KULTURA: Najveći književni festival Srba u rasejanju

Izložba „Dizajn kao sudbina - Saveta i Slobodan Mašić“ otvorena je u Srpskom kulturnom centru u Belobreškoj, srpskom naselju u dunavskoj klisuri u Rumuniji, u saradnji Saveza Srba u Rumuniji i Udruženja za kulturu, umetnost i međunarodnu saradnju Adligat u okviru 30. Dana preobraženja Srba, najvećeg književnog festivala Srba u rasejanju. Prikazani su kultni plakati čiji su dizajneri Saveta i Slobodan Mašić kao i deo izdavačke produkcije „Nezavisnih izdanja“.

Slobodan Mašić (1939-2016), velikan dizajna, arhitekta i izdavač, zaslužan je za vizuelni identitet Bitefa, Festa, Ateljea 212, Doma omladine, SKC, Muzeja afričke umetnosti. Jedan je od najznačajnijih dizajnera jugoslovenske ere, za 50 godina rada dizajnirao je 80 plakata - mali broj u odnosu na uticaj koji su njegova dizajnerska rešenja učinila i dan-danas čine na dizajn celog bivšeg jugoslovenskog prostora. Poznati su njegovi dizajni plakata za filmove „Rani radovi“ Žilnika i „Nevinost bez zaštite“ Makavejeva. Veliki broj pozorišnih plakata njegovo je delo, a bio je poznat po tome da je odnos naručilac-dizajner obrnuo, ponašao se kao da je on naručilac posla - radio je samo uz garancije potpune umetničke slobode.

Mašić je uveo modernost u jugoslovenski dizajn. Na pozorišnim plakatima često bi stavljao samo jedan deo tela slavnog glumca - uvo, usta, nos Ćirilova, Ljube Tadića... To su prepoznatljiva dizajnerska rešenja kojima se i danas dive u svetu. Ponosni smo što je u Adligatu Legat Savete i Slobodana Mašića sa stotinama knjiga s posvetama, rukopisima i arhivskom građom, ali i čak 27.000 poklonjenih knjiga!

Mašić 1966. godine pokreće prvu nezavisnu privatnu izdavačku kuću u bivšoj Jugoslaviji - „Nezavisna izdanja“. Za 40 godina rada objaviće 500 izdanja i postaće jedna od najznačajnijih izdavačkih kuća. Objaviće i najprodavaniju knjigu eseja u istoriji srpske književnosti - „Muku s rečima“ Milovana Danojlića u 10.000 primeraka. Jedna od najznačajnijih knjižara u Zagrebu „Mladost“ godinama bi iz izloga povlačila sva izdanja kada se pojave Mašićeve nove knjige, i jedino bi njima bila davana vidljivost. Nije sve bilo idilično: komunističke vlasti su bile sumnjičave prema privatniku, a u analizi knjige „Crveni kralj“ književnika Ivana Ivanovića videle su naročitu opasnost, pa je ušlo u anale istorije književnosti da su državni organi izmišljenog književnog junaka optužili da radi za agenciju CIA.

Srbi u Rumuniji

Poeziju, aforizme i prozu predstavljalo je u Rumuniji ovih dana dvadesetak srpskih autora iz raznih krajeva Evrope, a sve pod ovde popularnim aforizmom: „Srbi van matice, to su Srbi van sebe“. Glavnom događaju u manastiru Bazjaš prisustvovao je srpski konzul u Temišvaru Vladan Tadić. To me je obradovalo, s obzirom na to da je u Aradu, mestu zloglasnog koncentracionog logora u kojem je u Prvom svetskom ratu bio zarobljeno više od 15.000 Srba, od čega najmanje 4.000 nije dočekalo slobodu, maja ove godina organizovana međunarodna konferencija „Istina kao preduslov regionalne stabilnosti“ u organizaciji Univerziteta „Aurel Vlaiku“ iz Arada i Evropskog instituta za strategijska istraživanja iz Ljubljane. Govorilo se o stradanju Srba u Aradu i izveštajima komisija Vlade Republike Srpske o ratu u BiH, kada je događaj prošao bez prisustva predstavnika srpske države.

Srbi su u Rumuniji živeli u stotinak naselja i imali više od 20 manastira! Najstarije srpske svetinje, Kusić i Sveti Đurađ, čiji su ktitori bili iz vladarske kuće Brankovića, osnovani su u 15. veku. Tragovi bogate istorije vidljivi su na svakom koraku, a vidljivi su i u dobro organizovanoj srpskoj zajednici koja, iako mala, uspeva da organizuje značajne kulturne događaje koji su postali simbol celokupne srpske dijaspore.

Udruženje Adligat godinama stvara digitalnu bazu o Srbima u Rumuniji uz podršku predsednika Saveza Srba u Rumuniji Ognjana Krstića i književnika Slavomira Gvozdenovića. Posetili smo na desetine srpskih svetinja, naselja i mesta vezanih za naš narod, od Dunavske klisure do Čakova, rodnog mesta Dositeja Obradovića. Do sada je napravljeno više od 10.000 dokumenata - foto i video materijala, bogato svedočanstvo o životu Srba u Rumuniji u modernom dobu koje prati i bogata knjižna i arhivska građa smeštena u Muzeju knjige i putovanja. Radom, beleženjem, svedočenjem, volimo Srbiju, volimo i naše Srbe u Rumuniji.

Viktor Lazić