BLAGO, KONAČNO, PRED NAŠIM OČIMA: Pod ovim nebom krunisan je kralj Petar, ovo su venčane krune zaboravljenih Karađorđevića...

Crkveno nebo pod kojim je krunisan kralj Petar Prvi, venčane krune Obrenovića, ali i zaboravljenih Karađorđevića, kao i crkvene relikvije još iz 18. veka samo su deo blaga iz riznice Saborne crkve u Beogradu, koja baštini našu istoriju a koje je, konačno, pred očima naroda i to do ponedeljka. Sabirala nas Saborna crkva kroz vekove, a sad je vreme i da nam to pokaže.

I simbolično, u vitrinama koje oblikom čine krst, nasred crkve, čija je gradnja počela 1837. za vakta kneza Miloša Obrenovića, a osveštana u vreme vladavine kneza Aleksandra Karađorđevića 1845, izložena je naša istorija koja seže i do početka 18. veka, jer na ovom mestu beše stara saborna crkva.

- Saborna crkva Svetog arhangela Mihaila svedok je i naše burne istorije, videla je i smene dinastija, oba svetska rata, naciste, čiji je glavni štab bio upravo prekoputa, u Patrijaršiji - priča nam Stefan Zeljković iz Informativne službe SPC, koji nam na samom početku pokazuje jedan od najstarijih predmeta - prestoni krst kir Venijamina iz druge polovine 17. veka, kao i grčko jevanđelje s početka 18. veka, oboje iz stare crkve.

Svi izloženi predmeti prošli su detaljan proces konzervacije, što se najbolje vidi na ikonama koje je uradio Nikola Marković:

- Ljudi komentarišu da deluju kao da su sada oslikane, a zapravo su oslikane na bakarnom limu još 1885. Kao novi su i radovi Uroša Kneževića iz 1844. A na ikoni Sveta tri jerarha iz stare saborne crkve vidi se kako je sprovođenja restauracija - levi deo nije restauriran, dok je desni sređen.

S dva kraja vitrine krsta, po par venčanih kruna iliti venčila. Ona Georgija (Đorđa) Karađorđevića, unuka Karađorđevog od prvenca Alekse, koji mlad umre u tuđini, i Sare Anastasijević, ćerke čuvenog Kapetan Miše Anastasijevića, čija je linija odavno izumrla.

- Georgije je pretendovao na presto Srbije, pa su zato na dan njihovog venčanja 1857. te krune i poklonjene Sabornoj crkvi. Druge dve, raskošnije, krune su Obrenovića kojima su venčani 1875. tada knez Milan i kneginja Natalija, a potom i 1900. kralj Aleksandar i kraljica Draga - veli Zeljković.

A među krunama, ko kakvo sunce, vise ripide, delo čuvenog slikara Dimitrija Avramovića, koji oslika i ikonostas Saborne crkve.

- Reč je o jednoj vrsti lepeze koja stoji na štapu i koristi se tokom bogosluženja da simbolizuje prisustvo anđela na liturgiji - objašnjava naš domaćin dok stajemo pred krunu izložbe, povrh krsta - crkveno nebo pod kojim je baš ovde 1904. krunisan Petar Prvi Karađorđević i koje je gotovo 120 leta bilo skriveno od javnosti.

- Ova baldahinska konstrukcija izrađena je od crvenog brokata, bila je u lošem stanju i detaljno je restaurirana. Tu je ispisan tekst crkvene himne koja slavi Svetu Trojicu i ukazuje na božje prisustvo i na to da je kralj pomazanik božji na zemlji, te da ima božji blagoslov da vlada ljudima - priča Zeljković, koji nam potom u vitrini pokazuje pribor od pozlaćenog srebra, korišćen za krunisanje kralja Petra Prvog:

- Pretpostavlja se da je najpre korišćen za krunisanje kralja Milana Obrenovića, a kasnije prilagođen krunisanju kralja Petra, čiji su inicijali i datum krunisanja ispisani na posudici.

Tu je i kandilo - prilog čuvenog Tome Vučića Perišića, čoveka koji je odlučivao o životu i smrti, pa i vladarima i dinastijama, a koji je završio bedno.

Dikirije i trikirije - srebrni svećnjaci koje koristi episkop na liturgiji, a simbolizuju dve prirode - božansku i čovečansku, tj. Svetu Trojicu, rad su srpskog zlatara Nikole Stojisiljevića, a prilog su izvesne Katarine Pajović iz 1867. Dokaz više da predmete nisu prilagali samo vladari i episkopi nego svi slojevi društva. To je ta sabornost Saborne crkve.

Izložen je i krst čuvenog mitropolita Mihaila, izrađen u Rusiji 1887. povodom godišnjice njegovog ustoličenja.

- Postoji u tek izdatoj monografiji o Sabornoj crkvi i fotografija našeg patrijarha Porfirija s tim krstom i tu se upravo vidi taj važan kontinuitet - kaže Zeljković, te dok nas ispraća veli:

- Naše je sad da čuvamo ovo nasleđe za buduće generacije, da mogu da vide i budu svesni ko su i šta su...

Jelena S. Spasić