180 GODINA VOJNOMEDICINSKE AKADEMIJE: U službi svog naroda, svoje vojske i države

Tokom dugogodišnjeg razvoja Centralna vojna bolnica menjala je nazive i lokacije, od Savamale, preko Zelenog venca i palilulske kasarne, sve do prostora današnje Treće beogradske gimnazije na Cvetnom trgu

Međutim, kako je prestoni Beograd rastao, kralj Milan Obrenović, pa posle i njegov sin Aleksandar uvideli su potrebu formiranja stajaće (stalne) vojne bolnice. Pitanje podizanja nove vojne bolnice u Beogradu pokrenuto je na inicijativu referenta saniteta Dunavske divizijske oblasti dr Romana Sondermajera krajem osamdesetih godina 19. veka, ali realizaciji se pristupilo tek 1903. godine. Bilo je potrebno deset godina zalaganja dr Sondermajera, pukovnika dr Gerasimovića i ostalih lekara da srpska vojska dobije bolnicu visokog standarda i po opremljenosti i po izgledu. U autobiografiji dr Sondermajer piše:

„Bolnica i prilike kakve sam tamo našao kada sam iz Poljske došao u Srbiju učinile su na mene strašan utisak. Iz jedne nove moderne sazidane klinike pao sam najedared u staru zapuštenu baraku...”

Izrada projekta vojne bolnice poverena je Danilu Vladisavljeviću, arhitekti pri Ministarstvu vojnom. Jednu od glavnih uloga u konačnom izboru zemljišta i određivanju veličine budućeg kompleksa imao je i sam arhitekta, širokog arhitektonskog i urbanističkog znanja, kulture i iskustva da pre izrade projekta sagleda prostor i njegove mogućnosti. Na osnovu toga svi objekti su bili međusobno dovoljno udaljeni, s ciljem da se obezbede povoljni uslovi insolacije i aeracije, kao i ozelenjavanja.

Kamen-temeljac je postavljen u prisustvu kralja Petra Prvog Karađorđevića i njegovih sinova Đorđa i Aleksandra 15. avgusta 1904, a kompleks je završen 1908. godine. Naredne godine dovršene su instalacije i bolnica se preselila u nove zgrade. Do 1909. godine bolnica je nosila naziv Dunavska stalna vojna bolnica, a od tada - na predlog dr Sondermajera - postaje Opšta vojna bolnica, neposredno pod kontrolom Ministarstva vojske i mornarice. Sastojala se od unutrašnjeg, hirurškog, očnog, kožno-veneričnog i laringološkog odeljenja i zubne stanice. Za vreme Prvog svetskog rata, tačnije 16. oktobra 1914. godine, Vojnu bolnicu je preuzela Američka misija Crvenog krsta. Glavna sestra Američke misije Meri Gledvin u svom dnevniku je zabeležila da je Vojna bolnica tada imala devet moderno sagrađenih i opremljenih paviljona: glavnu zgradu sa dve velike operacione sale, laboratoriju, glavnu kancelariju i četiri odeljenja; dva paviljona - hirurški i interni; administrativnu zgradu; kuhinju, perionicu, kapelu, mrtvačnicu, magacin sa stovarištem. Potom je preuzima austrijska vojska 11. decembra 1915. godine, što traje sve do 1. novembra 1918. godine. Za to vreme u Vojnu bolnicu na Vračaru uselila se rezervna austrougarska vojna bolnica preimenovana u K. u K. Reservespital „Brčko”. Odmah po oslobođenju od austrijske okupacije, u Vojnu bolnicu je useljena poljska bolnica Dunavske divizije sa zavojištem, a za upravnika je postavljen dr Sondermajer. Posle 1922. godine, po novoj vojnoj formaciji, postala je Stalna vojna bolnica I armijske oblasti, a potom Glavna vojna bolnica.

U periodu između dva svetska rata u bolničkom krugu sagrađeni su i: Vojno-higijenski zavod, rendgenološko odeljenje, nad očnim odeljenjem podignut je sprat s mansardom; kantina sa čekaonicom za posetioce i manji magacin za razne aparate. Samim tim, kapacitet bolnice se povećao na 780 postelja po sobama, a ako su se koristili hodnici, 880 postelja. U vreme kad je sagrađena bolnica je predstavljala visok domet arhitektonsko-urbanističkog projektovanja, zbog čega je dobijala priznanja domaće i inostrane stručne javnosti kao najmodernija bolnica na Balkanu. Istovremeno, najveći deo slobodnog prostora bio je oplemenjen drvećem i parkovima, što je veoma pogodovalo lečenju pacijenata. U tadašnjim beogradskim novinama zapisano je: „Nova Vojna bolnica mogla bi, a da se ne postidi, stati usred Berlina i Pariza, jer je tu u najraskošnijem obliku zastupljeno sve što treba higijena”.

Pored svojih arhitektonskih vrednosti, Vojna bolnica je u balkanskim ratovima, a posebno u Prvom svetskom ratu, imala glavnu sanitetsku ulogu. Sa aspekta razvoja medicinske struke, iz nje je potekla plejada značajnih srpskih lekara koji su kasnije formirali i vodili Medicinski fakultet u Beogradu. U Drugom svetskom ratu bombardovan je veliki broj zgrada, koje su odmah po završetku rata obnovljene ili su izgrađene nove. Današnji kompleks je u funkciji i Kliničkog centra Srbije i Medicinskog fakulteta.

MODERNA VMA

Do početka Drugog svetskog rata nastavila je dalji ubrzani razvoj i dobila 14 bolničkih i jedno rekonvalescentno odeljenje, apoteku, vojnohigijenski zavod, bolničarsku četu, internat vojnih pitomaca i đačku četu. Za prvog upravnika Glavne vojne bolnice postavljen je sanitetski general dr Sava Popović, koji je na toj dužnosti ostao do 1933. godine. Sledili su brigadni general dr Žarko Trpković do 1934, brigadni general dr Milan Dimitrijević do 1936. i sanitetski general dr Đorđe Protić do 1938. godine. Lekari Glavne vojne bolnice bili su osnivači i prvi profesori Medicinskog fakulteta u Beogradu. Stanje u sanitetskoj službi uoči Drugog svetskog rata bilo je vrlo teško, a rat su obeležila nova velika iskušenja i žrtvovanja. Pripadnici Glavne vojne bolnice i vojnog saniteta bili su nosioci lečenja povređenih i obolelih u antifašističkoj borbi. Osnivanje sanitetske službe pri Vrhovnom štabu Narodnooslobodilačkog pokreta (VŠ NOP) 1941. godine vezuje se za dr Gojka Nikoliša, koga je vrhovni komandant partizanske vojske Josip Broz Tito postavio na mesto načelnika saniteta. Centralna bolnica Vrhovnog štaba NOV i POJ za lečenje boraca promrzlih u Igmanskom maršu, kapaciteta 100 kreveta, formirana je u Foči 3. februara 1942. godine.

U Narodnooslobodilačkoj borbi stradalo je 208 lekara, 33 farmaceuta, 287 studenata medicine, 17 studenata farmacije i čak 3.578 bolničarki. U fašističkom teroru i genocidu ubijeno je 500 lekara, 165 farmaceuta i 144 studenta medicine i farmacije.

Posle Drugog svetskog rata formirana je Glavna vojna bolnica Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije (NOVJ), koja je imala 26 organizacijskih celina. Za njenog prvog upravnika postavljen je dr Ivica Pavletić. Do tog vremena već je sazrela ideja o potrebi stvaranja vrhunske vojnozdravstvene, obrazovne i naučnoistraživačke ustanove, a jedan od najvećih zagovornika te ideje bio je dr Gojko Nikoliš. Aktima najviših organa vlasti nekadašnje Jugoslavije, usvojenim 24. jula 1949, formirana je Vojnomedicinska akademija. Današnji VMA, koji je počeo s radom 30. aprila 1950, nastao je stapanjem Glavne bolnice, Higijensko-epidemiološkog zavoda i Sanitetske oficirske škole u jednu celinu, u kojoj su objedinjene tri osnovne funkcije - nastava, lečenje i naučnoistraživački rad. Osnivači novoosnovane Akademije bili su tadašnji dekani medicinskih fakulteta u Beogradu, Zagrebu i Ljubljani dr Branko Šljivić, akademik dr Franjo Kogoj i akademik dr Božidar Lavrič.

Skupština FNRJ usvojila je 8. aprila 1960. godine Zakon o VMA, kojim je ova utanova dobila status medicinskog fakulteta. Posleratni period ostaće obeležen kao zlatni period u razvoju VMA u tehnološkom, stručnom i organizacionom smislu, s veoma razvijenom međunarodnom saradnjom. Taj period krunisan je preseljenjem VMA u novu zgradu 1981. godine, gde se nalazi i danas.

Smeštena na Banjičkom visu, današnja zgrada VMA predstavlja jedan od arhitektonskih simbola Beograda. Građena je prema idejnom projektu pukovnika i diplomiranog inženjera arhitekture Josipa Osojnika i diplomiranog inženjera arhitekture Slobodana Nikolića, koji su za svoje delo, posle konkursa raspisanog 1973. godine, dobili nagradu „22. decembar”. Objekat je gradila tadašnja Građevinska radna organizacija „Ratko Mitrović” po tzv. sistemu inženjeringa, uz angažovanje 48 radnih organizacija iz cele tadašnje Jugoslavije.

Samo idejno rešenje zgrade bilo je inovativno za beogradsku arhitekturu sedamdesetih godina prošlog veka. Glavni smeštajni deo podeljen je na dva dela (u osnovi je dopola krst koji je na uglovima zaobljen) i izdignut na stubove. Fasadom dominiraju horizontale u vidu traka, koje daju novu dimenziju doživljaju visine objekta i njegove veličine.

Kompleks VMA prostire se na površini od 21 hektara, a sama zgrada na 180.000 kvadratnih metara. Podeljena je u više od 60 tehničko-tehnoloških celina sa oko 6.000 prostorija i hodnicima ukupne dužine oko 7,8 kilometara. Potrošnja električne energije VMA je na nivou grada od oko 20.000 stanovnika.

VMA je vojna bolnica tzv. centralnog tipa, gde se za deset minuta može oformiti konzilijum medicinskih stručnjaka za svaku vrstu intervencije. Sektor za lečenje čini 26 klinika, 11 instituta, 25 operacionih sala, Poliklinika, Nacionalni centar za kontrolu trovanja, Centar hitne pomoći, Centar za transplantaciju solidnih organa, Centar za hiperbaričnu medicinu, Centar za kliničku farmakologiju, Odsek za prevenciju i kontrolu bolničkih infekcija. Raspolaže sa 1.200 bolničkih postelja i sedam hirurških sala za dijagnostičko-terapijske intervencije. Godišnje se na VMA hospitalizuje oko 30.000 bolesnika, obavi oko 20.000 hirurških intervencija, više od 500.000 specijalističkih pregleda i oko tri miliona dijagnostičkih i laboratorijskih procedura.

Da bi se pratili tokovi u svetskoj medicini, VMA stalno ulaže u modernizaciju postojeće i nabavku nove opreme.

2. mart 1844.

ukazom kneza Aleksandra Karađorđevića osnovana je prva centralna vojna bolnica i taj datum se slavi kao Dan VMA

1912-1918.

tokom balkanskih ratova i Prvog svetskog rata srpska ratna hirurgija izbila je u sam vrh svetske ratne medicine

1920.

šest lekara Vojne bolnice učestvovalo je u formiranju Medicinskog fakulteta u Beogradu

1930.

Vojna bolnica preimenovana je u Glavnu vojnu bolnicu, pod neposrednom upravom Sanitetskog odeljenja Ministarstva Vojske Kraljevine Jugoslavije

1941-1945.

tokom Drugog svetskog rata Centralna vojna bolnica Vrhovnog štaba Narodnooslobodilačke vojske, zbrinjavajući ranjene i obolele, odigrala je snažnu ulogu u odbrani zemlje

1949.

dobila je današnji naziv - Vojnomedicinska akademija

1960.

usvojen Zakon o VMA kao najvišoj vojnozdravstvenoj, obrazovnoj i naučnoistraživačkoj instituciji

1981.

izgrađena nova zgrada, na Banjičkom visu, gde se VMA i danas nalazi

2002.

na VMA pokrenut program zaveštanja organa u Republici Srbiji

2008.

VMA funkcionalno integrisana u sistem zdravstva Srbije

2009.

upisana prva klasa kadeta i kadetkinja Medicinskog fakulteta VMA

Ivan Čorbić