca
6. BUGARSKA
1. Sofija, savezničko vojno groblje, 680 Srba
2. Berkovica, 5
3. Belogradčik, 1
4. Brusarci, 1
5. Bela Slatina, 6
6. Botevgrad, 51
7. Vraca, 63
8. Vidin, 12
9. Gorne Paničarevo, 987
10. Golemo Konare, 10
11. Drenovac i Čorlevo Lomsko, 139
12. Dupnica, 139
13. Eski Džamija, 9
14. Lom, 1
15. Letnica, 136
16. Lukovit, 2
17. Loveč, 2
18. Orehovo, 20
19. Orešec, 1
20. Pleven, 160
21. Pordim, 2
22. Plovdiv, 703
23. Pernik, 23
24. Provadija, 20
25. Rusa, 259
26. Stara Zagora, 110
27. Samovit, 6
28. Svišov, 27
29. Trojan, 4
30. Tatar Pazardžik, 44
31. Ferdinand (?), 32
32. Haskovo, 53
33. Cibar-varoš, 1
34. Donji Cibar-Lomsko, 1
35. Crven Breg, 2
36. Šumen, 269
37. Ćustendil, srpsko vojno groblje, 134
38. Dobrič, vojno groblje, izvestan broj pripadnika srpske vojske stradalih u bici za Dobrudžu
* svuda osim pod 38. sahranjeni su navedeni kao stradali tokom balkanskih ratova i (ili) Prvog svetskog rata; gde nije naznačeno reč je o pojedinačnim grobnim mestima i ratnicima
7. GRČKA
1. Zejtinlik, vojno groblje, u pojedinačnim grobovima 1.440 boraca, u kosturnici 5.580
2. Hrisi, vojno groblje, jedno od brojnih pukovskih
3. Vido, mauzolej, 1.232 srpska ratnika
4. Plava grobnica, nekoliko hiljada srpskih vojnika
5. ostrvo Otoni, zajednička grobnica 5 pripadnika srpske vojske
8. EGIPAT
1. Suec, vojno groblje, 1 pripadnik srpske vojske
2. Port Said, vojno groblje, 1 pripadnik srpske vojske
9. ITALIJA
1. Torino, 7 stradalih poimenice i stradali u mestu Narcole;
2. San Antonio, vojno groblje, nepoznat broj ratnika
3. Visko, zajednička grobnica, neutvrđen broj interniraca s područja Jugoslavije
4. Lovereto, nepoznat broj lica poreklom iz Srbije
* U Tirolu, u kom su četiri lokacije, postoji još 17 lokacija na kojima su sahranjeni poreklom iz Srbije
10. MAĐARSKA
1. Budimpešta, novo gradsko groblje, 6
2. Budimpešta, Farkašretsko groblje, 1
3. Demšed, kalvinističko groblje, 1
4. Pereg, rimokatoličko groblje, 1
5. Sigetbeče, rimokatoličko groblje, 1
6. Budakesi, civilno groblje, 2
7. Dunakesi, civilno groblje, 1
8. Sabadsalaš, kalvinističko groblje, 1
9. Kiškunlachaza, kalvinističko groblje, 1
10. Tura, civilno groblje, 5
11. Asod, civilno groblje, 5
12. Kiškunhalaš, 8
13. Nađkata, civilno groblje, 6
14. Tapiošulj, civilno groblje, 7
15. Kiškunfeleđihaza, civilno groblje, 7 (2)
16. Cegled, civilno groblje, 342
17. Cegled, groblje, 1
18. Vac, srpsko pravoslavno groblje, 23
19. Bičke, reformističko groblje, 1
20. Ujpešt, groblje, 12
21. Kištarča, Budimpešta, logor, internirano više stotina lica srpskog porekla
22. Đer, centralno groblje, 39 (22)
23. Kečkemet, civilno groblje, 108 (65)
24. Mezeheđeš, civilno groblje, 1
25. Dombirotoš, civilno groblje, 1
26. Batanja, civilno groblje, 3
27. Đenđeš, civilno groblje, 11
28. Kapošvar, centralno groblje, 149
29. Markali, civilno groblje, 1
30. Segedin, vojno groblje, 314
31. Segedin, groblje, 315 (73) boraca
32. Hodmezevašarhelj, vojno groblje, 13
33. Šarvar, Mađarski kraljevski logor za internaciju, borci i civili
6. Arta (?), vojno groblje, zajednička grobnica umrlih januar-mart 1916.
7. Lugož, parcela, 17 (59) pripadnika srpske narodnosti
8. Dei, 13
9. Faltićeni, 76
10. Merkuria Ćuk, počasno groblje, 15
11. Oršava, 21
12. drugi lokaliteti, oko 60
* gde nije grugačije naznačeno reč je o pripadnicima srpske vojske
17. SIRIJA
1. Kaskas (Britansko vojno groblje, zapadni deo Bejruta), grob srpskog vojnika Lazara Radovanovića
18. SLOVAČKA
1. Bratislava, vojno groblje, 51 lice sa područja bivše Jugoslavije
2. Trenčin, kapela sa kostrunicom, 56 Srba, borca
3. Trenčin, vojno groblje, Srbi
4. Veliki Međer, vojno groblje, 5.464 srpska ratna zarobljenika i interniraca
19. SLOVENIJA
1. Ljubljana, spomen-kosturnica ratnika, 79 pripadnika srpske vojske
2. Maribor, spomen-kosturnica, 10 osoba
foto: Beta/Ministarstvo spoljnih poslova
20. TUNIS
1. Tunis, savezničko vojno groblje, 127
2. Bizerta, vojno groblje
3. Menzel Burgiba, vojno groblje
4. Sus, gradsko hrišćansko groblje, nepoznat broj stradalih srpskih vojnika
* 1-3 borci umrli u francuskim vojnim bolnicama
21. TURSKA
1. Istanbul, lokalitet sahrane srpskih ranjenika
22. VELIKA BRITANIJA
1. Brukvud, Sari
2. Plimut, Devon
3. Njukasl, Stafordšajr
* saveznička vojna groblja, nepoznat broj srpskih vojnika
23. FRANCUSKA
1. Tije, Pariz 748 boraca
2. Sen Mandrije, francusko-italijansko vojno groblje, u pojedinačnim grobnicama 22 srpska borca
3. Lion, 3 borca
4. Seregumenes, 8 boraca
5. Hageno, 7 boraca prenetih sa groblja u mestu Sen-Žan le Rorbah 1978.
6. Zian, opštinsko groblje, 11 boraca
7. Jer, 7 boraca
8. Sen Ženis Laval, Lion, 64 srpska ratnika
9. Sen Foj le Lion, opštinsko groblje, 1 Srbin i 1 Crnogorac
10. Du, Lion, opštinsko groblje, 1 pripadnik Vojske Kraljevine Srbije
11. Salanš, zajednička grobnica, 15 Srba
12. mesto nije poznato, pretpostavlja se da ih je 8, groblje, nekoliko desetina boraca
* vojno groblje, ako nije naznačeno drugačije
24. HRVATSKA
1. Zagreb, kosturnica, oko 3.500 srpskih i austrougarskih vojnika
25. CRNA GORA
1. Kralji, Andrijevica, grobnica 9 srpskih ratnika
2. Lukin Fir, Andrijevica, grob nepoznatog srpskog vojnika
26. ČEŠKA
1. Olomouc, kapela, borci
2. Jindrihovice, kosturnica, u logoru stradalo oko 7.200 srpskih zarobljenika i interniraca
3. Prag, grobnice nekolicine Čeha - dobrovoljaca u srpskoj vojsci
4. Broumov-Martinkovice, vojno groblje, srpski vojnici
5. Opava, vojno groblje, srpski vojnici
Izvor: Ministarstvo za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja, Vojni memorijali i mesta stradanja od interesa za Republiku Srbiju u inostranstvu
"SRBIJU I NJEN RAZVOJ NE SMEMO DA ZAUSTAVIMO" Oglasio se Vučić i poslao snažnu poruku: "Daću sve od sebe u naredne dve godine..." (VIDEO)